Του Κωνσταντίνου ΑΘ. Οικονόμου,
δασκάλου στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας - συγγραφέα
1. ΚΙΛΑΟΥΕΑ: Το Κιλαουέα (Kilauea) είναι ένα από τα πέντε ασπιδωτά ηφαίστεια που αποτελούν το νησί. Το όνομα Κιλαουέα σημαίνει «αυτός που διασκορπίζεται» ή «που εξαπλώνεται» στη γλώσσα των ιθαγενών της Χαβάης και σχετίζεται φυσικά με τα συχνά ξεσπάσματα λάβας. Ο κώνος Πουόο συνεχώς εκρήγνυται στην ανατολική ζώνη ρήγματος από το 1983 μέχρι σήμερα, καθιστώντας την έκρηξη αυτή τη μεγαλύτερη έκρηξη ζώνης ρήγματος των τελευταίων δύο αιώνων. Τριάντα πέντε εκρήξεις συνέβησαν από το 1952 και εντεύθεν. Άλλωστε, λάβα ηλικίας μικρότερης των 1000 ετών καλύπτει το 90% της επιφάνειας του Κιλαουέα. Πρόκειται για ένα από τα πιο ενεργά ηφαίστεια στον πλανήτη και μια πολύτιμη πηγή [ζωντανό ερευνητικό εργαστήριο] για τους ηφαιστειολόγους που είναι σε θέση να μελετήσουν από κοντά τις αποκλειστικά, και ευτυχώς για τους ντόπιους, μη βίαιες διαχυτικές εκρήξεις. Από το 2008, οι αυξανόμενες εκπομπές διοξειδίου του θείου από έναν δεύτερο κρατήρα, τον Χαλεμαούμαου (Halemaumau), έχουν οδηγήσει σε αυξημένα επίπεδα ηφαιστειακού νέφους δημιουργώντας σοβαρές ανησυχίες για την ποιότητα του αέρα. Βρίσκεται μέσα στο Εθνικό Πάρκο Ηφαιστείων της Χαβάης και συνεπώς το επισκέπτονται εκατομμύρια τουρίστες κάθε χρόνο, καθιστώντας το το πιο πολυσύχναστο αξιοθέατο στη Χαβάη και το ηφαίστειο με τους πιο πολλούς επισκέπτες παγκοσμίως. Παρά τη σχετική ασφάλεια για ερευνητές και επισκέπτες, το Κιλαουέα θεωρείται από την αμερικάνικη ένωση ηφαιστειολόγων ως το πιο επικίνδυνο ηφαίστειο στις ΗΠΑ. Το 2010-2011, η λάβα κατέστρεψε πολλά σπίτια στην περιοχή Καλαπάνα. Το Μάρτιο του 2012, λάβα από το Κιλαουέα ολοκλήρωσε την καταστροφή των λεγόμενων Βασιλικών Κήπων. Σύμφωνα με το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ, το επίπεδο ηφαιστειακού συναγερμού για το Κιλαουέα από τον Απρίλιο του 2012 είναι αυξημένο. Το Κιλαουέα δημιουργήθηκε τα τελευταία 500.000 χρόνια από το θερμό σημείο1 της Χαβάης. Αν και δεν είναι το νεότερο ηφαίστειο που έχει δημιουργηθεί από το θερμό σημείο, είναι το νεότερο ηφαίστειο που βρίσκεται πάνω από την επίφανεια της θάλασσας [για παράδειγμα, η κορυφή του ηφαιστείου Λοήχι βρίσκεται 1.150 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας!]. Επειδή το Κιλαουέα δεν σχηματιζεί βουνό από μόνο του αλλά μόνο ένα εξόγκωμα ύψος, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι βρίσκεται στην πλαγιά του μεγαλύτερου Μάουνα Λόα, οδήγησαν τους επιστήμονες να υποθέσουν ότι το Κιλαουέα ήταν μέρος του Μάουνα Λόα. Όμως η σύσταση της λάβας των δύο ηφαιστείων διαφέρει. Συνεπώς τα δύο ηφαίστεια έχουν διαφορετικούς θαλάμους μάγματος.
