Από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου
Ο Πλάτων επιλέγει να κλείσει, την «Πολιτεία» του με μια αισιόδοξη διδασκαλία, έναν πολυσήμαντο μύθο, που αναφέρεται στη μεταθανάτια ζωή. Ο δίκαιος άνθρωπος κατά το μεγάλο φιλόσοφο, επιβραβεύεται και σ’ αυτόν τον κόσμο, αλλά και μετά θάνατον. Αντίθετα άδικοι, τύραννοι, κακούργοι, τιμωρούνται σκληρά. Απόδειξη της απόδοσης της δικαιοσύνης στον άλλο κόσμο, είναι η μαρτυρία του Ηρός, ενός φανταστικού-μυθικού προσώπου την οποία εκθέτει ο Πλάτων μέσα από το στόμα του Σωκράτη.
Η ΝΕΚΡΑΝΑΣΤΑΣΗ: Ο Ηρ, γιος του Αρμενίου, γενναίος πολεμιστής, σκοτώνεται πάνω στη μάχη. Το σώμα του για ημέρες παρέμενε άταφο στο πεδίο της μάχης ανάμεσα σε πτώματα άλλων πολεμιστών, που είχαν αρχίσει να αποσυντίθενται. Μετά από δώδεκα ημέρες, αφού τον είχαν πια μεταφέρει στο σπίτι του, και τη στιγμή που τον είχαν πάνω στη νεκρική πυρά, ο ήρωας ξαναγύρισε στη ζωή και άρχισε να διηγείται όσα είδε στον άλλο κόσμο.
Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΨΥΧΩΝ: Η ψυχή του, όπως διηγείται ο Ηρ, αποχωρισμένη από το σώμα, πορεύτηκε μαζί με άλλες ψυχές σε έναν τόπο δαιμονικό, όπου υπήρχαν δύο ανοίγματα στη γη και άλλα δύο απέναντί τους ψηλά στον ουρανό. Εκεί κάθονταν δικαστές, οι οποίοι, αφού δίκαζαν, πρόσταζαν τους δίκαιους να προχωρήσουν δεξιά και επάνω, προς τον ουρανό και τους άδικους αριστερά και κάτω. Όταν παρουσιάστηκε ο Ηρ στους δικαστές, του είπαν να ακούει και να βλέπει προσεκτικά ό,τι συνέβαινε εκεί για να γίνει αγγελιοφόρος στους ζωντανούς. Έβλεπε εκεί τις ψυχές που είχαν δικαστεί, να προχωρούν προς τα δύο ανοίγματα και άλλες να βγαίνουν από τα άλλα δύο. Όσες ανέβαιναν από τα ανοίγματα ήταν σκονισμένες και διψασμένες, ενώ όσες κατέβαιναν από τον ουρανό ήταν καθαρές. Όλες οι ψυχές πήγαιναν σε ένα απέραντο λιβάδι και κατασκήνωναν εκεί σαν να βρίσκονταν σε πανηγύρι. Όσες έρχονταν από τα έγκατα τη γη, οδύρονταν για όσα είχαν πάθει στην εκεί πορεία τους, που είχε κρατήσει χίλια χρόνια. Όσες έρχονταν από τον ουρανό διηγούνταν τα ευχάριστα που είχαν δοκιμάσει και την ομορφιά που είχαν αντικρίσει. Οι ψυχές που είχαν διαπράξει αδικήματα, πλήρωναν δεκαπλάσιες ποινές. Με την ίδια αναλογία, ήταν και οι ανταμοιβές για όσες ψυχές είχαν φανεί δίκαιες. Ακόμη μεγαλύτερες ήταν οι τιμωρίες για όσους είχαν ασεβήσει προς θεούς ή γονείς. Τον Αρδιαίο, τύραννο της Παμφυλίας, που διέπραξε πολλά κακουργήματα, οι τιμωροί του άλλου κόσμου τον έδεσαν χειροπόδαρα και τον τραβούσαν αενάως πάνω σε αγκάθια ασπαλάθων. Ύστερα μαζί με άλλους πολλούς ανόμους, τον πέταξαν βαθειά στον Τάρταρο. Επτά ημέρες έμειναν οι ψυχές στο λιβάδι και την όγδοη πορεύτηκαν