Παρανοήσεων συνέχεια…

Διάβασα με προσοχή τις παρατηρήσεις του κ. Γ. Παπανικολάου (συνταξιούχο του ΟΣΕ αν δεν κάνω λάθος), στο πρόσφατο άρθρο μου. Παρά το ειρωνικό ύφος, κάποιες παρατηρήσεις είναι σωστές. Αλλά εκτός θέματος!

Γιατί το άρθρο «Δύο πρόσφατες ειδήσεις, δύο μεγάλες παρανοήσεις» είχε ως θέμα - όπως λέει ο τίτλος του - τις παρανοήσεις γύρω από το καπιταλιστικό σύστημα (εν προκειμένω την παρανόηση ότι ο πλούτος είναι τάχα κάτι σταθερό και συνεπώς όταν κάποιος πλουτίζει κάποιος άλλος φτωχαίνει, αντί του ορθού ότι, ο πλούτος είναι κάτι συνεχώς μεταβαλλόμενο και συνεπώς μπορεί κανείς να πλουτίζει κάνοντας και τους άλλους πλουσιότερους). Αντί της αναγνώρισης αυτής της απλής (αλλά και παρανοημένης) αλήθειας, ο κ. Παπανικολάου ανέλυσε τις αδυναμίες του καπιταλιστικού συστήματος (τις οποίες αναγνωρίζω κι εγώ) θέλοντας να αποδείξει πως «οι πλούσιοι δεν είναι πάντα πλούσιοι εξαιτίας της δουλειάς τους αλλά κι εξαιτίας της εκμετάλλευσης συγκυριών ή άλλων ανθρώπων». Έχω εδώ μερικές παρατηρήσεις:
1. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ορισμένοι άνθρωποι πλούτισαν από τύχη (βρήκαν λίρες, κατά το λαϊκό αφήγημα). Ωστόσο, ούτε πλειοψηφία αποτελούν ούτε αρκετή δικαιολογία, για να αναζητήσουμε άλλο σύστημα, που θα ανταμείβει λιγότερο τον κόπο και την ικανότητα.
2. Το καπιταλιστικό σύστημα χρίζει πράγματι βελτιώσεων. Αλλά όχι αναίρεσης! Όταν συγκρίνεις αυτό που έχεις, πρέπει να λαμβάνεις υπόψη τις πραγματικές εναλλακτικές, όχι το τι φαντασιακά θα επιθυμούσες. Μπορεί τα αυτοκίνητα να σκοτώνουν μερικούς ανθρώπους κάθε χρόνο, αλλά αυτό που λογικά επιθυμούμε είναι ασφαλέστερα αυτοκίνητα, όχι επιστροφή στους γαϊδάρους! Για να παραφράσω τη γνωστή ρήση: «ο καπιταλισμός είναι ένα πολύ κακό οικονομικό σύστημα, αλλά είναι καλύτερο απ’ οποιοδήποτε άλλο υπάρχει».
3. Το ίδιο ισχύει και για τα υπόλοιπα δραματικά που ο σχολιαστής αναφέρει: την πείνα, την εξαθλίωση, τους θανάτους, την απουσία ευκαιριών. Εξακολουθούν να υπάρχουν και σήμερα, αλλά στον καπιταλιστικό κόσμο βαίνουν μειούμενα κι όχι αυξανόμενα, όπως σε άλλα καθεστώτα (Β. Κορέα, Κούβα, Βενεζουέλα) τα οποία είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνα για την ύπαρξή τους. Οι φτωχοί Κινέζοι και Ινδοί φοιτητές εξακολουθούν να έχουν λιγότερες ευκαιρίες απ’ τα παιδιά μας, αλλά μπορούν σήμερα περισσότερο από ποτέ να γίνουν πλούσιοι, εξαιτίας του καπιταλισμού. Τι ίσχυε άραγε παλιότερα στα μέρη αυτά; Τι είναι αυτό που άλλαξε αυξάνοντας τις ευκαιρίες τους;
4. Παρακάτω, ο αγαπητός κ. Παπανικολάου αναφέρει ένα ωραίο επιχείρημα, το οποίο όμως (μάλλον κατά λάθος), στηρίζει τις δικές μου αντί τις δικές του θέσεις. Λέει πως «στη μετα-σοβιετική Ρωσία υπήρξαν άνθρωποι, που βρέθηκαν σε μία μέρα με δισεκατομμύρια στο χέρι, από πρώην κρατικά μονοπώλια που τους παραχωρήθηκαν». Ξεφεύγει από την προσοχή του ότι αυτό κατέστη δυνατόν ΑΚΡΙΒΩΣ επειδή η Σοβιετική οικονομία ήταν συγκεντρωτική και κρατικά ελεγχόμενη! Πουθενά στον δυτικό κόσμο δεν μπορεί να γίνει μεταβίβαση τέτοιας περιουσίας, εκτός αν αποτελεί κληρονομιά. Έχει μάλιστα μετρηθεί ότι στις φιλελεύθερες δημοκρατίες (σε αντίθεση με τα συγκεντρωτικά συστήματα) οι μεγάλες περιουσίες διατηρούνται κατά μέσο όρο 3 με 4 γενιές και πολύ σπάνια περισσότερο. Ο καπιταλισμός, μέσω της ανταγωνιστικότητας, φροντίζει να απαιτείται διαρκής προσπάθεια για τη διατήρηση μιας περιουσίας.
5. Οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, οι πολύ πλούσιοι άνθρωποι που αναφέρθηκαν στο άρθρο, συνεχίζουν και σήμερα να εργάζονται με αμείωτους ρυθμούς, μια και γνωρίζουν πως η αξία της περιουσίας τους μπορεί να μειωθεί δραματικά μέσα σε ώρες, από οποιαδήποτε αρνητική εξέλιξη στις επιχειρήσεις ή τους ίδιους (αν αύριο ο Bill Gates αρρωστήσει βαριά, η αξία της Microsoft θα πέσει αρκετά δις χαμηλότερα εν ριπή οφθαλμού, γεγονός που αποδεικνύει πως μεγάλο μέρος της χρηματιστηριακής της αξίας πηγάζει πράγματι από την παρουσία και την εργασία του ίδιου).
6. Από την άλλη, ο προβληματισμός σχετικά με τη συνεισφορά του κοινωνικού συνόλου σε κάθε ανθρώπινο επίτευγμα, είναι δίκαιος! Πρόκειται για το αρχαίο δίλλημα «ποιος κάνει την αλλαγή». Ο λαός ή ο ηγέτης; Ο Στρατηγός ή οι φαντάροι; Είναι γεγονός πως μόνος του ο Στρατηγός δεν μπορεί να κάνει πολλά. Αλλά ούτε και μόνοι τους οι φαντάροι. Απαιτούνται τόσο η κοινωνική συνεισφορά όσο και το ατομικό ταλέντο, για κάθε επίτευγμα. Εγώ όμως αγαπητέ φίλε, δεν έβγαλα απόφαση για το ποιο είναι το ποσοστό της συνεισφοράς κάθε πλευράς (και πάντως πουθενά δεν έγραψα ότι το σύνολό της ανήκει στο άτομο)! Έγραψα μόνο πως, με βάση την παγκόσμια πράξη και ιστορία «όσο μεγαλώνει το ποσοστό που κρατά ο εφευρέτης (ή κύριος παραγωγός του πλούτου), τόσο μεγαλώνει και το κίνητρο για την παραγωγή. Ενώ όσο μεγαλώνει το ποσοστό της αναδιανομής, τόσο μικραίνει το κίνητρο για παραγωγή. Σε κάποια στιγμή, καθίσταται πιο συμφέρον να ζεις από την παραγωγή των άλλων παρά να παράγεις ο ίδιος». Επ’ αυτού, δεν μπορεί να υπάρξει αμφισβήτηση! Τα παγκόσμια παραδείγματα είναι άπειρα. Παρά την τεράστια κοινωνική συμμετοχή, κανένα εμπορικά ανταγωνιστικό βιομηχανικό προϊόν δεν παρήχθη ποτέ στη Σοβιετική Ένωση. Κανένα κράτος δεν έφτιαξε κινητά τηλέφωνα. Όλα τα παραπάνω, όπως και πολλά άλλα, αποτέλεσαν δημιουργίες και εμπνεύσεις μεμονωμένων ανθρώπων, οι οποίοι βεβαίως συνεπικουρήθηκαν από τις κοινωνικές δυνάμεις της κοινωνίας όπου διαβιούσαν. Το ζήτημα είναι να δούμε σε ποιες χώρες και σε ποια οικονομικά συστήματα αυτό κατέστη πιο παραγωγικό για όλους: στις φιλελεύθερες οικονομίες, δεν έχουμε μόνον πολλούς πλούσιους. Έχουμε και υψηλότερα ημερομίσθια και υψηλότερες κοινωνικές παροχές. Αντίθετα, στα συστήματα που δίνουν τάχα μεγαλύτερη έμφαση στην αναδιανομή, έχουμε χαμηλότερα ΑΕΠ, χαμηλότερες κοινωνικές παροχές, και εν τέλει, πείνα και οικονομική κατάρρευση (χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού).
7. Τέλος, η πραγματική αξία του λεγόμενου «φυσικού πλούτου» που κάποιοι δήθεν καταχρώνται είναι σήμερα πολύ μικρή. Οι πρώτες ύλες αξίζουν ελάχιστο, αν δεν προστεθεί η αξία της μεταποίησης, που απαιτεί τεχνολογία. Πόσο αξίζει σήμερα το υποτιθέμενο πετρέλαιο της Ελλάδας; Πόσο της Κύπρου; Και γιατί δεν το βγάζαμε από μόνοι μας, αντί «ν’ αφήνουμε τους κακούς ξένους να μας το παίρνουν». Η απάντηση είναι απλή: επειδή δεν μπορούμε, δεν έχουμε την τεχνολογία να το εξορύξουμε. Το ίδιο ίσχυε και στις πρώην αποικίες. Η δύση τις εκμεταλλεύτηκε, επειδή μπορούσε! (κανείς δεν είπε πως ο κόσμος είναι αγγελικός). Μπορούσε όμως ΑΚΡΙΒΩΣ επειδή επέτρεπε στους πολίτες της μεγαλύτερο μερτικό και κατοχύρωση, στα προϊόντα του κόπου τους. Γεγονός που οδήγησε σε μεγαλύτερο πλούτο, μεγαλύτερη επιστημονική πρόοδο (γιατί να ανακαλύψεις τον ηλεκτρικό λαμπτήρα, αν το κράτος δεν κατοχυρώνει τα πνευματικά σου δικαιώματα και κατάσχει το μεγαλύτερο ποσοστό των κερδών σου;), που με τη σειρά τους οδήγησαν σε μεγαλύτερη πολιτική και στρατιωτική ισχύ. Του Γ. Καραβάνα ([e-mail])
*Ο Γιώργος Καραβάνας είναι Μορ. Βιολόγος