Κείμενο: Χαρίκλεια Βλαχάκη
Τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά, με τα κατάφωτα δέντρα, τις πολύχρωμες μπάλες, τους ροδαλούς Αι Βασίληδες και φυσικά τη γεμιστή γαλοπούλα, είναι ίσως ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα του φαινομένου που ονομάζεται "παγκοσμιοποίηση". Σε τέτοιο βαθμό που ακόμη και σε μουσουλμανικές χώρες όπως η Τουρκία ή τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αυτές τις ημέρες είναι έκδηλος ο κοσμικός χαρακτήρας της γιορτής.
Κι όμως, πίσω από τη βιτρίνα, στις εστίες των σπιτιών, εκεί όπου οι οικογένειες ενώνονται γύρω από ένα τραπέζι, αναβιώνουν παραδόσεις παμπάλαιες, γραμμένες όχι σε βιβλία ιστορίας αλλά σε τετράδια συνταγών. Τοπικά προϊόντα, εποχιακά, άλλοτε φτωχικά άλλοτε εκλεκτά και δυσεύρετα, συνθέτουν το εορταστικό μενού της κάθε χώρας. Έτσι στην Ουκρανία και σε άλλες χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, όπου το χειμώνα τα φρέσκα λαχανικά είναι δυσεύρετα, τη θέση τους παίρνουν διάφορα τουρσιά όπως αγγουράκια, μελιτζάνες και λάχανο.
Στην Ιταλία, όπου το τοπικό στοιχείο εκφράζεται έντονα, τόσο μέσα από τη γλώσσα, όσο και στο φαγητό το εορταστικό μενού περιλαμβάνει κυρίως τυπικά προϊόντα της κάθε περιοχής. Στη νότια Ιταλία λοιπόν απολαμβάνουν μια εορταστική "mangiata di pesce", δηλαδή μια υπέροχη ψαροφαγία, σε αντίθεση με το Βορρά που το τραπέζι στήνεται με προϊόντα της "γής" όπως περίφημα αλλαντικά, τυριά και μπρουσκέτες λαχανικών ως ορεκτικά.
Το ίδιο ισχύει και για την Ισπανία όπου το ψάρι και συγκεκριμένα ο χάνος, αποτελεί το εορταστικό πιάτο της Ανδαλουσίας, σε συνδυασμό πάντα με άλλα παραδοσιακά ισπανικά προϊόντα, όπως το περίφημο jamon iberico.
Στη Γαλλία τα όστρακα, τα σαλιγκάρια, το πατέ και το ελάφι έχουν την τιμητική τους ενώ η βασιλόπιτα που κόβεται ανήμερα των Φώτων, αντί για φλουρί περιέχει μια μικρή φιγούρα.
Κοινό γαστριμαργικό χαρακτηριστικό των περισσότερων ευρωπαϊκών χωρών είναι οι ξηροί καρποί και κυρίως τα αμύγδαλα τα οποία εκτός από γλυκά συναντάμε και σε φαγητά, όπως σε ψητά και σούπες.
Σε ότι αφορά στα έθιμα, μπορεί ο ερυθρόλευκος Άγιος Βασίλης με το σκανδιναβικό του έλκηθρο να κυριαρχεί ως εικόνα στα μάτια των παιδιών του δυτικού και όχι μόνο κόσμου, κάθε χώρα όμως διατηρεί- λιγότερο ή περισσότερο- τις δικές της φιγούρες καλοτυχίας ή ευλογίας. Στη Ρωσία ο Άγιος Βασίλης λέγεται Ντετ Μορόζ, είναι ο "παππούς του Πάγου" και την πρωτοχρονιά μοιράζει δώρα στα παιδιά με τη βοήθεια της εγγονής του της "Νιφάδας". Στην Ιταλία η μάγισσα "Μπεφάνα" την ημέρα των Φώτων φέρνει δώρα για τα παιδιά που είχαν καλή διαγωγή και κάρβουνα σε όσα ήταν ανυπάκουα, ενώ στην Ισπανία τα δώρα μοιράζουν οι τρεις βασιλείς, μάγοι κατά τις δικές μας παραδόσεις.
ΙΤΑΛΙΑ: Για μια χούφτα φακές
Για τους Ιταλούς τα Χριστούγεννα και η Πρωτοχρονιά σημαίνουν γιορτή και γιορτή σημαίνει αφορμή για συνεύρεση, μαγείρεμα και φαγητό. Πολύ φαγητό, όπως σημειώνει χαρακτηριστικά ο πολιτογραφημένος Λαρισαίος κ. Τζιουζέπε Ρουτζιέρο, από την παραθαλάσσια Μονόπολη, στην Απουλία της Νότιας Ιταλίας, οπού οι οικογενειακές συγκεντρώσεις θυμίζουν παλιές ιταλικές ταινίες με παππούδες, γιαγιάδες, θείες, θείους, ξαδέλφια, παιδιά και εγγόνια να συνευρίσκονται γύρω από ένα τραπέζι. Το εορταστικό μενού περιλαμβάνει τις σπεσιαλιτέ της κάθε περιοχής καθώς στην Ιταλία το τοπικό στοιχείο είναι πολύ έντονο και στο φαγητό. Στα μέρη του λοιπόν το κύριο στοιχείο είναι το ψάρι και τα θαλασσινά, μαγειρεμένα με κάθε πιθανό τρόπο ή και ωμά όπως συνηθίζεται για ορισμένες ποικιλίες. Τα ορεκτικά περιλαμβάνουν φοκάτσια, ένα είδος χοντρής λευκής πίτσας με αλάτι και δεντρολίβανο και πανσερότι, μικρά καλτσόνε τηγανιτά γεμιστά με μορταδέλα, ντομάτα και μοτσαρελα καθώς και πιατέλες με αλλαντικά και τυριά. Ακολουθούν τα θαλασσινά. Γαρίδες με μαιντανό και λεμόνι, μύδια παναρισμένα, χριστόψαρο με αμύγδαλο, καλαμαράκια, παναρισμένα λαχανικά εποχής, γυαλιστερές, κυδώνια, φιλέτα ψαριών και κεφτεδάκια από μικρά ψάρια τα οποία σερβίρονται σε μεγάλες πιατέλες που μπαίνουν στη μέση του τραπεζιού. Της ψαροφαγίας έπεται η σούπα που συνήθως είναι ένας ζωμός κρέατος με τορτελίνι ή κάποιο άλλο ζυμαρικό ειδικό για κονσομέ. Το πρώτο πιάτο περιλαμβάνει επίσης ζυμαρικά, αυτή τη φορά όμως στο φούρνο, όπως λαζάνια ή κανελόνια. Στο δείπνο της Πρωτοχρονιάς οι Ιταλοί τρώνε το παραδοσιακό κοτεκίνο, που είναι βραστό πόδι από μικρό γουρουνάκι σερβιρισμένο πάνω σε ανάλατες και αλάδωτες βραστές φακές. Σύμφωνα με την παράδοση οι φακές τρώγονται με το χέρι και όσες περισσότερες καταφέρεις να φας, καθ' ότι άνοστες, τόσα περισσότερα χρήματα θα λάβεις στη διάρκεια του χρόνου. Το γλυκό των Χριστουγέννων αλλά και της Πρωτοχρονιάς είναι το πανετόνε, ένα είδος κέικ με σταφίδες και το παντόρο, επίσης κέικ, πασπαλισμένο με ζάχαρη άχνη, το οποίο συχνά σερβίρεται με κρέμα μασκαρπόνε. Τα ποτήρια τσουγκρίζουν με προσέκο τον εκλεκτό ιταλικό αφρώδη οίνο ενώ από το τραπέζι δεν λείπουν και τα λικέρ όπως γκράπα, λιμοντσέλο κ.α ενώ το γεύμα ολοκληρώνεται με ξηρούς καρπούς και φρέσκα πράσινα κουκιά.
ΟΥΚΡΑΝΙΑ: Τουρσί και άγρια φυράματα
Στην Ουκρανία, χώρα καταγωγής της κ. Μαργαρίτας Γκορμπένκο, η οποία εδώ και 15 χρόνια ζει στη Λάρισα, τα Χριστούγεννα γιορτάζονται μετά την Πρωτοχρονιά και συγκεκριμένα στις 7 Ιανουάριου σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο.
