Ορισμένοι πιστεύουν λανθασμένα πως για όλα φταίνε τα πρόσωπα – οι κακοί πολιτικοί που κλέβουν ή κακοδιαχειρίζονται το δημόσιο χρήμα. Κι ότι αν, σαν από θαύμα, στο κοινοβούλιο εκλέγονταν 300 άγγελοι, όλα μας τα προβλήματα θα ήταν λυμένα. Η αλήθεια είναι πως οι θεσμοί (οι κανόνες του παιχνιδιού δηλαδή κάθε φορά) είναι αυτοί που καθορίζουν τις συμπεριφορές. Και πως ακόμα κι αν ένας άγγελος εκλέγονταν, σύντομα είτε θα άλλαζε τη συμπεριφορά του προκειμένου να επιβιώσει πολιτικά είτε δεν θα επανεκλέγονταν. Είναι λοιπόν οι θεσμικοί κανόνες, που αποτελούν το βασικό πρόβλημα κι όχι τα πρόσωπα. Και το Σύνταγμα είναι αυτό ακριβώς που θέτει τα πλαίσια αυτών των κανόνων.
Στο σημερινό άρθρο (το οποίο αποτελεί το πρώτο από τα πέντε, μιας σειράς προτάσεων για το νέο Σύνταγμα) θα ασχοληθούμε με θεσμικές αλλαγές, που θα βοηθούσαν στην εξυγίανση του πολιτικού παιχνιδιού. Ξεκαθαρίζω ότι προτάσεις σε αυτή την κατεύθυνση μπορούν να υπάρξουν πολλές. Θα ξεχωρίσω όμως τρεις, που θεωρώ σημαντικότερες, σεβόμενος τον περιορισμένο χώρο της εφημερίδας.
Πρόταση 1. Καθιέρωση ασυμβίβαστου μεταξύ βουλευτικής και υπουργικής ιδιότητας.
Ακούγεται συχνά ότι βασική αιτία του οικονομικού μας προβλήματος αποτελεί η ανορθολογική συναλλαγή μεταξύ πολιτικών και ομάδων οργανωμένων συμφερόντων – το λεγόμενο «πελατειακό κράτος». Οι περισσότεροι περιγράφουν την κατάσταση κάπως απλοϊκά: οι πολιτικοί εκβιάζουν, απαιτώντας την ψήφο σε αντάλλαγμα με κάποιον διορισμό στο δημόσιο ή με την ανάθεση ενός δημόσιου έργου, αν ο ψηφοφόρος είναι του ιδιωτικού τομέα. Το πράγμα ασφαλώς ισχύει περίπου όπως το περιγράφουν, αλλά δουλεύει κι αντίστροφα. Συχνά είναι ο πολίτης που εκβιάζει κι ο πολιτικός που εκβιάζεται, αν θέλει να επανεκλεγεί! Σύμφωνα με μαρτυρίες του αείμνηστου Αναστάση Πεπονή (του πολιτικού που έφερε προς ψήφιση τον περίφημο νόμο για το ΑΣΕΠ), κανείς δεν ήταν πιο ευτυχής για τον νόμο, από τους ίδιους τους πολιτικούς! Έβρισκαν «πάτημα» για αποφυγή αφόρητων πιέσεων, έχοντας πλέον την ευκαιρία να πουν «εγώ θα τον διόριζα ευχαρίστως, αλλά τώρα ο διορισμός περνάει μέσα από το ΑΣΕΠ». Είτε ο πολιτικός εκβιάζει είτε ο πολίτης, το βέβαιο είναι πως το «πελατειακό κράτος» βασίζεται στη συνύπαρξη δύο διαφορετικών ιδιοτήτων (του να αποφασίζεις διορισμούς και αναθέσεις έργων και ταυτόχρονα να είσαι υποψήφιος επανεκλογής) στο ίδιο πρόσωπο. Για να πάψει αυτό, οι δύο ιδιότητες πρέπει να διαχωριστούν – να καταστούν ασυμβίβαστες! Είτε θα είσαι ανάμεσα σε αυτούς που διορίζουν και αναθέτουν έργα (αυτή είναι η δουλειά του υπουργού και γενικώς της εκτελεστικής εξουσίας) είτε θα είσαι ανάμεσα σε αυτούς που διεκδικούν ψήφο για να εκλεγούν στο κοινοβούλιο (του οποίου ρόλος είναι η ψήφιση και όχι η εφαρμογή νόμων και διατάξεων). Θα ήμουν υπέρ μιας συνταγματικής διάταξης, η οποία θα όριζε πως: «Η βουλευτική και η υπουργική ιδιότητα είναι ασυμβίβαστες. Οι Υπουργοί δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα και βουλευτές. Αν κάποιος βουλευτής επιλεγεί για υπουργική θέση, χάνει τη βουλευτική του ιδιότητα και δεν μπορεί να είναι υποψήφιος βουλευτής κατά τις επόμενες εθνικές εκλογές». Η απαγόρευση αυτή θα μπορούσε ενδεχομένως να επεκταθεί και στην υποψηφιότητα για άλλα αιρετά αξιώματα, όπως του περιφερειάρχη του δημάρχου ή του δημοτικού συμβούλου, αλλά αυτό μένει να συζητηθεί. Θεωρώ πως μια τέτοια ρύθμιση θα αποτελούσε καίριο πλήγμα στο πελατειακό σύστημα που τόσο ταλαιπωρεί τη χώρα, μια και θα κόβει τη σύνδεση μεταξύ αυτού που εκλέγεται κι αυτού που διοικεί, με πρόβλεψη αυτός που διοικεί να μην μπορεί να θέσει υποψηφιότητα, στην αμέσως επόμενη εκλογική αναμέτρηση.
