Του Χρίστου Τσαντήλα
Με πρόσφατη κοινή απόφαση των Υπουργών Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) (1750/39224/31-3-2016) καθορίσθηκαν τα αναγκαία συμπληρωματικά μέτρα για την εφαρμογή των σχετικών Κανονισμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφορικά με τους όρους και τις προϋποθέσεις καλλιέργειας στην Ελλάδα των ποικιλιών του φυτού κάνναβη (Cannabis sativa L.) που περιέχουν την ουσία τετραϋδροκανναβιόλη (THC) σε ποσοστά μικρότερα του 0.2%. Ως αρμόδιες αρχές για την εφαρμογή των εθνικών και ενωσιακών διατάξεων ορίζονται υπηρεσίες του ΥΠΑΑΤ, ο Ο.ΠΕ.ΚΕ.ΠΕ. και ο Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός (ΕΛ.Γ.Ο.) ΔΗΜΗΤΡΑ που είναι αρμόδιος για την αξιολόγηση της καλλιέργειας στις ελληνικές εδαφοκλιματικές συνθήκες και τη δημιουργία οδηγού με τις απαραίτητες για τον παραγωγό της καλλιέργειας.
Με την έκδοση της ανωτέρω ΚΥΑ εκδηλώθηκε έντονο ενδιαφέρον από παραγωγούς και φορείς τους για όλα τα θέματα που αφορούν την καλλιέργεια ενώ άρχισαν ήδη να γίνονται προσπάθειες εισαγωγής και καλλιέργειας της κάνναβης. Δεδομένου όμως ότι καλλιέργεια αυτή είναι άγνωστη στην Ελλάδα κρίνεται σκόπιμο να δοθούν ορισμένες πληροφορίες βασιζόμενες σε έγκυρη διεθνή βιβλιογραφία, ώστε να αρχίσει με υπεύθυνο τρόπο η ενημέρωση των ενδιαφερόμενων και η αποφυγή προβλημάτων και αποτυχιών που θα προκαλέσουν ζημία σε όσους αποφασίσουν ασχοληθούν με την καλλιέργεια αυτή.
Κατ’ αρχή πρέπει να διευκρινισθεί για ποια καλλιέργεια μιλάμε. Η ονομασία «κάνναβις» (hemp) αναφέρεται κυρίως στο είδος Cannabis Sativa, αν και χρησιμοποιείται για μεγάλο αριθμό ειδών που αντιπροσωπεύουν περισσότερα από 20 γένη. To είδος αυτό βασικά συλλέγεται για την ίνα του φλοιού των στελεχών του, το έλαιο των αχινών και τη ρητίνη που περιέχεται στους αδένες της επιδερμίδας του. Ένας άλλος όρος που χρησιμοποιείται για φυτά που παρουσιάζουν ενδιαφέρουν για τις τρεις αυτές ουσίες είναι marijuana ή marihuana (μαριχουάνα), αλλά έχει επικρατήσει ο όρος κάνναβις (hemp) να χρησιμοποιείται για τα φυτά που χρησιμοποιούνται για παραγωγή ίνας και ο όρος μαριχουάνα να χρησιμοποιείται για τα φυτά που χρησιμοποιούνται για παραγωγή φαρμάκων. To φυτό Cannabis Sativa που καλλιεργείται για παραγωγή ίνας ή ελαίου ονομάζεται «βιομηχανική κάνναβις» (industrial cannabis). Τέλος στην καθομιλουμένη με τον όρο «κάνναβη» εννοούνται τόσο τα φυτά όσο και οι ναρκωτικές ουσίες που παράγονται από αυτά.