2. ΜΑΟΥΝΑ ΛΟΑ: Το Μάουνα Λόα της Χαβάης είναι το μεγαλύτερο στη Γη από άποψη όγκου και της περιοχής που καλύπτει. Είναι ένα ενεργό ασπιδοηφαίστειο, με όγκο που εκτιμάται σε περίπου 80.000 χλμ.³(!!), αν και η κορυφή του είναι 37 μ. χαμηλότερα από εκείνη του γειτονικού Μάουνα Κέα. Το όνομα Μάουνα Λόα σημαίνει «Μακρύ Βουνό». Οι εκρήξεις λάβας από το Μάουνα Λόα είναι φτωχές σε πυριτικά πετρώματα και πολύ ρευστές. Οι εκρήξεις είναι ήπιες και το ηφαίστειο έχει σχετικά ομαλές πλαγιές. Το Μάουνα Λόα είναι ενεργό τουλάχιστον 700.000 χρόνια, ενώ πιθανόν ανήλθε πάνω από τη στάθμη της θάλασσας περίπου πριν από 400.000 χρόνια. Τα αρχαιότερα γνωστά πετρώματα δεν είναι μεγαλύτερα από 200.000 ετών. Και στο ηφαίστειο αυτό, το μάγμα προέρχεται από το θερμό σημείο της Χαβάης, που είναι υπεύθυνο για τη δημιουργία της αλυσίδας νησιών της Χαβάης πριν δεκάδες εκατομμύρια χρόνια. Η αργή μετακίνηση της τεκτονικής πλάκας του Ειρηνικού θα απομακρύνει τελικά το Μάουνα Λόα από το θερμό σημείο σε μισό έως ένα εκατομμύριο χρόνια από τώρα. Τότε τα ηφαίστεια της Χαβάης θα γίνουν σβησμένα. Η πιο πρόσφατη έκρηξη του Μάουνα Λόα συνέβη το 1984 [24/3-15/4]. Δεν υπάρχουν πρόσφατες εκρήξεις του ηφαιστείου που να προκάλεσαν θανάτους, αλλά οι εκρήξεις το 1926 και το 1950 κατέστρεψαν χωριά, ενώ η μεγαλύτερη πόλη του νησιού, το Χίλο, έχει κτιστεί εν μέρει πάνω στην λάβα των εκρήξεων του 19ου αιώνα. Ενόψει των κινδύνων που εγκυμονεί, το Μάουνα Λόα είναι μέρος του προγράμματος Ηφαίστεια της Δεκαετίας, που ενθαρρύνει μελέτες για τα πιο επικίνδυνα ηφαίστεια. Το ηφαίστειο παρακολουθείται εντατικά από το Παρατηρητήριο Ηφαιστείων της Χαβάης. Στο Μάουνα Λόα έχει κατασκευστεί το ομώνυμο παρατηρητήριο, το οποίο μελετά την ατμόσφαιρα, και το Ηλιακό Παρατηρήτηριο του Μάουνα Λόα, το οποίο παρατηρεί τον Ήλιο. Και τα δύο βρίσκονται κοντά στην κορυφή του.
3. ΜΑΟΥΝΑ ΚΕΑ: Το ηφαίστειο αυτό της Χαβάης είναι το ψηλότερο της Πολιτείας με ύψος 4.205 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ωστόσο, μεγάλο μέρος του βουνού είναι κάτω από το επίπεδο της θάλασσας. Όταν μετράται από το πυθμένα του ωκεανού, το Μάουνα Κέα ανέρχεται σε περισσότερα από 10.200 μ, αρκετά ψηλότερο από το όρος Έβερεστ! [Το Έβερεστ εξέχει μόνο κατά μ.ο. περίπου 4.150 μέτρα πάνω από τη δική του βάση, τα υψίπεδα δηλαδή της περιοχής]. Το ηφαίστειο είναι περίπου δύο εκατομμυρίων ετών, και συνεπώς η πιο ενεργής φάση της ζωής του ήταν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν. Η ύστερη ηφαιστειακή δραστηριότητα τού έχει δώσει ομαλότερη εμφάνιση από τα γειτονικά ηφαίστεια. Παράγοντες που επήρεασαν αυτό το γεγονός είναι οι κώνοι ηφαιστειακής στάχτης, οι παγετώνες της κορυφής του, οι καιρικές συνθήκες και οι αληγείς άνεμοι. Η πιο πρόσφατη έκρηξη του Μάουνα Κέα συνέβη πριν 4.500 χρόνια πριν. Από τον Ιανουάριο του 2012, το επίπεδο ηφαιστειακού συναγερμού είναι «Φυσιολογικό». Στη μυθολογία των ιθαγενών της Χαβάης, το Μάουνα Κέα είναι η ιερότερη κορυφή. Ένας αρχαίος νόμος επέτρεπε μόνο στους υψηλόβαθμους αρχηγούς των φυλών να επισκεφθούν τη κορυφή του. Οι αρχαίοι κάτοικοι της Χαβάης που ζουσαν στις πλαγιές του Μάουνα Κέα αναζητούσαν στα εκτεταμένα δάση του τροφή, ενώ εξόρυσσαν τους πυκνούς βασάλτες στις πλαγιές του για την παραγωγή εργαλείων. Όταν οι Ευρωπαίοι έφτασαν στα τέλη του 18ου αιώνα, οι άποικοι εισήγαγαν τα οικόσιτα βοοειδή και πρόβατα, πολλά από τα οποία προοδευτικά έγιναν άγρια και άρχισαν να βλάπτουν την οικολογία του βουνού.
ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΜΑΟΥΝΑ ΚΕΑ: Με μεγάλο υψόμετρο, ξηρό περιβάλλον και σταθερή ροή του αέρα, η κορυφή του Μάουνα Κέα είναι μία από τις καλύτερες τοποθεσίες για αστρονομικές παρατηρήσεις. Το Παρατηρητήριο του Μάουνα Κέα που ιδρύθηκε εκεί, χρησιμοποιείται για την επιστημονική έρευνα από 13 χώρες, σε όλο το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα, από το ορατό φως μέχρι τα ραδιοκύματα, ενώ περιλαμβάνει μια από τις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις του είδους στον κόσμο. Η κατασκευή τους σε «ιερό τοπίο» για τους ντόπιους, εξακολουθεί να αποτελεί θέμα συζήτησης και διαμαρτυρίας.
(ΦΩΤ.) Θερμά σημεία (hot spots), λέγονται τα σημεία της γήινης επιφανείας στα οποία ο γήινος μανδύας έχει ανοδικά ρεύματα, που μπορεί να βρίσκονται μακριά από τα όρια των τεκτονικών πλακών
konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon
