Από την Χριστίνα Συναπλίδου- Καφετσούλη
Η έννοια του ρατσισμού φαίνεται ότι ξεκίνησε από ένα βιβλίο του Μάγκνους Χίρσφελντ που εκδόθηκε το 1933-1934 το οποίο περιέγραφε «τη φυλετική θεωρία» που στηρίχθηκε η Χιτλερική θεωρία της πάλης των φυλών. Η λέξη ρατσισμός γεννήθηκε λοιπόν στην Γερμανία για να περιγράψει τον ρατσισμό του ναζιστικού κράτους που είχε κυρίως αντιεβραϊκό χαρακτήρα, αν και στρεφόταν και κατά άλλων λαών και πληθυσμών, «υπανθρώπων», και βασίστηκε στο μύθο της Αρείας φυλής. Από το 1938 ήδη ο όρος εμφανίζεται στην αγγλική μετάφραση (racism) του βιβλίου του Χίρσφελντ. Στη συνέχεια, διαμέσου διαφόρων θεωρητικών συμβόλων κατέληξε να αποκτήσει την επίσημη και διεθνή σημασία της προκατάληψης σχετικά με τη σύμφυτη ανισότητα των ανθρωπίνων ομάδων. Από επιστημονική άποψη σύμφωνα με τον Αλμπέρ Ζακάρ ο διαχωρισμός των φυλών βασίζεται στο χρώμα του δέρματος. Από το 1900 με την θεωρία του Μέντελ οι επιστήμονες κατανόησαν ότι οι εξωτερικές μορφές, «φαινότυποι», αποτελούν την εκδήλωση παραγόντων που είναι κρυμμένοι στους πυρήνες των κυττάρων, των γονιδίων, ο συνδυασμός των οποίων συνιστά το «γονότυπο» κάθε ατόμου. Επομένως, η σταθερή πραγματικότητα ενός πληθυσμού αφορά τα στοιχεία που μεταβιβάζει στην επόμενη γενιά τη γενετική του κληρονομιά και όχι την εξωτερική μορφή που είναι η εκδήλωση αυτής της κληρονομιάς. Δεν υπάρχουν καθοριστικά γονίδια που υποτίθεται ότι συνδέονται με τη φυλή. Τα περισσότερα γονίδια εμφανίζονται σε όλους σχεδόν τους ανθρώπινους πληθυσμούς. Αυτό που διακρίνει τους ανθρώπους μεταξύ τους δεν είναι τελικά η απουσία ή η παρουσία ενός γονιδίου, αλλά η συχνότητα τους. Επομένως είναι άδικο να λέμε ότι η λευκή φυλή είναι ανώτερη των άλλων φυλών.
Ωστόσο όσο κι αν αποδείξει η γενετική ότι η έννοια της φυλής δεν έχει επιστημονική βάση, όσο και αν η λογική δείξει πόσο παράλογες είναι οι γενικές ιεραρχήσεις, ο ρατσιστής δεν αλλάζει στάση, γιατί η στάση του δεν έχει κατά βάθος καμία σχέση με τη βιολογική πραγματικότητα ή τη λογική. Αυτό που εκφράζει στην ουσία ο ρατσισμός είναι η περιφρόνηση για κάποιον (περιφρόνηση που δικαιολογείται όχι από τα χαρακτηριστικά του, αλλά από το γεγονός ότι ανήκει σε μια ομάδα). Ο λόγος αυτός της περιφρόνησης είναι η έλλειψη αυτοπεποίθησης και το αποτέλεσμα της ένα είδος αυτοκαταστροφής.
Μια από τις στρατηγικές της UNESCO είναι η καταπολέμηση του ρατσισμού, των διακρίσεων, της ξενοφοβίας και της μισαλλοδοξίας καθώς πιστεύει ότι οι διαφορές και ανισότητες που προκύπτουν είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε πολιτική αδράνεια, και σε απολυταρχικά καθεστώτα λόγω διατήρησης κάποιων μειονεκτικών θυλάκων. Η UNESCO υιοθέτησε μια ενοποιημένη στρατηγική για την καταπολέμηση του ρατσισμού και των διακρίσεων. Από τα πρώτα χρόνια της ύπαρξης της, έδειξε τις προθέσεις της για δέσμευση διεξάγοντας αρχικώς τη μάχη σε επιστημονικό επίπεδο. Ήταν ικανή να κινητοποιήσει την επιστημονική κοινότητα προσκαλώντας διαπρεπείς ειδικούς να συντάξουν επιστημονικά κείμενα που αποκρούουν τις ρατσιστικές θεωρίες. Ακολούθως παρήγαγε μια σειρά από ιστορικές δηλώσεις που βοήθησαν στην πιστοποίηση του παραλογισμού της ρατσιστικής προκατάληψης: Δήλωση για τη Φυλή (1950), Δήλωση για τη Φύση της Φυλής και τις Φυλετικές Διαφορές (1951), Δήλωση για τις Βιολογικές Πλευρές της Φυλής (1964). Το αποκορύφωμα στις προσπάθειες της UNESCO ήταν η Διακήρυξη γΚ3 τη Φυλή και τις Φυλετικές Προκαταλήψεις που υιοθετήθηκε από τη Γενική Διάσκεψη της UNESCO κατά την 20ή συνοδό της το 1978.
