Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Αυτές τις ημέρες ο καλός φίλος Θανάσης Μπετχαβές μου πρόσφερε φωτοτυπία της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ) του 1889, στην οποία δημοσιεύεται η έγκριση του «Κανονισμού του εν Λαρίση συλλόγου υπό την επωνυμίαν “Φιλόπτωχος Μακεδονική Αδελφότης”. Με την ευκαιρία αυτή θα αναφέρουμε στο σημερινό σημείωμά μας την ιστορία του ιστορικού αυτού σωματείου, το οποίο τόσα πολλά προσέφερε στην ευαισθητοποίηση των Μακεδόνων, και όχι μόνον, της περιοχής μας, αλλά και στην προετοιμασία του Μακεδονικού Αγώνος, ο οποίος οδήγησε στην εποποιία του 1912-13.
Ο Κανονισμός της Φιλοπτώχου Μακεδονικής Αδελφότητος αποτελείτο από 40 άρθρα, συντάχθηκε την 1η Ιανουαρίου 1889 και υπεγράφη από τον Βασιλέα Γεώργιο Α’ και τον υπουργό Εσωτερικών Στέφανο Δραγούμη[1] στις 28 Φεβρουαρίου του ίδιου έτους. Σύμφωνα με το καταστατικό, ο κύριος σκοπός του Συλλόγου ήταν φιλανθρωπικός και δευτερευόντως η ηθική και υλική υποστήριξη των αδελφών Μακεδόνων της περιοχής. Πίσω όμως από τη δραστηριότητα αυτή απεδείχθη ότι υποκρύπτονταν[2], απελευθερωτικές ενέργειες και δραστηριότητες υπέρ της αλύτρωτης πατρίδας τους. Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου αποτελέστηκε από κατοίκους της Λάρισας που ήταν στην καταγωγή Μακεδόνες. Πρόεδρος ήταν ο Ιωάννης Νικολάου Μακρής, αντιπρόεδρος ο Δημήτριος Στεργίου Σιμιτσής, γραμματέας ο Κωνσταντίνος Δαλακώτσιος, ταμίας ο Νικόλαος Μαντζούκας και σύμβουλοι οι Γεώργιος Παππαπαναγιώτου, Στέργιος Κουτούλας, Αλέξανδρος Αναστασίου, Δημήτριος Χρήστου, Ιωάννη Τσιρούλης και Θωμάς Κυριαζής. Η σφραγίδα του συλλόγου ήταν κυκλική. Στο μέσον έφερε την προτομή του Μεγ. Αλεξάνδρου και κυκλικά στην περιφέρεια τις λέξεις: «Φιλόπτωχος Μακεδονική Αδελφότης. Εν Λαρίσση. 1888».
Όταν το 1895 ο Μιχαήλ Σάπκας, Μακεδόνας την καταγωγή[3],μετά το τέλος των σπουδών του στην Αθήνα βρέθηκε στη Λάρισα όπου ζούσε η οικογένειά του, δικτυώθηκε αμέσως στη «Φιλόπτωχο Μακεδονική Αδελφότητα Λαρίσσης». Στην αρχή νέος ιατρός ακόμα, προσπαθούσε να καθιερωθεί επιστημονικά και κοινωνικά, γι’ αυτό και η δραστηριότητά του στον Μακεδονικό σύλλογο ήταν περιορισμένη. Σύντομα επακολούθησε ο «ατυχής» ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, που είχε σαν αποτέλεσμα την προσωρινή κατοχή της Θεσσαλίας από τους Τούρκους. Η αυτοεξορία όλων των μελών του συλλόγου είχε σαν αποτέλεσμα να ανασταλεί για κάποιο χρονικό διάστημα η δραστηριότητά του.
