Του Τάσου Πουλτσάκη
Σε μια Ευρώπη που έζησε μια αστική επανάσταση (Γαλλία), το κίνημα των Καρμπονάρων (Ιταλία), αργότερα τη δράση των Δεκεμβριστών (Ρωσία), κι έναν λαμπερό Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό με το τρίπτυχο Ελευθερία-Ισότητα-Αδελφοσύνη, η είσοδος του 19ου αιώνα δεν έφερε κάτι το ηρωικό, το ανατρεπτικό, τουλάχιστον για την Αγγλία. Η μονομαχία, η φεουδαρχία, η αριστοκρατία έμειναν ανέγγιχτες μαζί με την παρακμή τους. Η βαρετή ζωή, η απογοήτευση, ο εκφυλισμός και η κατάθλιψη, ήταν τα βασικά χαρακτηριστικά της καθημερινής ζωής, κυρίως στις αστικές περιοχές.
Ο απόηχος όμως του τραγικού θανάτου του Ρήγα και των συντρόφων του το 1798 στο Βελιγράδι, προκάλεσε τη συγκίνηση των πνευματικών κύκλων της εποχής, οι οποίοι δημιούργησαν και διέδωσαν το Φιλελληνικό Κίνημα για την απελευθέρωση των σκλαβωμένων Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό. Σ` αυτό το περιβάλλον ανδρώθηκαν οι 3 ποιητές του αφιερώματος, που έφεραν (μαζί με άλλους), την επανάσταση στα γράμματα και τις τέχνες.
Ο Λόρδος Βύρων (George Gordon Byron, 1788-1824) αγαπούσε τη συναρπαστική ομορφιά και τις ακραίες συγκινήσεις που του προκαλούσαν τα αρχαία αγάλματα-κτίρια (ναοί-ιερά) και εξοργίστηκε με τη μεταφορά των κλεμμένων μαρμάρων του Παρθενώνα στο Βρετανικό μουσείο του Λονδίνου. Την απόσπαση των μαρμάρων τη χαρακτήριζε «άνανδρη δήωση» δηλ. λεηλασία, λαφυραγώγηση και την οργή του την κατέγραψε - κατακεραυνώνοντας τον Έλγιν στην «Κατάρα της Αθηνάς».
Διέσχισε τον Ελλήσποντο κολυμπώντας το 1810, όπως έκανε ο Λέανδρος στη Μυθολογία μας, για να αποδείξει την αγάπη του στην Ελλάδα, φαντάστηκε τον εαυτό του Προμηθέα στον βράχο αλυσοδεμένο κι έλεγε πως «άξιζε να πεθάνει κανείς για τα ελληνικά ιδεώδη». Σε ένα σημείωμά του το 1811, έγραφε: «(…) Για τους Αρχαίους Έλληνες γνωρίζουμε αρκετά, τους νεοέλληνες τους παραμελούμε. Έχουν εγκαταλειφθεί στην τυραννία των Τούρκων, παρ` όλο ότι χρειάζεται πολύ μικρή προσπάθεια για να αφαιρεθούν τα δεσμά τους (…)». Σε μια επιστολή του προς τον φίλο του Χομπχάουζ γράφει, επισημαίνοντας τον κίνδυνο του εμφυλίου: «(…) Οι Έλληνες, φαίνεται, ότι κινδυνεύουν περισσότερο από τη διχόνοια (…)».
Τέλος, ο ποιητής με τον ήρεμο δυναμισμό, εξομολογείται: «Αν είμαι ποιητής, ο αέρας της Ελλάδας με έκανε να είμαι».
Ο Σέλλεϋ (Perci Shelley 1792-1822) παθιασμένος θαυμαστής της Αρχαίας Ελλάδας και πιστός φίλος του Βύρωνα, έγραφε: «Όλοι είμαστε Έλληνες. Οι νόμοι μας, η φιλολογία μας, οι τέχνες μας, έχουν τις ρίζες τους στην Ελλάδα» (πρόλογος του λυρικού ποιήματος Hellas).
Παραθέτουμε τους τελευταίους στίχους: Ένας νέος Πηνειός κυλάει τα νερά του / προς συνάντηση του άστρου της αυγής. / Εκεί που ανθούν Τέμπη περισσότερο ωραία. / Υπνωτίζονται οι μικρές Κυκλάδες / επάνω σε άβυσσο ηλιόλαμπρη. / Μια πλέον υπερήφανη Αργώ διασχίζει τη θάλασσα / φορτωμένη έναν πρόσφατο θησαυρό.
Στο ποίημα «Ύμνος στον Πάνα», ο Σέλλευ, φαντάζεται την Ελλάδα ελεύθερη: Γοργοπετάει ο Πηνειός / τα διάφανα νερά του. Τα Τέμπη ήταν θαμπόφωτα / μέσα στου Πηλίου τη σκιά. Το φως της μέρας ξεψυχούσε / μέσα στον αχό της μαγικής φλογέρας.
Η φωτεινή αισιοδοξία του Σέλλεϋ, μαζί μ` αυτόν, πνίγηκε στα ανοιχτά του Λιβόρνο της Ιταλίας σε ηλικία 30 ετών.
Ο Τζων Κητς (John Keats 1795-1821) ήταν ο νεότερος της συντροφιάς.
Σπούδασε Ιατρική, αλλά δεν πρόλαβε να την ασκήσει, παράλληλα όμως, ήταν και σπουδαίος λυρικός ποιητής με δυνατές εικόνες. Πολύ φίλος του Σέλλεϋ και φλογερός θαυμαστής της Αρχαίας Ελλάδας, πόνεσε πολύ με την αρπαγή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Στο ποίημα «Βλέποντας τα Ελγίνεια», γράφει: όπως οι δόξες οι θαμπόσκεπες του νου / φέρνουν μέσα στην καρδιά στιγμές θηρίου / έτσι τα θαύματα τούτα με πονούν. Στον «Ύμνο για μια Υδρία», γράφει: Όταν ο χρόνος θ` αφανίσει τούτη τη γενιά / στη μέση νέων δεινών θα ζήσεις / φίλη του ανθρώπου για να του μηνάς: / Η ομορφιά είναι αλήθεια, η αλήθεια ομορφιά.
Σε άλλο σημείο, γράφει: «Μόνο η Τέχνη αιχμαλωτίζει και διαιωνίζει τη στιγμή που φεύγει, γιατί το ωραίο ζευγαρώνει με το αιώνιο». Ο Κητς πέθανε νεότατος (25 ετών), κι αυτός στην Ιταλία, ελπίζοντας να βρει τη θεραπεία για τη φυματίωση, που τον τυραννούσε χρόνια.
Οι τρεις Άγγλοι ποιητές, ρομαντικοί, φιλέλληνες, αυτοί που λάτρεψαν τόσο την Ελλάδα, δεν την είδαν ελεύθερη, άφησαν όμως τα αθάνατα έργα τους να μας καθοδηγούν, και να μας συντροφεύουν.
Βοηθήματα
Gilbert Highet. Η κλασική παράδοση MIET 1988
Π. Κανελλόπουλου. Λόρδος Βύρων. Η ζωή και το έργο του 1965.
Ν. Εστία περιοδ. μετ. Δ. Σταύρου 1944
* Ο Τάσος Πουλτσάκης είναι νευρολόγος – ψυχίατρος
