Προοπτική που έχει περιγραφεί εδώ και δύο δεκαετίες από κορυφαίους της διανόησης. Τόσο ο καθηγητής Ιστορίας του Γέηλ Πολ Κένεντι στο βιβλίο του «Προετοιμασία για τον 21ο αι.», όσο και ο οικονομολόγος Τζ. Ρίφκιν στο «Τέλος της εργασίας», προέβλεπαν και αποτιμούσαν τις συνέπειες της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, όπως αποκαλείται η εποχή της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης, της νανοτεχνολογίας, της τρισδιάστατης εκτύπωσης κ.ο.κ.
Δεν ήταν προφήτες, ούτε παρακολουθούσαν πολύ αμερικανικό κινηματογράφο. Άλλωστε κάποια πράγματα είχαν από τότε δρομολογηθεί. Από τα μέσα ακόμη της δεκαετίας του ΄60, η Ιαπωνία είχε επενδύσει όσο καμία άλλη χώρα στη ρομποτική. Τώρα δρέπει τους καρπούς της, καθώς είναι πρωταγωνίστρια στον τομέα αυτό. Γιατί ειδικά η Ιαπωνία; Κατά τον Π. Κένεντι, σημαντικό ρόλο έπαιξε η έλλειψη εργατικού δυναμικού που απειλούσε τη δυναμική των εξαγωγών της. Όντας πρωτοπόρα και φανατική της ρομποτικής, σήμερα έχει μειώσει δραματικά το κόστος της τεχνολογίας σε αντίθεση με άλλες χώρες που μπαίνουν τώρα στον στίβο αυτό. Έχει κάνει λοιπόν απόσβεση και είναι η πλέον ανταγωνιστική χώρα.
Το πιθανότερο λοιπόν, το πρώτο ρομπότ που θα προμηθευτείτε να μιλάει γιαπωνέζικα...
* * *
ΑΥΤΗ όμως είναι η λιγότερο ενδιαφέρουσα πλευρά του θέματος.
Η ρομποτική αποτελεί καθημερινότητα σε πολλά σχολεία και της χώρας μας, όπου μαθητές και σπουδαστές πειραματίζονται πάνω σε εφαρμογές της υψηλής τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης. Η 4η βιομηχανική επανάσταση αποτέλεσε το θέμα συζήτησης του Οικονομικού φόρουμ του Νταβός τον περασμένο Ιανουάριο. Το ερώτημα-πρόκληση ετέθη με τον πλέον χαρακτηριστικό τρόπο από τον διευθύνοντα σύμβουλο της πολυεθνικής εταιρίας λογισμικού Autodesk, Κ. Μπας, ο οποίος διέγνωσε ότι «το εργοστάσιο του μέλλοντος θα έχει μόνο δύο εργαζόμενους: έναν άνθρωπο και έναν σκύλο. Ο άνθρωπος για να ταΐζει τον σκύλο και ο σκύλος για να δαγκώνει όσους επιχειρούν να πειράξουν τις μηχανές».
Η επαπειλούμενη εξαφάνιση της εργασίας από την παραγωγή, δεν είναι απλά ένα οικονομικό, αλλά ένα πολιτισμικό ζήτημα, καθότι «ο πολιτισμός από την αρχή του δομήθηκε γύρω από την έννοια της εργασίας» (Τζ. Ρίφκιν «Το τέλος της εργασίας και το μέλλον της», Εκδόσεις «Νέα Σύνορα- Λιβάνη»). Σύμφωνα με την πρόβλεψη του Αμερικανού οικονομολόγου οι δουλειές που απειλούνται από την αυτοματοποίηση (όχι μόνο στον τομέα της βιομηχανίας, αλλά και σε εκείνον της παροχής υπηρεσιών), αφορούν έως και το 75% του εργατικού δυναμικού των βιομηχανοποιημένων εθνών που απασχολούνται στην εκτέλεση εργασιών, που δεν είναι παρά επαναλαμβανόμενα καθήκοντα.
Είκοσι και κάτι χρόνια μετά οι εκτιμήσεις των οικονομολόγων στο Νταβός έρχονται προς επίρρωση όσων έχει πει ο Ρίφκιν. «Όποια εργασία δεν απαιτεί νοητικά προσόντα θα αντικατασταθεί από ρομπότ και μόνο ό,τι απαιτεί «νόηση», κρίση, άριστη διαχείριση του λόγου και υψηλού επιπέδου εκπαίδευση έχει μέλλον, καθώς δεν μπορούν να αντικατασταθούν από μηχανές. Όχι τουλάχιστον ως το 2100».
Με δύο λόγια ό,τι μπορεί να κάνει μια μηχανή θα σημάνει την απώλεια μιας –τουλάχιστον- θέσης εργασίας.
Πόσες θέσεις εργασίας συνολικά όμως; Στο Νταβός τις υπολόγισαν σε 5 εκ. μέχρι το 2020, στις διοικητικές υπηρεσίες και τη δουλειά γραφείου. Και μάλιστα με πρώτους χαμένους τις γυναίκες.
* * *
ΒΕΒΑΙΩΣ τα πράγματα είναι πιο σύνθετα.
Η απώλεια θέσεων εργασίας λόγω της εισαγωγής μηχανών υψηλής τεχνολογίας, έχει ως συνέπεια τη μείωση των μισθών. Αυτό συμβαίνει συχνά, διότι ο ανθρώπινος παράγων ...αντιδρά!
Και για να ανταγωνιστεί τη θέση, προσφέρει φθηνή εργασία, γεγονός που, από τη μια επιβραδύνει την αυτοματοποίηση (όχι πάντως στην Ιαπωνία), από την άλλη όμως μειώνει την αγοραστική δύναμη του εργαζόμενου.
Θα σημειώσω εδώ το ακόλουθο φαινόμενο: Σε γαλλικό σούπερ μάρκετ, δοκιμάστηκε η δυνατότητα ψηφιακής ανάγνωσης των τιμών προϊόντων και άμεσης έκδοσης της απόδειξης με το συνολικό κόστος αγοράς, με ένα απλό πέρασμα από, το χωρίς υπάλληλο αλλά με ειδικό σκάνερ, ταμείο. Εύκολα και γρήγορα. Όχι όμως για τους συνειδητοποιημένους Γάλλους, οι οποίοι επέλεγαν τα ταμεία με τους υπαλλήλους για να στηρίξουν τις θέσεις εργασίας. Οι περισσότεροι τουλάχιστον...
Φυσικά η τεχνολογική εξέλιξη είναι δεδομένη. Το εύρος της ίσως παραμένει ζητούμενο. Ο Έλληνας καθηγητής στο τμήμα Ρομποτικής της Γένοβα, κ. Νίκος Τσαγκαράκης, θεωρεί ότι τα ρομπότ θα δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας, καθώς η κατασκευή τους θα απαιτήσει ανθρώπινα χέρια και μυαλά, όπως συνέβη με την αυτοκινητοβιομηχανία. Από την άλλη τα ρομπότ και δη τα ανθρωποειδή, θα εκτελούν εργασίες κατ΄οίκον βοηθώντας ηλικιωμένους και άτομα με αναπηρίες.
Κερδισμένοι θα βγουν οι εργαζόμενοι υψηλής εξειδίκευσης και φυσικά οι εταιρίες του κλάδου.
Όσον αφορά προβλέψεις σύμφωνα με τις οποίες ο άνθρωπος θα απαλλαγεί από τον καθημερινό μόχθο και, διαθέτοντας περισσότερο ελεύθερο χρόνο θα επαναπροσδιορίσει τη ζωή του, αυτές ακούγονται μάλλον ουτοπικές.