σε ένα τόπο, όπου έβλεπαν ένα φως, σαν ουράνιο τόξο, αλλά λαμπρότερο και καθαρότερο. Εκεί, μετά από μιας ημέρας δρόμο, είδαν να’ ναι τεντωμένες από τον ουρανό οι άκρες των δεσμών που το συγκρατούσαν. Το φως ήταν ο σύνδεσμος του ουρανού που συγκρατούσε την ουράνια περιφορά. Από τις άκρες των δεσμών αυτών ήταν σφιχτά στερεωμένο το αδράχτι της Ανάγκης1, το οποίο, κατά το μύθο, προκαλεί όλες τις κινήσεις. Το αδράχτι είχε στέλεχος με μεταλλικό αγκίστρι και σφόνδυλο που περιείχε άλλους επτά σφονδύλους. Στους κύκλους που σχημάτιζαν τα χείλη των σφονδύλων ήταν καθισμένες και περιστρέφονταν Σειρήνες. Κάθε Σειρήνα έβγαζε έναν ήχο και όλες μαζί σχημάτιζαν αρμονικό μουσικό σκοπό. Την κίνηση των σφονδύλων πάνω στα γόνατα της Ανάγκης, παρακολουθούσαν πάνω σε θρόνους οι τρεις Μοίρες που τραγουδούσαν πάνω στη μελωδία των Σειρήνων. Η Λάχεσις τα περασμένα, η Κλωθώ τα τωρινά κι η Άτροπος τα μελλούμενα.
Φθάνοντας εκεί οι ψυχές, έπρεπε να διαλέξουν το είδος της ζωής που ήθελαν να ζήσουν κατά την επόμενη ενσάρκωσή τους2. Ένας προφήτης έπειτα πήρε από τα γόνατα της Λάχεσης δείγματα ζωής, τα τοποθέτησε μπροστά στις ψυχές και ανεβαίνοντας σε ένα βήμα ψηλό, απήγγειλε ένα λόγο της Λάχεσης που καλούσε τις ψυχές να τραβήξουν κλήρο για τη σειρά που θα διαλέξουν. Ο καθέναν έπρεπε ανάλογα με τη σειρά που προσδιόριζε ο κλήρος του, να επιλέξει ένα ορισμένο είδος ζωής3. Οι ψυχές που δεν γνώριζαν τη Φιλοσοφία έσπευσαν να επιλέξουν βίους ένδοξους, χωρίς να υπολογίσουν πόση δυστυχία κρύβουν αξιώματα και μεγαλεία. Όσες όμως ψυχές είχαν δοκιμαστεί σκληρά στην προηγούμενη ζωή τους, πρόσεχαν να μην απατηθούν από τη δολερή λάμψη. Είδε τότε ο Ηρ την ψυχή του Οδυσσέα, που ’χε τον τελευταίο κλήρο, να διαλέγει την ήσυχη ζωή ενός άσημου ανθρώπου. Είδε ακόμη ψυχές ανθρώπων να επιλέγουν ζωές ζώων και πολλών ζώων να επιλέγουν ζωές ανθρώπων. Μετά την επιλογή της, κάθε ψυχή πήγαινε στη Λάχεση και εκείνη έδινε στην καθεμιά ένα δαίμονα που θα τη συνόδευε στη ζωή που είχε διαλέξει. Ο δαίμονας πήγαινε πρώτα την ψυχή στην Κλωθώ για να επικυρώσει την επιλογή και μετά την πήγαινε στην Άτροπο, η οποία έκανε αμετάστροφη την επικύρωση της Κλωθώς. Έπειτα όλες οι ψυχές, προχωρούσαν προς την πεδιάδα της λήθης όπου κατασκήνωναν εκεί και έπιναν από το νερό του Αμέλητα ποταμού και σιγά σιγά ο καθένας ξεχνούσε τα πάντα. Τα μεσάνυχτα, μετά από βροντή και σεισμό οι ψυχές άρχιζαν να αναπηδούν για να ξαναγεννηθούν σε νέα σώματα. Τον ΄Ηρα μόνο δεν τον άφησαν να πιει νερό από τον Αμέλητα ποταμό. Το πώς ξαναγύρισε στο σώμα του δεν το ήξερε. Ξαφνικά ανοίγοντας τα μάτια του, απλώς είδε πως ήταν πρωί και βρισκόταν πάνω στην πυρά.
