Του Ντίνου Ζήσου
Το 1989, λίγο μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, ο Φράνσις Φουκουγιάμα κηρύσσει το «τέλος της ιστορίας».Τέσσερα χρόνια μετά, και ενώ η ΕΣΣΔ δεν υπάρχει πλέον, ένας άλλος Αμερικάνος καθηγητής έρχεται να «διορθώσει» τη θεωρία του Φουκουγιάμα. «Η πηγή των συγκρούσεων του μέλλοντος», γράφει ο Σάμιουελ Χάντιγκτον στη «Σύγκρουση των πολιτισμών», δεν θα είναι ούτε ιδεολογική ούτε οικονομική, αλλά πολιτισμική. Η ιστορία που ποτέ δεν σταματά να κινείται, τους διέψευσε και τους δύο. Οι συγκρούσεις του 21ου αιώνα είναι ολοκάθαρα διπολικές: Το φτωχό 80% ενάντια στο πάμπλουτο 1%.
Ο 20ος αιώνας ήταν αναμφίβολα η εποχή της Αμερικανικής ηγεμονίας όχι μόνο στρατιωτικά, αλλά κυρίως οικονομικά, τεχνολογικά και πολιτιστικά. Στην Αμερική δημιουργήθηκαν τεράστιες καινοτομίες που κατέκτησαν τον πλανήτη πολύ πιο γρήγορα και πιο ολοκληρωτικά από το στρατό του. Αυτοκίνητα, τηλέφωνα, ουρανοξύστες, αεροπλάνα, ψυγεία, ηλεκτρονικοί υπολογιστές. Ύστερα ήρθαν τα κύματα της μαζικής κουλτούρας: Εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας, το Χόλιγουντ, τα κόμικς, η μουσική, τα κινούμενα σχέδια, η τηλεόραση, τα ριάλιτι σόου, κ.α.
Η παγκοσμιοποίηση σκότωσε την εθνική αγορά, που είναι μία από τις βάσεις του κράτους – έθνους. Ούτε ο Ted Turner ούτε ο Rupert Murdoch ούτε ο Bill Gates, ούτε οι δεκάδες άλλοι κυρίαρχοι του κόσμου υπέβαλαν ποτέ τα σχέδια τους σε δημοκρατικές διαδικασίες επιλογής. H δημοκρατία δεν τους αφορά. Είναι υπεράνω εννοιών, όπως το δημόσιο καλό, η κοινωνική ευημερία, η ελευθερία και η ισονομία. Όταν οι κυβερνήσεις δεν είναι συνένοχες, μοιάζουν παράλυτες. Είναι ανίκανες να επιλύσουν, τα χιλιάδες σημαντικά προβλήματα που προκαλούνται από την κερδοσκοπική μανία των νέων αυτών κυρίαρχων, της νέας και απόλυτης εξουσίας. Καταδικάζονται ή χαρακτηρίζονται ως «λαϊκίστικες» όλες οι δημοκρατικές απόπειρες, όλες οι αναζητήσεις εναλλακτικών λύσεων, όλες οι κριτικές κατά της αγοράς. Η νέα «θρησκεία», παγκόσμια όσο ποτέ καμία άλλη, είναι ακριβώς ο δογματισμός της αναγκαίας «ελεύθερης αγοράς», η μονόδρομη σκέψη του παγκόσμιου φιλελευθερισμού.
Αυτή είναι η μετάφραση των συμφερόντων μιας ομάδας οικονομικών δυνάμεων, και ιδιαίτερα των δυνάμεων του διεθνούς κεφαλαίου. Οι κύριες πηγές αυτής της σκέψης είναι οι μεγάλοι οικονομικοί και νομισματικοί οργανισμοί: Παγκόσμια Τράπεζα, ΔΝΤ, Οργάνωση για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη (ΟΟΣΑ), Παγκόσμια Οργάνωση Εμπορίου, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, κ.λπ. Αυτοί χρηματοδοτώντας, στρατολογούν στην υπηρεσία των ιδεών τους σε όλο τον πλανήτη, πολλά ερευνητικά κέντρα, πανεπιστήμια και ιδρύματα, τα οποία με τη σειρά τους επεξεργάζονται λεπτομερειακά και διαδίδουν το «λόγο του Ευαγγελίου».