Σε ό,τι αφορά τα χαρακτηριστικά του φυτού η Cannabis Sativa είναι κατά κανόνα ετήσιο, τo ύψος του κυμαίνεται από 20 cm έως 5 m. Οι ρίζες του φθάνουν σε βάθος 30-60 cm και σε χαλαρά εδάφη μέχρι και 2,5 m. Χρειάζεται μεγάλη εμπειρία για τη διάκριση της κάνναβης από παρόμοια φυτά, όπως με την ινδική κάνναβη (ssp. Indica), από την οποία παράγεται η γνωστή ναρκωτική ουσία. Οι ποικιλίες που χρησιμοποιούνται για παραγωγή ίνας πρέπει να περιλαμβάνουν φυτά χωρίς κλάδους, ψηλά, με μακρά μεσογονάτια διαστήματα, διότι η ύπαρξη πολλών γονάτων μειώνει το μήκος των ινών. Επίσης τα στελέχη τους δεν πρέπει να είναι ξυλώδη, για να είναι αυξημένη η παραγωγή ίνας και να μη παράγουν πολλούς σπόρους. Το μεγάλο ύψος, τα μεγάλα μεσογονάτια διαστήματα, τα γυμνά στελέχη και ο μαλακός μη ξυλώδης ιστός είναι τα χαρακτηριστικά που επιτρέπουν εύκολα τη διάκριση από τα φυτά που περιέχουν υψηλές συγκεντρώσεις ναρκωτικών ουσιών. Αυτές οι ποικιλίες που καλλιεργούνται για παραγωγή ναρκωτικών ουσιών προσαρμόζονται καλύτερα σε περιβάλλοντα που βρίσκονται νοτιότερα των βόρειων ευκράτων ζωνών κοντά στον ισημερινό. Υπάρχει και ένας πολύ μικρός αριθμός ποικιλιών για παραγωγή σπόρων από τους οποίους εξάγεται έλαιο για παραγωγή ενέργειας. Οι ποικιλίες αυτές παράγουν και μεγάλο αριθμό κλάδων και μεγάλο αριθμό σπόρων. Φυτεύονται σε μικρότερες πυκνότητες από εκείνες που καλλιεργούνται για παραγωγή ίνας, οι σπόροι τους ωριμάζουν νωρίτερα και μοιάζουν περισσότερο με τις ποικιλίες που καλλιεργούνται για παραγωγή ναρκωτικών ουσιών. H άγρια κάνναβη βρίσκεται σε πολλές περιοχές του Καναδά, στη Νοτιοανατολική και Κεντρική Ασία, σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες και σπανιότερα στη Νότια Αμερική, την Αυστραλία και την Αφρική.
Σε ό,τι αφορά τις εδαφοκλιματικές απαιτήσεις, η κάνναβη χρειάζεται πλήρη ηλιοφάνεια και ανοικτές θέσεις. Αντέχει σε υψηλές θερμοκρασίες και καύσωνες, αλλά όχι το κρύο, προτιμώντας θερμοκρασίες 14 – 27 oC. Οι σπόροι φυτρώνουν καλύτερα όταν το έδαφος είναι σχετικά θερμό (καλύτερη θερμοκρασία 10 oC) και μπορούν να επιζήσουν και σε θερμοκρασίες -8 έως -10 oC). Σε ό,τι αφορά τις απαιτήσεις σε νερό, αυτές είναι περιορισμένες. Η κάνναβη προτιμά εδάφη με υψηλό ποσοστό οργανικής ουσίας, αρκετά εμπλουτισμένο με άζωτο, ελαφρά, πολύ καλά στραγγιζόμενα. Λόγω της αυξημένης παραγωγής βιομάζας η κάνναβη είναι φυτό κατάλληλο για φυτοεξυγίανση ρυπασμένων με βαρέα μέταλλα εδαφών. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι λόγω της αυξημένη πυκνότητας που χρησιμοποιείται στην κάνναβη εμποδίζεται η ανάπτυξη ζιζανίων και στην ουσία αποφεύγεται η ζιζανιοκτονία με σημαντικά οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη.
