Της Βασιλικής Κουλουψούζη*
Πόσες φορές δεν έχουμε αναρωτηθεί γονείς, φροντιστές, εκπαιδευτικοί και ειδικοί παιδαγωγοί για το ποιος είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος εκμάθησης στα παιδιά;
O τρόπος με τον οποίο θα μεταλαμπαδεύσουμε σε αυτά κάθε μορφή γνώσης ποικίλει και εξαρτάται από τη γνωστική υπόσταση και την προσωπικότητα του καθενός από αυτά. Είναι ευρέως αποδεκτό ότι η επαφή με κάθε μορφή τέχνης αναπτύσσει την αισθητική εμπειρία του ατόμου και καλλιεργεί τη δημιουργική του ικανότητα, καθώς και την ικανότητα του για κριτικό στοχασμό. Φιλόσοφοι και παιδαγωγοί έχουν τονίσει τη συμβολή των τεχνών στην ανάπτυξη της φαντασίας του ατόμου και στη δυνατότητα, που του προσφέρουν να αντιλαμβάνεται την εμπειρική πραγματικότητα μέσα από μια διαφορετική σκοπιά με δημιουργική προοπτική. Από τους βασικούς σκοπούς άλλωστε της εκπαίδευσης είναι η σφαιρική ανάπτυξη του ατόμου σε επίπεδο γνωστικό, ηθικό, κοινωνικό, συναισθηματικό.
Η αξιοποίηση επομένως της τέχνης στην εκπαιδευτική διαδικασία αποτελεί εγχείρημα μεγάλης παιδευτικής αξίας για το μαθητή. Η σύγχρονη εικαστική δημιουργία σε όλες τις μορφές της, ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, κατασκευές, δρώμενα, video, νέες τεχνολογίες, φωτογραφία μπορούν να ενεργοποιήσουν τις αισθήσεις, να εμπλουτίσουν με ερεθίσματα και εμπειρίες το παιδί, να αναπτύξουν τη φαντασία, να δώσουν νέες γνώσεις, διόδους έκφρασης συναισθημάτων, αντιλήψεων, να ενισχύσουν τη δημιουργικότητα του παιδιού και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης.
Το περιεχόμενο των ασκήσεων και των δραστηριοτήτων της εικαστικής αγωγής διαμορφώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να ενδυναμώνει και αναπτύσσει τις γνωστικές, αντιληπτικές, σωματικές και συναισθηματικές λειτουργίες του κάθε παιδιού με φυσιολογική ή μη ανάπτυξη. Η ζωγραφική και η ψυχολογία είναι δυο τομείς άρρηκτα συνδεδεμένοι μεταξύ τους καθώς ο ένας συμπληρώνει τον άλλο. Έτσι, η δημιουργική διαδικασία στην οποία εμπλέκονται και η ώθηση για καλλιτεχνική αυτοέκφραση βοηθά τους ανθρώπους και ιδίως τα μικρά παιδιά στην επίλυση των συγκρούσεων και προβλημάτων τους, στο να αναπτύξουν διαπροσωπικές δεξιότητες, στη διαχείριση της συμπεριφοράς, στη μείωση του στρες καθώς και στην αύξηση της αυτοεκτίμησης, της αυτογνωσίας και της διορατικότητας.