Πρόταση 2. Απεμπλοκή της διάλυσης της Βουλής από την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας.
Ενώ το άρθρο που συνέδεε τα παραπάνω είχε ενδεχομένως αγαθές προθέσεις (την εκλογή ενός Προέδρου από μια ευρεία κοινοβουλευτική πλειοψηφία), στην πράξη έχει αποτύχει. Αντί να οδηγεί σε συναινέσεις, η εκλογή ΠτΔ έχει καταλήξει ένα ακόμα βρόμικο χαρτί, που εσκεμμένα οδηγεί τη χώρα σε πρόωρες εκλογές, με ότι αυτό συνεπάγεται για τη σταθερότητα του πολιτικού σκηνικού και την οικονομική ανάπτυξη. Θα ήμουν υπέρ μιας συνταγματικής διάταξης, που θα όριζε πως η μη εκλογή Προέδρου ΔΕΝ συνιστά λόγο διάλυσης της Βουλής. Αν ο Πρόεδρος δεν εκλέγεται με την επιθυμητή πλειοψηφία των 2/3, ακολουθούν νέες ψηφοφορίες, με απαίτηση χαμηλότερου ποσοστού για την εκλογή του, που μπορεί να φτάσει ως και τις 151 ψήφους.
Πρόταση 3. Σταθερή διάρκεια κυβερνητικής θητείας.
Παραμένουν και σήμερα, εκτός της μη εκλογής Προέδρου, και άλλες περιπτώσεις που οδηγούν σε πρόωρη διάλυση της Βουλής. Ορθώς προβλέπεται πως η κυβέρνηση μπορεί να ζητήσει πρόωρες εκλογές για «σπουδαίο εθνικό λόγο». Όπως και η παραπάνω διάταξη όμως, γίνεται κι αυτή αντικείμενο κατάχρησης. Κατά κανόνα οι ελληνικές κυβερνήσεις καταφεύγουν σε πρόωρες, όχι για «σπουδαίους εθνικούς λόγους» αλλά, επειδή τις συμφέρει πολιτικά και τους δίνει τη δυνατότητα παράτασης της θητείας τους. Αυτή η κατάχρηση θα περιορίζονταν δραματικά (ή και θα εξαλείφονταν τελείως) αν το Σύνταγμα προέβλεπε κάτι που ισχύει και στη Σουηδία: «Οι εθνικές εκλογές διεξάγονται κάθε 4 χρόνια σε σταθερή και προκαθορισμένη ημερομηνία. Αν η χώρα οδηγηθεί σε πρόωρες εκλογές για οποιονδήποτε λόγο, η θητεία της επόμενης κυβέρνησης λήγει την προκαθορισμένη ημερομηνία των εκλογών» αντί του συν τέσσερα χρόνια, που ισχύει στην Ελλάδα σήμερα. Με τη ρύθμιση αυτή, η εκάστοτε κυβέρνηση δεν έχει να κερδίσει από την προκήρυξη πρόωρων εκλογών. Κάτι τέτοιο θα συνέβαινε μόνον, αν όντως συντρέχει σπουδαίος εθνικός λόγος. Αξίζει να αναφερθεί ότι, από τότε που ίσχυσε η παραπάνω διάταξη, στη Σουηδία δεν επαναπροκηρύχθηκαν πρόωρες εκλογές! Οι εκλογές γίνονται σταθερά κάθε 4 χρόνια, κι έτσι η κυβέρνηση μπορεί να αφιερώνεται σε έργα μακροχρόνιας απόδοσης αντί να ζει υπό το άγχος γρήγορων κι ως εκ τούτου πρόχειρων αποτελεσμάτων.
* Ο Γιώργος Καραβάνας είναι μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της ΔΡΑΣΗΣ