Εκείνο όμως που έχει καθοριστική αξία για τους παραγωγούς είναι η οικονομική σημασία της καλλιέργειας: Από την εμπειρία πολλών ευρωπαϊκών χωρών καθώς και του Καναδά και της Αμερικής, η ίνα που παράγεται από την κάνναβη έχει ιδιαίτερα μεγάλη αξία λόγω του μεγάλου μήκους, της αντοχής της και της μεγάλης διάρκειάς της, ιδιότητες που την καθιστούν κατάλληλη για παρασκευή σκοινιών. διχτυών, καμβάδων (η λέξη αυτή παράγεται από το όνομα κάνναβη) κ.λπ. Επίσης η ίνα της κλωστικής κάνναβης αποτελεί ιδιαίτερα καλής ποιότητας υλικό για παρασκευή ρούχων ή ειδικής ποιότητας χαρτιά. Τέλος τα υπολείμματα από την παρασκευή της ίνας αποτελούν άριστο υλικό για ποικίλες βιομηχανικές κατασκευές. Το έλαιο που παράγεται από κατάλληλες ποικιλίες κάνναβης, έχει ιδιαίτερη διαιτητική αξία δεδομένου ότι περιέχει ακόρεστα λιπαρά οξέα και ιδιαίτερα λινολεϊκό και α-λινολεϊκό οξύ, τα οποία είναι απαραίτητα για την ανθρώπινη υγεία και ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει μόνο μέσω της διατροφής του, γ-λινολεϊκό οξύ (έλλειψη αυτού προκαλεί νευροδερματίτιδες και ρευματικές αρθρίτιδες) και σημαντικές ποσότητες βιταμίνης Ε, που είναι μια σημαντική αντιοξειδωτική ουσία για τον άνθρωπο. Τέλος το έλαιο της κάνναβης μπορεί να χρησιμοποιηθεί για καλλυντικές και ουσίες φροντίδας του δέρματος, ενώ το υπολειμματικό cake είναι πολύ θρεπτικό και χρησιμοποιείται για παρασκευή αλεύρων με υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη. Ακόμη το έλαιο της κάνναβης μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως καύσιμο και εκτιμάται ότι μπορεί να καλλιεργηθεί με καλά αποτελέσματα στην Ευρώπη. Aυτό κρίνεται ως σημαντικό δεδομένου ότι το ποσοστό των ελαίων που χρησιμοποιούνται ως βιομηχανικά καύσιμα είναι μικρό (11% έναντι 89% αυτών που χρησιμοποιούνται στη διατροφή).
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι η κάνναβη είναι μια ενδιαφέρουσα καλλιέργεια με σημαντικό οικονομικό ενδιαφέρον και πρέπει να δοκιμασθεί στις ελληνικές συνθήκες. Λόγω όμως της έλλειψης δεδομένων στη χώρα μας, πρέπει άμεσα με ευθύνη του ΥΠΑΑΤ και των υπηρεσιών/οργανισμών του να εκπονηθεί μελέτη προσαρμοστικότητας της καλλιέργειας στις ελληνικές συνθήκες, μέσω της οποίας θα αποκτηθούν βασικές πληροφορίες ως προς την παραγωγικότητα, και οικονομικότητα, ώστε να διαμορφωθεί η πολιτική υποστήριξης του ΥΠΑΑΤ βασισμένη σε ασφαλή από επιστημονική πλευρά δεδομένα. Επίσης η δημιουργία οδηγού της καλλιέργειας με βάση τις σύγχρονες πληροφορίες της βιβλιογραφίας και των αποτελεσμάτων του μελέτης για την τεχνική της καλλιέργειας, τις απαιτήσεις, τις εφαρμοζόμενες καλλιεργητικές πρακτικές, όπως λίπανση, άρδευση κ.λπ. Σε διαφορετική περίπτωση οι κίνδυνοι αποτυχίας καθώς και πρόκλησης κοινωνικών και νομικών προβλημάτων είναι πολύ πιθανή.
Επιλεγμένη βιβλιογραφία
1. Amaducci, S., A. Zatta, F. Pelani, and G. Ventouri. 2008. Influence of Agronomic Factors on Yield and Quality of Hemp (Cannabis sativa L.) Fibre and Implication for Innovative Production System. 107:161-169.
2. Small, E., T. Pocock, and P.B. Cavers. 2003. The Biology of Canadian Weeds. Can. J. Plant Sci. 83:217-237.
3. Zanetti, F. A. Monti, and M.T. Bertsi. 2013. Challenges and Opportunities for New Industrial Oilseed Crops in EU-27: A Review. Industrial Crops and Products. 50:580-595.
*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι Τακτικός Ερευνητής, Διευθυντής του Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