Αρχικά λοιπόν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς κάθε σπίτι στήνει τη δική του γιορτή και προετοιμάζει ένα μεγάλο εορταστικό δείπνο. Το μενού περιλαμβάνει καπνιστό γουρουνόπουλο και πιροζκί που φτιάχνονται από ζυμάρι και έχουν αλμυρή γέμιση με κόκκινο λάχανο, πατάτα κ.α. Ιδιαίτερη θέση στο τραπέζι έχουν οι σαλάτες, όπως σαλάτα "ολιβιέ", κοινώς Ρώσικη, που φτιάχνεται με βραστό κρέας, πατάτα, καρότα, βραστό αυγό, αρακά και μαγιονέζα αλλά και σαλάτα "σούμπα" με ρέγκα, παντζάρι, βραστές πατάτες και μαγιονέζα. Διάφορα τουρσιά όπως λάχανο ,μελιτζάνες και αγγουράκια συμπληρώνουν το μενού και φυσικά καναπεδάκια με βούτυρο και χαβιάρι, πιατέλες με αλλαντικά και διάφορα τυριά, όπως και άφθονη σαμπάνια.
Στις 7 Ιανουαρίου ανήμερα των Χριστουγέννων, οι γυναίκες ετοιμάζουν ένα παραδοσιακό έδεσμα με σιτάρι, καρύδια και σταφίδες που ονομάζεται "κουτιά" και μοιράζεται μεταξύ φίλων, συγγενών και γειτόνων.
Τα βασικά πιάτα του χριστουγεννιάτικου δείπνου είναι άγρια φυράματα ψητά, πάπια γεμιστή στο φούρνο, πηχτή και διάφορα ψητά κρέατα. Ως συνοδευτικά σερβίρονται σαλάτα του Καίσαρα, τουρσιά, λαρδί, σαλάτα μιμόζα με ψάρι, βραστό αυγό, κίτρινο τυρί και μαγιονέζα, σαλάτα με παντζάρια, σκόρδο και καρύδια κ.α. Φυσικά από το τραπέζι δεν λείπει η παγωμένη βότκα. Όσο για το γλυκό, συνήθως είναι σπιτικές τούρτες.
ΙΣΠΑΝΙΑ : Τα σταφύλια της καλοτυχίας
Μπορεί τα τελευταία 14 χρόνια η κ. Μαρία Μπαρμπέρο να ζει στη Λάρισα μαζί με τον Λαρισαίο σύζυγο της και τα δύο τους παιδιά, ωστόσο δεν ξεχνά τις ρίζες της στην Ανδαλουσία και συγκεκριμένα στην όμορφη πόλης της Κόρδοβα.
Όπως θα μας πει η Ισπανία είναι μια μεγάλη χώρα με έντονες διαφορές ανάμεσα στις περιφέρειες της. Διαφορές που ξεκινούν από τη γλώσσα μέχρι και το φαγητό. Σε αντίθεση με το ελληνικό εορταστικό γεύμα ανήμερα των Χριστουγέννων, οι Ισπανοί γιορτάζουν την παραμονή, με ένα επίσημο εορταστικό δείπνο κύριο χαρακτηριστικό του οποίου είναι ο συνδυασμός της "γης" και της "θάλασσας". Στα ορεκτικά λοιπόν περιλαμβάνεται μεγάλη ποικιλία από αχνιστά θαλασσινά όπως καραβίδες, καβούρια και όστρακα αλλά και τοπικά αλλαντικά όπως σαλάμι, jamon (που είναι το ισπανικό χοιρομέρι), λουκάνικο κ.α.
Ακολουθεί μια σούπα, η οποία για την οικογένεια της κ. Μπαρμπέρο, είναι η παραδοσιακή ισπανική κοτόσουπα με βραστό αυγό, ζαμπόν και αμύγδαλα. Ως πρώτο πιάτο, κυρίως στην Ανδαλουσία, σερβίρεται κάποιο μεγάλο ψάρι. Ένα είδος που είναι πολύ αγαπητό είναι ο χάνος στο φούρνο , η τσιπούρα και ο μπακαλιάρος al pil pil, μαγειρεμένος στην κατσαρόλα.