Τα παιδιά είναι ενεργοί μέτοχοι των εικαστικών τεχνών. Μέσα από το σχέδιο και τη ζωγραφική παράγουν ποικίλες οπτικές μορφές, η αποκωδικοποίηση των οποίων αποτελούν ισχυρό μέσο αποτύπωσης σκέψεων, ιδεών, συναισθημάτων, προσδοκιών των δημιουργών τους, ένα παράθυρο στον εσωτερικό τους κόσμο (Anning και Ring, 2004). Το ίδιο συμβαίνει και με ένα πίνακα ζωγραφικής. Μπορεί να αποτυπώνει συναισθήματα, επιθυμίες, να αφηγείται ένα σημαντικό γεγονός. Η έρευνα έχει ακόμη δείξει ότι η συμβολή των εικαστικών τεχνών συμβάλλει στη θετική στάση των μαθητών προς το σχολείο και κατ’ επέκταση στη σχολική τους επιτυχία. Όταν μάλιστα αξιοποιείται στα μαθήματα, οι εικαστικές τέχνες συμβάλλουν στην προσφορά υψηλής ποιότητας μάθησης (Bamford, 2006) και μάλιστα δημιουργικής καθώς η γνώση που επιτυγχάνεται είναι ολόπλευρη και σφαιρική (αισθητική, δημιουργική, γνωστική, νοητική, συναισθηματική, κοινωνική). Έτσι, οι μαθητές αναπτύσσουν την προσωπικότητά τους και αποδίδουν νόημα στον κόσμο γύρω τους . Ας μην ξεχνάμε ότι το 50% αυτών που διδάσκονται οι μαθητές της προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας επιτυγχάνεται μέσα από τις εικόνες(Herne,1996). Σε κάθε περίπτωση, οι εικαστικές τέχνες αποτελούν αναπόσπαστο και σημαντικό κομμάτι της εκπαίδευσης, αποτελούν διακριτό γνωστικό αντικείμενο και απαιτείται ισότιμη αναγνώριση και αξιοποίησή τους λόγω της μεγάλης παιδαγωγική τους προσφοράς. Τα τελευταία χρόνια η Εκπαίδευση μέσω της Τέχνης αλλά και η αξιοποίηση της Τέχνης στην Εκπαίδευση γίνεται ολοένα και πιο συστηματική( Βρεττός, 1999).
Το τρίπτυχο της «επιτυχίας» : μαθησιακές δυσκολίες , ζωγραφική και παιχνίδι!
Ο όρος μαθησιακές δυσκολίες χρησιμοποιείται στην εκπαίδευση πολυσύνθετα και πολυσυλλεκτικά για να συμπεριλάβει όλους εκείνους τους μαθητές που χρήζουν ειδικής εκπαιδευτικής βοήθειας και παρέμβασης, σε ένα ή περισσότερα σχολικά μαθήματα. Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες είναι μια νευρολογική διαταραχή η οποία πλήττει μία ή και περισσότερες από τις βασικές ψυχολογικές διαδικασίες που εμπλέκονται στην κατανόηση ή την χρήση της γλώσσας, προφορική ή γραπτή, και μπορεί να εκδηλωθεί σαν αδυναμία του παιδιού στο να ακούει, να σκέφτεται, να μιλάει, να γράφει, να προφέρει τις λέξεις, ή να εκτελεί μαθηματικούς υπολογισμούς. Ο όρος περιλαμβάνει καταστάσεις όπως αντιληπτικές διαταραχές, εγκεφαλική βλάβη, ελάχιστη εγκεφαλική δυσλειτουργία, δυσλεξία και εξελικτική αφασία.
Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες ή διάσπαση προσοχής μέσα από ένα συστηματικό πρόγραμμα εκπαίδευσης με βάση τη ζωγραφική και το παιχνίδι αναπτύσσουν τις δεξιότητες τους με ευχάριστο και συνάμα δημιουργικό τρόπο δίχως να παραπονεθούν για κόπωση ή μειωμένο ενδιαφέρον. Η μάθηση σε παιδιά με τις συγκεκριμένες ιδιαιτερότητες και δυσκολίες θα πρέπει είναι εμπλουτισμένη με ασκήσεις και δραστηριότητες που σταδιακά εντείνουν την προσοχή, την αντίληψη και τη συγκέντρωση του παιδιού καθώς και να διατηρούν την περιέργεια, τον αυθορμητισμό και την παιδικότητα της ηλικίας. Η στείρα και αυστηρή σε πλαίσια μάθηση αποτελεί τροχοπέδη για την απόκτηση γνώσης και φυσιολογικής ψυχοσυναισθηματικής ανάπτυξης των παιδιών με τις συγκεκριμένες δυσκολίες μάθησης.
Συνεπώς, γίνεται αντιληπτό πως η ζωγραφική και το παιχνίδι διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην πορεία και εξέλιξης της ανάπτυξης του παιδιού και πιο συγκεκριμένα στον τομέα της μάθησης και εκπαίδευσης ικανοτήτων.
*Η Βασιλική Κουλουψούζη είναι ψυχολόγος Α.Π.Θ., ψυχοθεραπεύτρια CBT, ειδικευμένη στην ειδική αγωγή