Μετά την αποχώρηση των Τούρκων από τη Θεσσαλία την άνοιξη του 1898, η Φιλόπτωχος Μακεδονική Αδελφότης Λαρίσης ανασυστάθηκε και αποφασίσθηκε μυστικά να αναθεωρηθεί ο σκοπός της λειτουργίας του και να προσαρμοσθεί ανάλογα με την εξέλιξη των γεγονότων στη Μακεδονία. Έτσι το 1901, έπειτα από εκλογές, εκλέχθηκε νέο Διοικητικό Συμβούλιο, αποτελούμενο από επιφανή πολιτικά, επιστημονικά, στρατιωτικά και επαγγελματικά στελέχη Μακεδόνων της Λάρισας. Η προεδρία της ανατέθηκε στον Μιχαήλ Σάπκα, η γραμματεία στον νεαρό τότε δικηγόρο Μιχαηλίδη, μέλη δε ανέλαβαν οι Ιωάννης Τσιτσικλής δικηγόρος, Νικόλαος Γαργάλας δικηγόρος, Αντώνιος Μαντζούκας έμπορος και ο επίλαρχος Φιλόλαος Πηχεών. Το έργο τους βοηθούσαν και άλλοι Μακεδόνες εγκαταστημένοι στη Λάρισα, όπως ο Γενησεβδάς με καταγωγή από το Βλαχολίβαδο Ελασσόνας, ο οποίος διατηρούσε πανδοχείο στην οδό Δήμητρας, ο Πέτρος Γέμτος από τη Νιζόπολη της περιοχής Μοναστηρίου, ο δάσκαλος Γεώργιος Γεωργίου που διετέλεσε και διερμηνέας του Τουρκικού προξενείου της Λάρισας για ένα διάστημα και ο ξενοδόχος Παπασυννεφάκης, και οι δύο από το Λιβάδι και αρκετοί άλλοι. Στον Σύλλογο προσχώρησαν και άλλα επίλεκτα μέλη της κοινωνίας της πόλεως μη Μακεδόνες, όμως το ίδιο ευαίσθητα με αυτούς στο Μακεδονικό ζήτημα, όπως ο φαρμακοποιός Γιώτης Τσόκανος και ο γαμπρός του Στέφανος Κυλικάς, ο αρτοποιός Γεώργιος Αντωνιάδης, ο ιατρός Μακρίδης, ο δικηγόρος Χ. Γαργάλας, ο επιχειρηματίας Νικ. Τσιτσικλής, ο ποτοποιός Νίκος Λαγαρίας, ο έμπορος Δ. Παπακωνσταντίνου, ο δικηγόρος Αδαμάντιος Νικολαΐδης, ο ξενοδόχος Ανδρέας Τζοβάρας, ο κεραμοποιός Ηλίας Κολέσκας και πολλοί άλλοι.
Με νέο αίμα πλέον τα μέλη της Μακεδονικής Αδελφότητος και οι φίλοι τους, καλυμμένοι κάτω από τον φιλάνθρωπο και φιλόπτωχο μανδύα του καταστατικού της, προχώρησε σε μια πιο δραστήρια πορεία για την ευόδωση των οραμάτων του Μακεδονικού Αγώνα. Γίνονταν συχνές και εποικοδομητικές συγκεντρώσεις των μελών της όπου συζητούσαν τις πολιτικές εξελίξεις στην πατρίδα τους. Διοργανώνονταν πατριωτικές διαλέξεις, συμπόσια και εκδρομές για την ανύψωση του εθνικού φρονήματος και υπό άκρα μυστικότητα είχαν δημιουργήσει ειδικό τμήμα απόρρητων ενεργειών, με τη βοήθεια πληροφοριοδοτών οι οποίοι είχαν εγκατασταθεί σε διάφορα σημεία όλης της Μακεδονίας. Σκοπός τους ήταν η παρακολούθηση των βουλγαρικών επιδιώξεων στην περιοχή, ώστε με διάφορες ενέργειές τους να εμποδίζουν και να εξουδετερώνουν την επιβλαβή δράση τους στις ελληνικές κοινότητες της Μακεδονίας. Οι ενέργειες αυτές των Μακεδόνων της Λάρισας είχαν όχι μόνο την έγκριση, αλλά και την ένθερμη συμπαράσταση της Εθνικής Μακεδονικής Εταιρείας στην Αθήνα. Παράλληλα για να αποφευχθεί κάθε κρατική ανάμιξη, κρίθηκε σκόπιμο η Μακεδονική Αδελφότητα στη Λάρισα να αναλάβει με δική της πρωτοβουλία τη συγκρότηση Μακεδονικών σωμάτων, επικεφαλής