Από τον Μιλτιάδη Γ. Δεληχά
(12η Ιουνίου - Παγκόσμια Ημέρα
κατά της Παιδικής Εργασίας)
O εξαναγκασμός των παιδιών στην εργασία, συνιστά ένα θλιβερό κοινωνικό φαινόμενο που καταπατά στοιχειώδη δικαιώματά τους, συνεχίζει να υφίσταται και στην εποχή μας. Σήμερα περίπου 250 εκατομμύρια παιδιά (ηλικίας 5 έως 17 ετών) στον κόσμο εργάζονται. Σύμφωνα με τη UNICEF, «εργοδότες προτιμούν να προσλαμβάνουν παιδιά, διότι μπορούν να τα εκμεταλλευτούν πιο εύκολα». Μπορεί να μην υπάρχουν πλέον ανήλικοι καπνοδοχοκαθαριστές, ωστόσο σε πολλές περιοχές του πλανήτη, τα παιδιά συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται για λιγότερο ή περισσότερο ανθυγιεινές εργασίες… Το φαινόμενο άρχισε να απασχολεί τη διεθνή κοινότητα μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο και το 1919 έγινε η πρώτη Διεθνής Σύμβαση για την παιδική εργασία. Το 1999 οι περισσότερες χώρες μέλη της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (Δ.Ο.Ε.), υπέγραψαν μια συμφωνία που υποχρέωνε όλους τους εμπλεκόμενους να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα προκειμένου να περιοριστεί η παιδική εργασία. Μέχρι σήμερα όμως, τα αποτελέσματα αυτής της συμφωνίας, δεν έχουν γίνει ορατά στον αναπτυσσόμενο κόσμο και κυρίως στη μαύρη ήπειρο. Σύμφωνα με τη Δ.Ο.Ε., ένα στα έξι παιδιά παγκοσμίως, εργάζεται σε κάποιο περιβάλλον που βλάπτει την ψυχική και σωματική του υγεία. Τα 73.000.000 από τα εργαζόμενα παιδιά είναι ηλικίας κάτω των 10 ετών ενώ κάθε χρόνο τουλάχιστον 22.000 σκοτώνονται σε εργατικά ατυχήματα. Σύμφωνα με τη UNICEF, περίπου 170.000.000 παιδιά παγκοσμίως, εργάζονται σε ορυχεία, λατομεία, εργοστάσια χημικών, εντομοκτόνων και σε βιομηχανίες με βαρύ μηχανικό εξοπλισμό. Στην Αφρική, περίπου 50.000.000 παιδιά ηλικίας κάτω των 14 ετών, εργάζονται σε οικοδομές, φυτείες όπου γίνονται χημικοί ψεκασμοί, με σκοπό να επιβιώσουν με λιγότερο από 1 δολάριο ημερησίως. Σύμφωνα με στοιχεία της Δ.Ο.Ε. για το 2007, Πάνω από 100 εκατομμύρια αγόρια και κορίτσια ηλικίας 5-14 ετών εργάζονται σε αγρούς και φυτείες. Στην αφρικανική ήπειρο, σχεδόν το 1/3 των παιδιών ωθούνται στην εργασία η οποία αγγίζει ακόμα και την ηλικία των 5 ετών. Σύμφωνα με στοιχεία της UNICEF, περίπου το 70% των εργαζόμενων παιδιών εξακολουθεί να σχετίζεται με επικίνδυνες εργασίες, ενώ σύμφωνα με τη Human Rights Watch το 50% αυτών εργάζεται για τουλάχιστον σε πλήρες ωράριο εργασίας (8-ωρο). Βασικά δικαιώματα του παιδιού όπως το δικαίωμα στη μόρφωση και στο παιγνίδι, εξυπακούεται ότι είναι παντελώς άγνωστα στα παιδιά ενός κατώτερου Θεού…
Μεγάλοι αριθμοί εργαζόμενων παιδιών, καταγράφονται στην Ινδονησία, τη Βραζιλία, το Μπαγκλαντές, το Πακιστάν, την Αϊτή, την Κένυα, τις Ινδίες και το Σαν Σαλβαδόρ. Τα περισσότερα παιδιά εργάζονται σε εξοντωτικές αγροτικές εργασίες, σε πολλές περιπτώσεις από την αυγή ως το σούρουπο. Πολλά παιδιά είναι στην κυριολεξία αφανή, καθώς δουλεύουν σε σπίτια ως οικιακοί βοηθοί ή εσώκλειστα σε βυρσοδεψία, βιοτεχνίες υφασμάτων, χαλιών και αθλητικών ειδών, όπου τα παιδιά κάθονται γονατιστά για ώρες στοιβαγμένα σε στενούς χώρους. Το Πακιστάν αποτελεί μια κραυγαλέα περίπτωση χώρας που έχει κάνει ελάχιστα για την κατάργηση της παιδικής εργασίας. Στη χώρα αυτή, όπου σήμερα εργάζονται περίπου 10.000.000 παιδιά, οι εργασιακές σχέσεις μέχρι το 1998, καθορίζονταν από το «peshgi», σύμφωνα με το οποίο, για κάποιο χρέος, ο οφειλέτης/εργαζόμενος ήταν δεσμευμένος στον πιστωτή/εργοδότη. Το χρέος αυτό μάλιστα κληρονομούνταν από γενιά σε γενιά σε περίπτωση ασθένειας ή θανάτου του οφειλέτη.
