Η κλιματική αλλαγή θα οδηγήσει σε σημαντική μείωση των θρεπτικών ουσιών των τροφίμων που προέρχονται από τις γεωργικές καλλιέργειες, δηλαδή οι καλλιέργειες θα παράγουν προϊόντα χαμηλότερης θρεπτικής αξίας. Σε πειράματα που πραγματοποιήθηκαν σε σιτάρι, ρύζι, καλαμπόκι και σόγια κάτω από συνθήκες με αυξημένο διοξείδιο του άνθρακα βρέθηκε ότι είχαν λιγότερο ψευδάργυρο, σίδηρο, καθώς και πρωτεΐνη. Στη σόγια επίσης η περιεκτικότητα σε ψευδάργυρο και σίδηρο ήταν μειωμένη, ενώ η περιεκτικότητα σε πρωτεῒνη ήταν ελαφρώς αυξημένη.
O επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας καθηγητής Samuel Myers, του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, δήλωσε ότι από την άποψη της υγείας, ο σίδηρος και ο ψευδάργυρος είναι εξαιρετικά σημαντικά στοιχεία και σήμερα δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν στον πλανήτη από έλλειψη σιδήρου και ψευδαργύρου. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι 800.000 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από έλλειψη του ψευδαργύρου, οι 450.000 από αυτούς είναι παιδιά ηλικίας κάτω των πέντε ετών.
Η άνοδος της θερμοκρασίας και η ξηρασία θα οδηγήσει μελλοντικά σε μειωμένες αποδόσεις σιταριού και άλλων δημητριακών, με αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών, ενώ το αυξημένο κόστος θα επηρεάσει τις διατροφικές συνήθειες και των ζώων, που τρέφονται κατά βάση με δημητριακά. Η αρνητική επίπτωση της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία και στην παραγωγή τροφίμων, ιδίως φρούτων και λαχανικών, θα επιφέρει αναγκαστικές αλλαγές στη διατροφή. Αποτελέσματα ερευνών διεθνούς προγράμματος σχετικού με το μέλλον των τροφίμων απέδειξαν ότι, αν δεν επιβραδυνθεί η εκπομπή των «αερίων του θερμοκηπίου», η κλιματική αλλαγή θα οδηγήσει σε μια μέση ανά κεφαλή μείωση των διαθέσιμων τροφίμων κατά 3,2% έως το 2050 (ή περίπου 100 θερμίδες τη μέρα). Ειδικότερα στα φρούτα και λαχανικά η μείωση εκτιμήθηκε ότι θα είναι περίπου 4%.
Οι ειδικοί σε θέματα υγείας, εκτιμούν ότι η παραγωγή προϊόντων με χαμηλότερη θρεπτική αξία θα έχει επιπτώσεις στην υγεία εκατομμυρίων ή και δισεκατομμυρίων ανθρώπων, κυρίως στις φτωχότερες χώρες. Ήδη, σχεδόν το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού υποφέρει από έλλειψη σιδήρου και ψευδαργύρου που είναι απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την καλή υγεία του ανθρώπινου οργανισμού. Σχεδόν δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι παίρνουν από τα δημητριακά και τα όσπρια τουλάχιστον το 70% του σιδήρου και του ψευδαργύρου που χρειάζεται ο οργανισμός για τη διατροφή του. Δεν θεωρείται η καλύτερη λύση να τρώει κανείς στο μέλλον περισσότερο για να αναπληρώσει τη χαμηλότερη θρεπτική αξία των τροφίμων, επειδή θα είχε ως συνέπεια την παχυσαρκία και την εμφάνιση διαφόρων παθήσεων (διαβήτης, καρδιοπάθειες κ.ά.).
Mελέτες σχετικές με την περιεκτικότητα σιδήρου και ψευδαργύρου πραγματοποιήθηκαν σε εδάφη και φυτά στην περιοχή Ελασσόνας από το πρώην Ινστιτούτο Χαρτογράφησης Λάρισας σε συνεργασία με το ΤΕΙ Θεσσαλίας. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι δεν υπάρχουν σοβαρά προβλήματα τροφοπενίας ψευδαργύρου. Αντίθετα, παρατηρήθηκε σοβαρή έλλειψη σιδήρου, ειδικά σε περιοχές όπου επικρατούν τα ασβεστούχα εδάφη.
Πάντως, οι επιστήμονες δεν είναι σίγουροι μέσω ποιων ακριβώς βιολογικών μηχανισμών το διοξείδιο της ατμόσφαιρας μειώνει τη θρεπτική αξία των τροφίμων. Επειδή το διοξείδιο του άνθρακα παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των φυτών και στη φωτοσύνθεση, οι ειδικοί προτείνουν αύξηση των καλλιεργουμένων εκτάσεων σε ψυχανθή (π.χ. μηδική, μπιζέλια κ.λπ.) για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και την βιολογική δέσμευση του αζώτου. Είναι γνωστό ότι η αύξηση της δέσμευσης διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας από τα φυτά ακολουθείται από την «αποθήκευσή» του στο έδαφος με τη μορφή οργανικής ουσίας.
Θεωρείται δεδομένο ότι η παραγωγή τροφίμων πρέπει να διπλασιαστεί έως το 2050 για να καλύψει τη ζήτηση του αυξανόμενου πληθυσμού. Επομένως, πρέπει να δημιουργηθούν νέες ποικιλίες καλλιεργουμένων φυτών που θα είναι λιγότερο ευαίσθητες στην αυξημένη συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα. Όμως, υπάρχει δυσπιστία επειδή προγράμματα αναπαραγωγής ποικιλιών ανθεκτικών στο διοξείδιο του άνθρακα, πρέπει να λαμβάνουν υπόψη και την οικονομική δυνατότητα αγοράς των βελτιωμένων σπόρων από τους αγρότες. Η μέχρι σήμερα εμπειρία έδειξε ότι συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις η τιμή τους είναι απαγορευτική.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, πριν από μερικά χρόνια άρχισε να αξιολογεί τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη γεωργία για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Επιτροπή Γεωργίας και Ανάπτυξης της Υπαίθρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε μία προσπάθεια εφαρμογής ενός φιλικού περιβαλλοντικού συστήματος αγροτικής παραγωγής, θεωρεί αναγκαία την κατάλληλη επισήμανση των αγροτικών προϊόντων (αποτύπωμα άνθρακα), και προτείνει να αντισταθμιστούν οι προσπάθειες που θα καταβληθούν από τους ευρωπαίους αγρότες για τη μείωση των εκπομπών τους και να ενθαρρυνθεί η διαφοροποίηση της τοπικής παραγωγής (ιδιαίτερα η ανάπτυξη των φυτικών πρωτεϊνών στην ΕΕ). Η παραπάνω Επιτροπή τονίζει ότι η ΕΕ πρέπει να συμβάλει στην καταπολέμηση της αλλαγής του κλίματος όσον αφορά σε όλες τις περιοχές που μπορούν να αποτελέσουν θύματα της κλιματικής αλλαγής.
Tου Δρα Θεοδώρου Καρυώτη, Γεωπόνου-Εδαφολόγου
