Στο πρώτο μισό του 19ουαιώνα παρατηρήθηκε μια σημαντική αύξηση των περιηγητών που είχαν προορισμό την Ελλάδα. Τα αίτια αυτής της περιηγητικής έκρηξης οφείλονταν σε πολλούς παράγοντες. Για πολλούς και ειδικά φιλέλληνες περιηγητές, ειδικά κατά τις πρώτες δεκαετίες του αιώνα, ήταν η γνωριμία με το ελληνικό πρόβλημα και η αφορμή για την συμπαράσταση με οποιοδήποτε τρόπο στην προετοιμασία των Ελλήνων για τον μεγάλο επαναστατικό αγώνα. Αργότερα, μετά την μεγάλη ελληνική επανάσταση, αιτία στάθηκε η άμεση γνωριμία με το νεοσύστατο ελληνικό κράτος, καθώς αυτό άρχιζε να εδραιώνεται και να κάνει τα πρώτα του βήματα στον Μοριά και την Ρούμελη. Αυτός είναι και ο λόγος που τα περιηγητικά κείμενα και τα χαρακτικά με τα οποία συνοδεύονται, πολλαπλασιάσθηκαν. Η αυξημένη ροή των περιηγήσεων συνεχίσθηκε πιο έντονη και στο άλλο μισό του 19ου αιώνα. Η Ελλάδα όμως τότε ήταν ελεύθερη μόνο μέχρι το Ζητούνι, τη Λαμία. Η Θεσσαλία ήταν τις περισσότερες φορές έξω από το δρομολόγιο του ταξιδιού τους, γιατί ανήκε ακόμα στην οθωμανική επικράτεια. Έτσι, ενώ η περιηγητική βιβλιογραφία για τους ελληνικούς χώρους στο διάστημα αυτό αυξήθηκε πολύ περισσότερο, για τη Θεσσαλία παρέμεινε στάσιμη. Μόνον έπειτα από την ένωσή της με την Ελλάδα το 1881 οι περιηγητές αυξήθηκαν θεαματικά στο θεσσαλικό χώρο. Τώρα όμως εκτός από τους ευρωπαίους, την επισκέπτονται και πολλοί Έλληνες, κυρίως δημοσιογράφοι από την Αθήνα και πνευματικά ανήσυχοι διανοούμενοι.
Ωστόσο η κορύφωση παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια του «ατυχούς» ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Την περίοδο εκείνη πολλοί δημοσιογράφοι, πολεμικοί απεσταλμένοι εφημερίδων και περιοδικών εκδόσεων και μαζί τους φωτογράφοι και εικαστικοί καλλιτέχνες από ολόκληρο τον κόσμο, έφθασαν στη Λάρισα για να καλύψουν με τις ανταποκρίσεις και τα σχέδιά τους, τις πολεμικές επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού, ενώ μερικοί άλλοι βρίσκονταν στην Ελασσόνα για να παρακολουθούν τα γεγονότα από την τουρκική πλευρά. Λίγο αργότερα οι τελευταίοι, μετά την δυσμενή για τη χώρα μας εξέλιξη των πολεμικών επιχειρήσεων, στάθμευσαν και στη Λάρισα, ακολουθώντας την ταχύτατη προώθηση του τουρκικού στρατού.
Η σημερινή εικόνα προέρχεται από ένα εβδομαδιαίο γαλλικό περιοδικό του 1851. Ο Γάλλος Hippolyte Lapeyrre, που ήταν για χρόνια γραμματέας του Τούρκου Σαμί πασά, μετά από κάποια περιήγηση στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, δημοσίευσε τα απομνημονεύματά του σε βιβλίο με τον τίτλο: «Journal d’ unvoyageur en Egypt, en Grèceeten Turquie». Η εβδομαδιαία εφημερίδα των Παρισίων «L’ Illustration Journal Universel», αναδημοσίευσε το 1851 το κεφάλαιο που αναφέρεται στη Λάρισα, τον οικισμό Μπαμπά (το σημερινό χωριό Τέμπη) και τα βουνά Όλυμπος και Κίσσαβος[1]. Η περιγραφή αυτή συνοδεύεται και από τρία ενδιαφέροντα χαρακτικά της Λάρισας.