Η πρώτη αρχή της μονόδρομης σκέψης ακούγεται πλέον στα αυτιά μας ως αξίωμα: «Η οικονομία κυριαρχεί επί της πολιτικής».Οι άλλες έννοιες-κλειδιά της μονόδρομης σκέψης είναι εξίσου γνωστές:H αυτορυθμιζόμενη αγορά, της οποίας «το αόρατο χέρι διορθώνει τις ατέλειες και τις δυσλειτουργίες», ο ανταγωνισμός και η ανταγωνιστικότητα,
Οι ελεύθερες συναλλαγές χωρίς εμπόδιο, η παγκοσμιοποίηση της εργοστασιακής παραγωγής και η διεθνής κατανομή εργασίας, που περιορίζει τις συνδικαλιστικές διεκδικήσεις και μειώνει τους μισθούς, οι ιδιωτικοποιήσεις, η φιλελευθεροποίηση, η αδιαφορία απέναντι στο οικολογικό κόστος κλπ. είναι τα στοιχεία της νέας ιδεολογίας.
Σε αυτόν το νέο κόσμο τα άτομα χωρίζονται σε όσους μπορούν να πληρώσουν τα χρέη τους και σε όσους δεν μπορούν. Οι δεύτεροι θα απορριφθούν, θα εκδιωχτούν και θα περιθωριοποιηθούν, γιατί στη νέα κοινωνική κατάσταση που έχει πάψει να θεωρεί ως επιταγή την αλληλεγγύη, οι «χαμένοι» πρέπει να εγκαταλειφθούν.
Οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες είναι τεράστιες πλέον, όχι μόνο στις τριτοκοσμικές χώρες, αλλά και σε χώρες με «δημοκρατική παράδοση» όπως η Αγγλία ή οι ΗΠΑ. Όμως οι άνεργοι, οι φτωχοί, οι περιθωριοποιημένοι, οι μετανάστες, φαίνεται να εξεγείρονται πιο εύκολα απ’ όσο νόμιζε ο Χάντιγκτον. Δεν υπάρχει πλέον δυτική χώρα που να μην χρειάζεται να ενδυναμώσει τις δυνάμεις καταστολής, προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτές τις εξεγέρσεις. Ακόμα και ο Persy Barnevik διευθυντής της ABB, μια από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις ενέργειας στον κόσμο, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου και προειδοποιεί: «Εάν οι επιχειρήσεις δεν ανταποκριθούν στις προκλήσεις τις φτώχειας και της ανεργίας, οι εντάσεις μεταξύ των κατεχόντων και των μη κατεχόντων θα αυξηθούν και θα έχουμε σοβαρή έκρηξη τρομοκρατίας και βίας». Η αγορά άρχισε να αντιλαμβάνεται ότι η κυριαρχία της δεν μπορεί να διατηρηθεί. Ο κόσμος αλλάζει και ούτε οι μεγιστάνες μπορούν να τον ελέγξουν.
«Βρισκόμαστε στη μέση μιας μακράς και επίπονης διαδικασίας, που οδηγεί αναπόφευκτα στην ανάδειξη μιας παγκόσμιας κοινωνίας εν μέσω πολεμικών συγκρούσεων και κινδύνου πυρηνικού ατυχήματος, την πιθανή δομή της οποίας δεν μπορούμε ακόμα να φανταστούμε εάν τελικά η ανθρωπότητα επιζήσει».
Οι πολίτες αντιλαμβάνονται, κάπως συγκεχυμένα ακόμα, ότι πρέπει να κατακτήσουν νέα ανθρώπινα δικαιώματα. Ότι η γενιά των πολιτικών δικαιωμάτων (18ος αιώνας) και αργότερα των κοινωνικών (19ος και 20ος αιώνας) πρέπει να τη διαδεχτεί μια γενιά νέων δικαιωμάτων, που να εξασφαλίζουν στους πολίτες το δικαίωμα στην αξιοπρεπή εργασία, στην πληροφόρηση, στην ειρήνη και την ασφάλεια, αλλά και επίσης στην προστασία του περιβάλλοντος.
Η κοινωνία της κατασπατάλησης πρέπει να παραχωρήσει την θέση της σε μια κοινωνία της αναδιανομής. Καθένας, σε γενικές γραμμές, αντιλαμβάνεται ότι αυτός είναι ο μόνος δρόμος που επιτρέπει την διατήρηση του πλανήτη, την προστασία της φύσης και την διάσωση του ανθρώπου. Λύσεις υπάρχουν, αλλά αυτές δεν πρόκειται να τις προωθήσουν ούτε οι οικονομικοί γίγαντες ούτε οι πολιτικοί νάνοι! Οι ίδιοι οι πολίτες θα δημιουργήσουν αυτήν τη νέα παγκόσμια κοινωνία, τη νέα πολιτική εξουσία, «την πιθανή δομή της οποίας δεν μπορούμε ακόμα να φανταστούμε».
