Tου Βασίλη Πλατή, φιλόλογου-δρος Ιστορίας Α.Π.Θ.
Σε μια περίοδο που στην Ευρώπη οι ακραίες εθνικιστικές φωνές περισσεύουν, ενώ το φάσμα της εσωστρέφειας, της απαξίωσης των αρχών της δημοκρατίας και των ατομικών ελευθεριών «αγγίζει» αρκετές χώρες, η σύντομη ιστορική αναφορά και υπόμνηση των γεγονότων της 21ης Απριλίου 1967 (λόγω και της ημερολογιακής εγγύτητας της «επετείου»…) αποτελεί ευκαιρία για προβληματισμό.
Στις δύο, λοιπόν, το πρωί της 21ης Απριλίου 1967 εκδηλώθηκε στην Ελλάδα πραξικόπημα, με επικεφαλής ομάδα συνταγματαρχών υπό τον Γεώργιο Παπαδόπουλο. Οι πραξικοπηματίες κινήθηκαν γρήγορα, κατέλαβαν το Πεντάγωνο, συνέλαβαν τον πρωθυπουργό και επιφανή στελέχη των πολιτικών κομμάτων, ενώ αποκόπτοντας τις τηλεφωνικές και άλλες επικοινωνίες, αποστέρησαν από τον βασιλιά Κωνσταντίνο τη δυνατότητα αντίδρασης.
Ο τελευταίος υποχρεώθηκε να επικυρώσει το σχηματισμό δικτατορικής κυβέρνησης, με πρωθυπουργό τον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Κόλλια και τη συμμετοχή σε θέσεις υπουργών των πρωταίτιων του πραξικοπήματος, της τριανδρίας Παπαδόπουλου-Παττακού-Μακαρέζου.
Τις αμέσως επόμενες ημέρες από την εκδήλωση του πραξικοπήματος, ακολούθησαν συλλήψεις περίπου 6.500-7.000 Ελλήνων πολιτών, κυρίως αριστερών, τα ονόματα των οποίων βρίσκονταν σε καταλόγους που είχαν συνταχθεί παλιότερα, για να «αξιοποιηθούν» σε περίπτωση που προέκυπτε «ανάγκη».
Οι αντιδράσεις στο εξωτερικό ήταν μάλλον υποτονικές. Σε γενικές γραμμές, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και η Μεγάλη Βρετανία επέδειξαν ανοχή προς το πραξικόπημα και το δικτατορικό καθεστώς. Ο λόγος ήταν ότι οι δικτάτορες παρείχαν ασφαλείς εγγυήσεις ότι δε θα διαταράσσονταν οι σχέσεις της χώρας με το ΝΑΤΟ και ο εν γένει δυτικός προσανατολισμός της.
Άλλωστε, όπως εκτιμούσαν στην Ουάσιγκτον και το Λονδίνο, πιθανή εκλογική νίκη της Ένωσης Κέντρου, με αρχηγό τότε τον Ανδρέα Παπανδρέου, ίσως δημιουργούσε προβλήματα στις «παραδοσιακές» και παγιωμένες συμμαχίες της Ελλάδας.
Στις πρώτες ενέργειες της χούντας συγκαταλεγόταν η πραγματοποίηση μεγάλης επιχείρησης εκκαθάρισης αντιφρονούντων στο στράτευμα, η οποία αφορούσε κυρίως υψηλόβαθμα στελέχη του (ταξίαρχους και στρατηγούς), προκειμένου να αποτραπεί ο σχεδιασμός και η εκδήλωση κινήματος με υποκίνηση του Παλατιού. Κάτι τέτοιο βέβαια δεν έγινε και η δικτατορική κυβέρνηση παγίωνε σταδιακά τη θέση της, βυθίζοντας τη χώρα ολοένα και περισσότερο στο σκοτάδι του αυταρχισμού και της ανελευθερίας για επτά ολόκληρα χρόνια…
Στην πορεία διαγράφηκαν και τα χαρακτηριστικά του νέου καθεστώτος: ο έντονος εθνικισμός, η κομμουνιστοφοβία, η επιθυμία για πραγματοποίηση αόριστων κοινωνικών μεταρρυθμίσεων αλλά και η ανταγωνιστική διάθεση προς εύπορους πολίτες. Επίσης, οι δικτάτορες αποστράφηκαν τον κοσμοπολιτισμό και αντιμετώπισαν με εχθρότητα τους διανοούμενους.
Από την «ελληνική» εμπειρία επιβολής δικτατορικού καθεστώτος στη διάρκεια του περασμένου αιώνα (παρόμοια δοκίμασαν οι Ιταλοί και οι Ισπανοί) προκύπτει αβίαστα ότι οι σύγχρονες χώρες είναι ανάγκη να «θωρακίσουν» τους δημοκρατικούς θεσμούς και τις ατομικές ελευθερίες. Η φίμωση που υφίστανται οι δημοσιογράφοι στη γειτονική Τουρκία από το καθεστώς Ερντογάν που έχει μετατρέψει τον τύπο σε φερέφωνο της δικής του εξουσίας, ακόμη και κάποιες «αλλοπρόσαλλες» αποφάσεις σε βάρος της ελεύθερης έκφρασης της γνώμης των δημοσιογράφων στη χώρα μας, είναι φαινόμενα ανησυχητικά.
Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα στην Ευρώπη, σε συνθήκες οικονομικής αστάθειας και προσφυγικής κρίσης, θυμίζει αρκετά την περίοδο του Μεσοπόλεμου. Συνεπώς, η πίστη και η προσήλωση στο δημοκρατικό πολίτευμα και η προάσπιση των ατομικών ελευθεριών των πολιτών αποτελεί αδήριτη ανάγκη.