Το μέγιστο έγκλημα, η χείριστη μορφή παιδικής εκμετάλλευσης, «ενσαρκώνεται» στην πορνεία και στη χρησιμοποίηση παιδιών ως στρατιώτες σε πολεμικές συγκρούσεις. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Human Rights Watch, η παιδική πορνεία μαστίζει κυρίως την Άπω Ανατολή και τη Λατινική Αμερική, ενώ το φαινόμενο της άμεσης εμπλοκής παιδιών σε ένοπλες συγκρούσεις μαστίζει περιοχές στις χώρες Αγκόλα, Βιρμανία, Κονγκό, Κολομβία, Λιβερία, Σομαλία, Σουδάν και Ουγκάντα. Ωστόσο, ακόμα και προηγμένες χώρες χρησιμοποίησαν στο παρελθόν παιδίά ηλικίας 16 -17 ετών σε ένοπλες συγκρούσεις (π.χ. η Μεγάλη Βρετανία στη Βόρεια Ιρλανδία).
*Η διαχρονικότητα της εκμετάλλευσης
Μια ιστορική τραγική περίπτωση παιδικής εκμετάλλευσης, είναι αυτή των ανήλικων καπνοδοχοκαθαριστών της Αγγλίας του 1700. Τότε, οι εργολάβοι των πολυκατοικιών για να εξοικονομήσουν περισσότερο χώρο, χρησιμοποιούσαν πολύ στενούς σωλήνες για τις καπνοδόχους των τζακιών. Για να γίνει ο απαιτούμενος ετήσιος καθαρισμός της αιθάλης σ’ αυτούς τους σωλήνες, έπρεπε να εισέλθει ένας πολύ μικρόσωμος άνθρωπος. Έτσι, ήταν μια δουλειά κομμένη και ραμμένη στα μέτρα χιλιάδων δύστυχων παιδιών που χρησιμοποιήθηκαν σαν σκλαβάκια για να καθαρίζουν τα σκοτεινά λαγούμια των καμινάδων, σε συνθήκες ασφυξίας. Οι εργολάβοι προτιμούσαν μάλιστα παιδιά ηλικίας μεταξύ πέντε και δέκα ετών ενώ τα άφηναν επίτηδες νηστικά για να είναι αδύνατα, έτσι ώστε να χωρούν ευκολότερα στους σωλήνες! Εκατοντάδες παιδιά πέθαναν από ασφυξία μέσα στις καπνοδόχους ενώ για όσα λιποθυμούσαν οι εργολάβοι άναβαν αμέσως τα τζάκια, με την ελπίδα ότι θα ξυπνήσουν από τη φωτιά και τη θερμότητα…
Το 1775, αποκαλύφτηκε ότι σχεδόν ένας στους τρεις ανήλικους καθαριστές καπνοδόχων, πέθαινε από καρκίνο των όρχεων όταν ενηλικιώνονταν. Ο συγκεκριμένος τύπος καρκίνου, εξακολουθούσε να θεωρείται αφροδίσιο νόσημα, με αποτέλεσμα οι «μολυσμένοι» καπνοδοχοκαθαριστές να αντιμετωπίζουν επιπρόσθετα και τον κοινωνικό χλευασμό. Η δυστυχία και η εκμετάλλευση των άτυχων παιδιών, ευαισθητοποίησε ορισμένους ανθρώπους, ανάμεσά τους διαπρεπείς επιστήμονες και νομικούς που άρχισαν μια αντιπαράθεση με τους εργολάβους. Και χρειάστηκε να περάσουν δυο σχεδόν αιώνες, μέχρι να θεσμοθετηθούν και να εφαρμοστούν οι Νόμοι που απαγόρευσαν την συγκεκριμένη παιδική εργασία...
