Μεταξύ των δασκάλων της περιώνυμης Σχολής Τσαριτσάνης περιλαμβάνεται και ο ντόπιος Στέφανος Γ. Φέκας, θεολόγος, κατά τους τελευταίους χρόνους της τουρκοκρατίας.
Μέχρι τώρα οι ασχοληθέντες με την ιστορία της εκπαίδευσης Τσαριτσάνης περιορίζονται σε ελάχιστες σημειώσεις τους για τον Φέκα, αντλώντας τις πληροφορίες από τις λίγες μιας εργασίας του εκ Τσαριτσάνης (μακαρίτη) φιλολόγου Αναστασίου Τσούφη, συνομηλίκου του Φέκα. Φωτογραφία του Φέκα, ως κληρικού, δημοσίευσε ο Τσούφης στην προαναφερόμενη εργασία του και έτσι γνωρίζουμε τη μορφή του. Επειδή όμως ο Φέκας είναι ελάχιστα γνωστός ως εκπαιδευτικός γι’ αυτό θα αναφερθώ στην προσωπικότητά του παραθέτοντας νέα στοιχεία γι’ αυτήν άγνωστα μέχρι τώρα στους μελετητές.
Στην προκειμένη περίπτωση οι νέες πληροφορίες μου για το Φέκα προέρχονται από μία επιστολή του (23-9-1901) και τρία υπομνήματά του (1909) τα οποία εντόπισα στο διασωθέν μερικώς, αρχείο της Εφορίας των Εκπαιδευτηρίων Τσαριτσάνης, των χρόνων της τουρκοκρατίας και από μία ενθύμηση (1910), την οποία εντόπισα σε βιβλίο του ιερού ναού Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Παναγίας) Τσαριτσάνης. Κυρίως, τα υπομνήματα του Φέκα αποτελούν πολύτιμες πηγές των απόψεών του ως διευθυντή της Σχολής, αλλά και των απόψεών του περί «σχολών» εννοώντας στη δεύτερη περίπτωση τα άλλα σχολεία που λειτουργούσαν στην Τσαριτσάνη (Παρθεναγωγείο, Δημοτική των Αρρένων Σχολή, Νηπιαγωγείο).
Ο Στέφανος Ι. Φέκας κατάγεται από την Τσαριτσάνη. Γεννήθηκε περί το 1880 και φοίτησε στη φημισμένη Σχολή της πατρίδας του. Ακολούθως σπούδασε στη Θεολογική Σχολή Χάλκης ως υπότροφος του κληροδοτήματος του συμπατριώτη του Κωνσταντίνου Οικονόμου του εξ Οικονόμων στη Σχολή της Χάλκης. Το 1901, όπως ο ίδιος αναφέρει στην επιστολή του, φοιτάει στην α’ τάξη. Μετά την αποφοίτησή του δίδαξε στη σχολή (ημιγυμνάσιο) της πατρίδας του Τσαριτσάνης με ενθουσιασμό και διετέλεσε και διευθυντής αυτής. Η διδασκαλία του ήταν γεμάτη πατριωτικό παλμό και εθνική έξαρση.
Στα προαναφερθέντα υπομνήματά του φαίνεται ότι ο Φέκας, ως διευθυντής, ενδιαφέρθηκε για την αναδιοργάνωση των σχολών (σχολείων) της τουρκοκρατούμενης, τότε, Τσαριτσάνης, σύμφωνα με τα σχολεία άλλων εθνών και με άλλα σχολεία ομογενών που είχαν αναδιοργανωθεί νωρίτερα. Επιπλέον φαίνεται ότι ενδιαφερόταν για την εύρυθμη λειτουργία των σχολείων της πατρίδας του και αναγνώριζε τις προσπάθειες της σχολικής εφορίας για την ανύψωση αυτών στην εμπρέπουσα θέση τους.
Ηταν ευσυνείδητος και δίκαιος κριτής και αντιμετώπιζε τα σχολικά ζητήματα με νηφαλιότητα και ευθυκρισία και με πνεύμα συνεργασίας. Ενδιαφερόταν για τη σωματική άσκηση και υγεία, τη διανοητική ανάπτυξη, την ηθική καλλιέργεια και τη διάπλαση ηθικού χαρακτήρα των μαθητών, καθώς και για την ανάπτυξη της κριτικής ικανότητάς τους και ήταν γνώστης της παιδικής ψυχής. Ενδιαφερόταν για την καθαριότητα των σχολών και πρότεινε τρόπους για την πραγματοποίησή τους και ήθελε να εθίζει τους μαθητές σ’ αυτή. Συνιστούσε στους μαθητές του τη χρήση λεξικών της σχολής για τις ανάγκες τους και επιζητούσε την έγκριση της σχολικής εφορίας γι’ αυτό. Ηταν και συνεργάσιμος. Πέρα απ’ όλα αυτά ήταν νεωτεριστής της παιδείας και υπέρμαχος του εκσυγχρονισμού των σχολείων της πατρίδας του Τσαριτσάνης και γι’ αυτό πρότεινε την αναδιοργάνωσή τους. Απέρριπτε κάθε παλαιό και επιζητούσε το νέο, το δοκιμασμένο στην πράξη και το ωφέλιμο. Αναγνώριζε κάθε ευεργεσία προς αυτόν και ήταν ευγνώμων προς τους ευεργέτες του. Επιδίωκε την εύρυθμη λειτουργία της Σχολής, σύμφωνα με γενικό κανονισμό, περιλαμβάνοντας τα καθήκοντα των σχολικών παραγόντων (μαθητών, δασκάλων, διευθυντή και σχολικής εφορίας), για να προχωρήσει αυτή στην απρόσκοπτη και κανονική εκπλήρωση του υψηλού προορισμού της. Φρόντιζε να διδάσκεται το κάθε μάθημα όπως πρέπει για να εκπληρώνεται ο σκοπός του. Υπέβαλλε υπομνήματα στη σχολική εφορία και ανέμενε την έγκρισή τους απ’ αυτή. Γενικότερα, όλες οι ενέργειες των διευθυντών των σχολείων υπέκειντο στην έγκριση της σχολικής εφορίας, η οποία είχε την οικονομική και λειτουργική διαχείριση και εποπτεία των σχολείων.