Ο μύθος του Ηρός είναι επινόηση του Πλάτωνα, αλλά ο φιλόσοφος βασίστηκε σε κάποια προφορική παράδοση, από τις θεωρίες των ορφικών και των πυθαγορείων για τη μεταφυσική, αλλά και από τελετουργίες των Ελευσίνιων μυστηρίων.
Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ: Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός της ελευθερίας της εκλογής και θέλει να μας δηλώσει ο Πλάτων, με το μύθο του, τη μεταφυσική ευθύνη που έχει ο κάθε άνθρωπος για τη ζωή του. Η ευθύνη αυτή αγγίζει την αιωνιότητα. Ο καθένας είναι απόλυτα ελεύθερος να διαλέξει τη μοίρα του και μόνο ο ίδιος έχει την ευθύνη, χωρίς να παρεμβαίνει κανένας θεός4. Η ίδια η ψυχή του ανθρώπου έχοντας γνώση και πείρα, χωρίς να έχει πιει το νερό της λήθης, επιλέγει ανάμεσα σε πολλά δείγματα ζωής αυτό που θέλει. Τα δείγματα που έχουν μπροστά τους οι ψυχές, είναι περισσότερα από το σύνολό τους και γι’ αυτό αν αναλογιστούν και τη γνώση που έχουν, μπορούν να διαλέξουν αυτό που τους αρμόζει. Για να φανεί, ότι η ευθύνη και η δυσκολία είναι η ίδια και για τον πρώτο και για τον τελευταίο που θα διαλέξει, ο προφήτης στο Μύθο αναφέρει ότι δεν θα πρέπει, ούτε ο πρώτος να είναι ανέμελος ούτε ο τελευταίος να χάνει το κουράγιο του5. Μάλιστα, ο φιλόσοφος απευθύνεται, στη συνέχεια στο Γλαύκωνα, λέγοντάς του, ότι θα πρέπει ο καθένας με μεγάλη φροντίδα και ακρίβεια να ξεχωρίζει το χρηστό από τον πονηρό βίο και να διαλέξει τον πιο καλό6. Η ψυχή, ακόμη, δεν μπορεί να επηρεαστεί από πουθενά, αφού δεν μπορεί να δεχτεί βοήθεια, ούτε από θεούς ούτε από Μοίρες. Μοναδική βοήθεια απομένει η ανάμνηση, η γνώση και η πείρα που έχει αποκτήσει στην διάρκεια της επίγειας ζωής της.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: sites.google.com/site/stmessinis/ArxikiSelida/MithosIros Ι. Θεοδωρακόπουλος, Εισαγωγή στον Πλάτωνα.
Konstantinosa.oikonomou@gmail.comwww.scribd.com/oikonomoukon
1. Η Ανάγκη ήταν η μητέρα των τριών Μοιρών [ΛάχεσΙς, Κλωθώ, Άτροπος].
2. Ο Πλάτων ήταν οπαδός της μετενσάρκωσης.
3. Πλάτων, Πολιτεία, 617d – 617e.
4. Πλάτων, Πολιτεία, 617e.
5. Πλάτων, Πολιτεία, 619b.
6. Πλάτων, Πολιτεία, 618b-618c.