Το ένα από τα τρία δημοσιευόμενα έχει τον τίτλο «Larisse et lemont Olympe»(Η Λάρισα και το όρος Όλυμπος).Παρουσιάζει μια μακρινή άποψη της πόλης από τα νότια. Στην κάτω ζώνη ο χαράκτης αποτυπώνει τον θεσσαλικό κάμπο γυμνό και άγονο. Αριστερά μια μικρή συστάδα δένδρων, ορισμένα παλιά αρχιτεκτονικά μέλη διεσπαρμένα εδώ κι’ εκεί και ένας χωματόδρομος διασπούν την μονοτονία της απέραντης πεδιάδας, ενώ δεξιά βόσκουν ασυνόδευτα λίγα πρόβατα.
Στη μεσαία ζώνη απεικονίζεται σε όλο το μήκος της εικόνας η Λάρισα, μια πόλη επίπεδη και απλωμένη στο μέσον του θεσσαλικού κάμπου. Ο ζωγράφος στάθηκε μακριά και γι’ αυτό οι λεπτομέρειες που αποτύπωσε είναι ελάχιστες. Κάποιο σημείο το οποίο να χαρακτηρίζει την πόλη δεν είναι διακριτό, εκτός από ορισμένα τζαμιά και πολλούς μιναρέδες. Μετρήσαμε είκοσι δύο απ’ αυτούς να «λογχίζουν» τον ουρανό της Λάρισας και να εξέχουν πάνω από μια σειρά χαμηλών κτισμάτων. Βλέπουμε κατοικίες και κτίρια ποικίλης αρχιτεκτονικής μορφής, το ένα δίπλα στο άλλο. Τρία απ’ αυτά που καλύπτονται με τρούλο ή τρούλους και συνοδεύονται από μιναρέ πρέπει να είναι τζαμιά.
Στην επάνω ζώνη καταγράφεται μεγαλοπρεπής ο Όλυμπος. Οι κορυφές του σε μεγάλη έκταση είναι χιονισμένες. Έχω την αίσθηση ότι σ’ αυτή την χαλκογραφία ο καλλιτέχνης αποτύπωσε το μυθικό βουνό καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον. Η Λάρισα, κοντά στις υπώρειες του βουνού, μοιάζει σαν μια μικρή, χαμένη και αμελητέα πολιτεία, ενώ ο πελώριος όγκος του Ολύμπου φαίνεται πως θέλεινα προστατεύει τη μεγάλη αυτή πόλη.
Το χαρακτικό αυτό φαίνεται ότι σε ορισμένα σημεία στερείται αντικειμενικής καταγραφής. Απουσιάζει ο ζωοδότης ποταμός της Λάρισας, ο Πηνειός και ο λόφος του Φρουρίου, χαρακτηριστικά σημεία που άλλοι επισκέπτες δεν παρέλειψαν να απεικονίσουν. Βέβαια ο γενικός προσανατολισμός και τα κύρια χαρακτηριστικά της περιοχής καταγράφονται, αλλά απουσιάζουν επιδεικτικά οι λεπτομέρειες εκείνες οι οποίες θα μπορούσαν να βοηθήσουν ώστε να αξιοποιηθεί ιστορικά ο χώρος και να ταυτοποιηθούν όλα τα απεικονιζόμενα κτίρια.
Καλλιτεχνικά το σχέδιο αυτό είναι όμορφο, έχει λεπτή χάραξη, σπουδαία προοπτική και αποτελεί μία από τις πιο προσφιλείς απεικονίσεις της περιοχής, γιατί απεικονίζει το τοπίο όπως το αντικρίζει ο ταξιδιώτης καθώς έρχεται από τα Φάρσαλα και προσεγγίζει τη Γενί Σεχίρ.
--------------------------------------
[1]. Hippolyte Lapeyrre: Journal d’un voyageur en Egypt, en Grèce et en Turquie. Larisse, le mont Olympe, le mont Ossa. Aly Tchucca, histoire d’un chef de Brigands. L’Illustration, Journal Universel, No 459, vol. XVIII, 13 Decembre 1851.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