Στην επιστολή και στα τρία υπομνήματά του, που προαναφέρθηκαν, διαπιστώνεται η ευχέρεια του λόγου του, η ακριβολογία της εκφράσεως, η αλληλουχία των νοημάτων, η καθολικότητα των γνώσεων της εποχής του, η διάθεση για κάθε συνεργασία, η επιμονή για απόρριψη ορισμένων καταστάσεων και τροποποίηση άλλων που «είναι γέννημα αχλύος και αμαθείας» των χρόνων της δουλείας και του δεσποτισμού και ιδιαίτερα για την αναδιοργάνωση των σχολείων της πατρίδας του «και την επί τα πρόσω προαγωγή» αυτών. Επιπλέον διαπιστώνεται η μεγάλη αγάπη του για την ιδιαίτερη πατρίδα του Τσαριτσάνη και η περηφάνια του για τα σχολεία αυτής «ήτις σεμνύνεται δια τα λαμπρά αυτής εκπαιδευτήρια» όπως έλεγε «τα οποία δυνάμεθα να είπωμεν μετά καυχήσεως ότι κατ’ ουδέν υπολείπονται των παρομοίας φύσεως σχολών» όπως διακήρυττε με έμφαση.
Από ενθύμηση που εντόπισα το 1972 στον ιερό ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Παναγίας) Τσαριτσάνης πληροροφούμαστε ότι ο Φέκας και άλλοι εννέα Τσαριτσανιώτες ένεκα των πατριωτικών τους ενεργειών προς απελευθέρωση της πατρίδας από τον τουρκικό ζυγό, συνελήφθησαν στις 20 Φεβρουαρίου του 1910 από τους Τούρκους και μεταφέρθηκαν «σιδηροδέσμιοι» στο Μοναστήρι (Μπιτώλια), όπου καταδικάσθηκαν σε πενταετή φυλάκιση και κακοποιήθηκαν. Αλλά με τη βοήθεια και ενέργεια διαφόρων παραγόντων και μέσων τους δόθηκε «άφεσις και χάρις δια την 5ετή φυλάκιση» από το σουλτάνο Μεχμέτ Ρεσάτ. Ο Φέκας πέθανε το 1913 στην Τσαριτσάνη ως σπουδαστής της Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Άλλες πληροφορίες για τον Φέκα δεν εντόπισα.
Ο Φέκας υπήρξε φωτισμένος δάσκαλος. Πρωτοπόρος και μοναδικός από τους δασκάλους της εποχής του, προσπάθησε να απαλλάξει τα σχολεία της πατρίδας του Τσαριτσάνης από αναχρονιστικές καταστάσεις των χρόνων της δουλείας, του δεσποτισμού και της αμάθειας, να τα αναδιοργανώσει, να τα εκσυγχρονίσει και να τα καταστήσει εφάμιλλα ευρωπαϊκών σχολείων και άλλων σχολείων ομογενών και επιπλέον να αναδείξει ικανούς μαθητές. Για την Τσαριτσάνη αποτελεί ιδιαίτερη τιμή που είχε τέτοιο δάσκαλο, κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, ισάξιο με άλλους δασκάλους ντόπιους και άλλους εξ άλλων περιοχών, προγενέστερούς του και άξιο συνεχιστή του εθνοφελούς διδακτικού έργου τους.* Από τον Θωμά Ι. Μπούμπα
* Ο Θωμάς Ι. Μπούμπας είναι φιλόλογος, επίτιμος διευθυντής Γυμνασίου
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Η «Σχολή Τσαριτσάνης» πρέπει να κατατάσσεται στις πιο συγκροτημένες, στις ανώτερες της εποχής της, αφού μάλιστα μαθητές της και δάσκαλοί της πήραν τη διεύθυνση των πιο φημισμένων σχολείων, όπως ήταν της Πόλης και το Φιλολογικό Γυμνάσιο της Σμύρνης, του οποίου και ιδρυτές είναι ο Κων. Κούμας και οι Τσαριτσανιώτες αδελφοί Οικονόμου, Κωνσταντίνος και Στέφανος. Πέραν αυτών υπήρξε μοναδική στην επαρχία Ελασσόνας και φυτώριο πολλών δασκάλων των χωριών της ίδιας επαρχίας, κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας. Αυτών των δασκάλων γνωρίζουμε το ονοματεπώνυμό τους και την πατρίδα τους. Ακόμα από την ίδια σχολή αποφοίτησαν όλοι σχεδόν οι επιστήμονες των χωριών της ίδιας επαρχίας κατά τους ίδιους χρόνους. Επιπλέον ορισμένοι μαθητές της ενδύθηκαν το ράσο και ανήλθαν στα υψηλά αξιώματα της εκκλησίας και διακρίθηκαν ως μεγάλοι ιεροκήρυκες, επίσκοποι, μητροπολίτες και ένας έφθασε ως αξίωμα του πατριάρχη (ο Καλλίνικος Ολυμπιώτης, πατριάρχης Αλεξανδρείας, κατά κόσμο Κωνσταντίνος Κυπαρίσσης, γενν. 1800 - 1889, από τη Σκοτίνα Πιερίας).