Η Παγκόσμια Διάσκεψη κατά του ρατσισμού, των Φυλετικών Διακρίσεων, της Ξενοφοβίας και της Μισαλλοδοξίας (Ντέρμπαν, Νότια Αφρική), του 2001 οργανώθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη για να δώσει νέα ώθηση στην καταπολέμηση αυτών των πληγών στις σύγχρονες κοινωνίες. Η Διάσκεψη αυτή ήταν η τρίτη Διεθνής Σύνοδος με αυτό το θέμα, συγκλήθηκε για να σηματοδοτήσει την τρίτη δεκαετία για την καταπολέμηση των πληγών αυτών. Οι αντικειμενικοί σκοποί και στόχοι της Τρίτης Δεκαετίας ήταν η προαγωγή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών για όλους, χωρίς διακρίσεις κανενός είδους, ανεξαρτήτως φυλής, χρώματος, καταγωγής, ή εθνικής προέλευσης, «η εξάλειψη της εμμονής σε ρατσιστικές, πολιτικές, και η αντίδραση στην εμφάνιση συνθηκών που βασίζονται σε αμοιβαία υιοθεσία ρατσισμού και ρατσιστικών διακρίσεων», ο εντοπισμός, η απομόνωση και η εξάλειψη των απατηλών και των μυθικών δοξασιών, πολιτικών και πρακτικών που συμβάλουν στον ρατσισμό και στις ρατσιστικές διακρίσεις και ο τερματισμός ρατσιστικών καθεστώτων. Η Διάσκεψη του Ντέρμπαν πρόσφερε στην UNESCO την ευκαιρία να ανανεώσει και να ενισχύσει την μάχη κατά των πληγών αυτών όπως αυτή δόθηκε στο προοίμιο του καταστατικού χάρτη της. Ο καταστατικός χάρτης της UNESCO αφού παρατηρεί στο προοίμιο του ότι «ο μεγάλος και τρομερός πόλεμος που πλέον έχει τελειώσει ήταν ένας πόλεμος που έγινε λόγω της άρνησης των δημοκρατικών αρχών της αξιοπρέπειας, της ισότητας και του αμοιβαίου σεβασμού ανθρώπων και από τη διάδοση στη θέση τους, μέσω της άγνοιας και της προκατάληψης, του δόγματος της ανισότητας των ανθρώπων και των φυλών» δηλώνει στο Άρθρο 1 ότι ο σκοπός του Οργανισμού «είναι να συμβάλει στην ειρήνη και στην ασφάλεια με την προαγωγή της συνεργασίας μεταξύ των Εθνών δια της εκπαίδευσης της επιστήμης και του πολιτισμού προκειμένου να επεκτείνει τον Καθολικό Σεβασμό για Δικαιοσύνη, για τους Κανόνες του Δικαίου για τα Ανθρώπινα δικαιώματα και τις Θεμελιώδεις Ελευθερίες που επιβεβαιώνονται από τους λαούς του κόσμου χωρίς διακρίσεις και ανεξαρτήτως φυλής, γλώσσας ή θρησκείας.
Μέσα ανακοπής του ρατσισμού, των διακρίσεων, της ξενοφοβίας ή μισαλλοδοξίας στον κατάλογο των κειμένων της UNESCO που θέτει πρότυπα είναι:
1. Σύμβαση κατά των Διακρίσεων στην Εκπαίδευση (14 Δεκεμβρίου 1960).
2. Σύσταση που αφορά την Εκπαίδευση για διεθνή συνεννόηση, συνεργασία και ειρήνη και εκπαίδευση που έχει σχέση με τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες (19 Νοεμβρίου 1974).
3. Σύσταση για τη συμμετοχή των λαών σε μεγάλο βαθμό στην Πολιτιστική Ζωή και για τη συμβολή τους σ' αυτή (26 Νοεμβρίου 1976).
4. Διακήρυξη για τη Φυλή και τη Φυλετική Προκατάληψη (1978).
5. Διακήρυξη για τις Θεμελιώδεις Αρχές που αφορούν την συμβολή των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας στην ενίσχυση της ειρήνης και της Διεθνούς Συνεννόησης, στην Προαγωγή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και στην αντιμετώπιση του Ρατσισμού, του Απαρτχάιντ και της Υποκίνησης σε Πόλεμο (28 Νοεμβρίου 1978).
6. Διατήρηση των Αρχών για την Ανεξιθρησκεία (16 Νοεμβρίου 1975).
7. Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Γονίδια και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (11 Νοεμβρίου 1997) και
8. Οικουμενική Διακήρυξη της UNESCO για την Πολιτιστική Πολυμορφία (2 Νοεμβρίου του 2001).
* Η Χριστίνα Συναπλίδου- Καφετσούλη είναι πρόεδρος του ομίλου UNESCO Λάρισας. Το άρθρο αποτελεί μέρος ομιλίας της που έγινε στο ελληνικό κέντρο του Λονδίνου.