* Νομοθετικό πλαίσιο
Η χώρα μας, με τo Νόμο 1837, το 1989 απαγόρευσε ρητά την απασχόληση παιδιών κάτω των 15 ετών σε οποιαδήποτε εργασία ενώ με το Νόμο 2101 το 1992 επικύρωσε τη Διεθνή Σύμβαση Εργασίας για τα δικαιώματα του παιδιού, για τον ορισμό της παιδικής εργασίας. ΄Έτσι με άδεια της Επιθεώρησης Εργασίας (έκδοση βιβλιαρίου ανηλίκου) και με ειδικούς περιορισμούς, επιτρέπονται κάποιες εργασίες μέχρι 6 ώρες ημερησίως, σε εφήβους ή μαθητές μεταξύ 15 και 16 ετών. Με το Νόμο 2918/2001, η χώρα μας επικύρωσε και τη Διεθνή Σύμβαση Εργασίας 182 «για την απαγόρευση των χειρότερων μορφών εργασίας των παιδιών και την άμεση δράση με σκοπό την εξάλειψή τους». Αξίζει να σημειωθεί ότι στη Σύμβαση αυτή ο όρος «παιδί» εφαρμόζεται στο σύνολο των προσώπων ηλικίας κάτω των 18 ετών. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Νόμος 3144/2003 απαγορεύει σε όσους δεν έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους να απασχολούνται σε έργα ή δραστηριότητες οποιασδήποτε μορφής, που από τη φύση τους ή τις συνθήκες που εκτελούνται είναι πιθανό να βλάψουν την υγεία, την ασφάλεια ή να προσβάλλουν την ηθική τους. Οι εργασίες αυτές καθορίζονται με απόφαση του Υπουργού Εργασίας λαμβάνοντας ιδιαιτέρως υπόψη :
β) Το ανθυγιεινό περιβάλλον (επικίνδυνες ουσίες, παράγοντες και διαδικασίες, θερμοκρασία, θόρυβος και δονήσεις επιβλαβείς για την υγεία).
β) η πολύωρη απασχόληση ή η νυχτερινή απασχόληση ή η απασχόληση όπου ο ανήλικος είναι εκτεθειμένος σε φυσική, ψυχολογική ή σεξουαλική κακοποίηση ή εκμετάλλευση.
γ) η εργασία με τη χρήση επικίνδυνου εξοπλισμού, μηχανημάτων και εργαλείων ή εργασία που περιλαμβάνει χειρονακτική διακίνηση ή μεταφορά βαρέων φορτίων,
δ) η εργασία που πραγματοποιείται κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, του νερού, σε επικίνδυνα ύψη ή σε χώρους υπό περιορισμό.
Στους νέους κάτω των 18 ετών, απαγορεύεται η υπερωριακή και νυχτερινή απασχόληση από τις 10 το βράδυ έως τις 6 το πρωί.
Στη χώρα μας, η εργασία των ανηλίκων περιλαμβάνει άτομα που εργάζονται στις οικογενειακές επιχειρήσεις, παιδιά γεωργών και κτηνοτρόφων, παιδιά μεταναστών και προσφύγων, τσιγγανόπουλα και παιδιά που προέρχονται από ομάδες που βρίσκονται στο οικονομικό και κοινωνικό περιθώριο, τα οποία βλέπουμε να πουλάνε χαρτομάντιλα, λουλούδια ή να επαιτούν στα φανάρια. Πολλά από αυτά εγκαταλείπουν την υποχρεωτική εκπαίδευση λόγω της ανάγκης να εργαστούν.
Η εκμετάλλευση των παιδιών συνεχίζει δυστυχώς να υφίσταται και παρουσιάζει μάλιστα έξαρση γύρω από τις μεγαλουπόλεις ευρωπαϊκών χωρών και των Η.Π.Α.. Πρόκειται για ένα θλιβερό ανεπίτρεπτο φαινόμενο που υποβαθμίζει την κοινωνία, μια ντροπή του ανθρώπινου γένους που πρέπει άμεσα να εξαλειφτεί.
Η 12η Ιουνίου ως Παγκόσμια Ημέρα ενάντια στην Παιδική Εργασία – όπως και οι άλλες παγκόσμιες ημέρες – συμβάλλει απλά στην ευαισθητοποίηση των πολιτών, αναδεικνύοντας οικουμενικά το μεγέθους αυτού του τραγικού κοινωνικού προβλήματος. Η παιδική εργασία δυστυχώς αποτελεί τμήμα της οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας στις χώρες του τρίτου κόσμου και η κατάργηση της χωρίς ταυτόχρονη λύση στο πρόβλημα της επιβίωσης, μπορεί να οδηγήσει πολλά παιδιά στην πείνα, την εγκληματικότητα και την πορνεία. Έτσι, η εξάλειψή του εναπόκειται στην έντονη δραστηριοποίηση των διεθνών οργανισμών και ακόμα περισσότερο στην αλλαγή της στάσης των ισχυρών και πλουσίων χωρών απέναντι στην φτώχεια και την εξαθλίωση του τρίτου κόσμου.
* Ο Μιλτιάδης Γ. Δεληχάς είναι διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ., επιθεωρητής Ασφάλειας & Υγείας στην Εργασία