των οποίων θα ήταν σιωπηρά Έλληνες αξιωματικοί, με σκοπό να προωθούνται στη Μακεδονία, ώστε να αντιταχθούν στην αυξανόμενη βουλγαρική προπαγάνδα. Τα σώματα αυτά των εθελοντών ήταν εφοδιασμένα με τον κατάλληλο οπλισμό, ο οποίος έφθανε από την Αθήνα[4] και μυστικά προωθούνταν κυρίως μέσω θαλάσσης από το Τσάγεζι (Στόμιο σήμερα) στη Μακεδονία κατά τις ασέληνες νύκτες. Ο Σύλλογος στη Λάρισα αναλάμβανε την υποχρέωση να ετοιμάζει τα προσωπικά αντικείμενα των ανδρών(ρουχισμό, υποδήματα, κλπ.), αναθέτοντας σε Μακεδόνες εμποροράφτες και τσαγκάρηδες της πόλεως τη μυστική κατασκευή τους. Η κατασκοπία Τούρκων και Βουλγάρων πληροφοριοδοτών ήταν έντονη στην πόλη και ως εκ τούτου η προφύλαξη ήταν επιβεβλημένη. Ειδικά το τουρκικό προξενείο της Λάρισας αποτελούσε φωλιά κατασκόπων οι οποίοι κατέγραφαν κάθε ύποπτη κίνηση. Πίσω από όλες αυτές τις ενέργειες του Μακεδονικού Συλλόγου της Λάρισας και της Εθνικής Μακεδονικής Εταιρείας των Αθηνών, κρύβονταν ο ενθουσιασμός και η φιλοπατρία του Παύλου Μελά, τον οποίο η Φιλόπτωχος Μακεδονική Αδελφότης, με επικεφαλής τον Μιχαήλ Σάπκα, βοήθησε να διαπεραιωθεί μυστικά δύο φορές στη Δυτική Μακεδονία.
Μετά τον θάνατο του Παύλου Μελά τον Οκτώβριο του 1904 η κυβέρνηση ανέλαβε φανερά πλέον την εποπτεία του Μακεδονικού Αγώνα. Η δραστηριότητα του Μακεδονικής Αδελφότητος βέβαια δεν σταμάτησε και συνεχίσθηκε με μειωμένη πλέον υπευθυνότητα μέχρι και την εποποιία του 1912. Μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας ο Σύλλογος λειτουργούσε πλέον σαν ένα σωματείο όπως τα άλλα που εκπροσωπούν άτομα με κοινή καταγωγή.
--------------------------------------------------------
[1]. Γιος του ήταν ο Ίων Δραγούμης, διπλωμάτης, πολιτικός και λογοτέχνης. Μεταξύ των άλλων διετέλεσε πρόξενος σε διάφορες πόλεις της Μακεδονίας (Μοναστήρι ή Μπιτώλια, Σέρρες, κλπ.). Σε συνεργασία με τον Παύλο Μελά, που ήταν σύζυγος της αδελφής του Ναταλίας, οργάνωσε τις ελληνορθόδοξες κοινότητες εναντίον των βουλγαρικών κομιτάτων και αναδείχθηκε ένθερμος υποστηρικτής του Μακεδονικού Αγώνος.
[2]. Το άρθρον 22 του καταστατικού αναφέρει επί λέξει τα εξής: «Ο σύλλογος έχει το δικαίωμα μετ’ απόφασιν ιδιαιτέραν να συγκροτήμυστικάς συνεδριάσεις, καθ’ άς να μη επιτρέπηται η είσοδος εις ακροατάς».
[3]. Ο Μιχαήλ Σάπκας γεννήθηκε στο Μεγάροβο, μια πολίχνη κοντά στο Μοναστήρι της Μακεδονίας και μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος μετακόμισε οικογενειακά στη Λάρισα.
[4]. Τα όπλα που έφθαναν από την Αθήνα καμουφλαρισμένα, πριν ακόμα προωθηθούν με άμαξες στο Τσάγεζι, αποθηκεύονταν προσωρινά στο υπόγειο του φαρμακείου του ΓιώταΤσόκανου, στη γωνία των οδών Κύπρου και Ασκληπιού.Σ’ αυτό επίσης γίνονταν οι συναντήσεις των πατριωτών και η απόκρυψη όσων εξ’ αυτών ήταν σεσημασμένοι και καταζητούμενοι από τους Τούρκους, όπως ο Παύλος Μελάς.