Σειρά στο τραπέζι έχει το κρέας το οποίο συνήθως είναι αρνί μαγειρεμένο στην κατσαρόλα με κρασί και αμύγδαλα, πολλές οικογένειες όμως επιλέγουν και τη γεμιστή γαλοπούλα. Τα παραδοσιακά γλυκά των Χριστουγέννων λέγονται Turrones, μοιάζουν με τα ελληνικά μαντολάτα και παρασκευάζονται κυρίως με μέλι και αμύγδαλο. Ιδιαίτερα αγαπητά είναι επίσης τα Polvorones, ένα παραδοσιακό γλύκισμα της Ανδαλουσίας, που θυμίζει κουραμπιέ αλλά και πολύχρωμα μαρζιπάν, τα γνωστά και σε εμάς γλυκάκια αμυγδαλόπαστας. Οι Ισπανοί τσουγκρίζουν τα ποτήρια τους με Cava, που είναι η ισπανική σαμπάνια ενώ μετά το φαγητό συνήθως σερβίρεται και ένα παγωμένο λικέρ με γλυκάνισο, ως χωνευτικό.
Η υποδοχή του νέου έτους γίνεται από την Puerta del Sol στη Μαδρίτη με την οποία οι Ισπανοί συνδέονται τηλεοπτικά για την αντίστροφη μέτρηση. Σύμφωνα με την παράδοση τα τελευταία 12 λεπτά, σε κάθε χτύπο του ρολογιού καταναλώνουν από μια ρόγα σταφύλι, που για τους ισπανούς αποτελεί σύμβολο καλοτυχίας. Δεν ακολουθεί όμως η κοπής της Βασιλόπιτας. Αυτή γίνεται το πρωί της 6ης Ιανουαρίου, ημέρα που τα παιδιά ανοίγουν τα δώρα τους. Η ισπανική βασιλόπιτα μοιάζει με τσουρέκι, είναι στρογγυλή με γέμιση κρέμας και επικάλυψη από γλασαρισμένα φρούτα.
Γαλλία: Πατέ, σαλιγκάρια και σαμπάνια
Τα Χριστούγεννα για τους Γάλλους αποτελούν μια πολύ σημαντική γιορτή που γιορτάζεται με εκλεκτά εδέσματα και οικογενειακές συνευρέσεις, όπως σημειώνει η κ. Σαρλότ Σανιόν -Γκορτσίλα, η οποία πριν από 6 χρόνια, άφησε πίσω της το Παρίσι για να ζήσει στη Λάρισα με τον σύζυγο της. Για τους Γάλλους λοιπόν το δείπνο της παραμονής, το αποκαλούμενο ρεβεγιόν, περιλαμβάνει ορισμένες από τις πιο φημισμένες γαλλικές λιχουδιές όπως "fruits de mer" (φρούτα της θάλασσας), δηλαδή χτένια, στρείδια και άλλα οστρακοειδή τα οποία
κατέχουν τιμητική θέση στο εορταστικό τραπέζι. Τη λίστα των ορεκτικών συμπληρώνουν επίσης το φημισμένο φουά γκρα πάπιας ή χήνας, πάνω σε φρυγανισμένο ψωμί και τα σαλιγκάρια, μαγειρεμένα με διάφορους ευφάνταστους τρόπους.
Εξίσου εκλεκτά είναι και τα κρεατικά που αποτελούν το κυρίως πιάτο, όπως η γεμιστή πάπια και το ελάφι με κάστανα και φυσικά γαλοπούλα για πολλές οικογένειες. Το παραδοσιακό γλυκό του ονομάζεται Buche de Noel, δηλαδή κορμός των Χριστουγέννων το οποίο είναι ένα ρόλο με βάση μια ζύμη κέικ, με κρεμώδη γέμιση και επικάλυψη σοκολάτας, πασπαλισμένο με χάχαρη άχνη. Φυσικά από ένα γαλικό εορταστικό γεύμα δεν λείπουν οι τρούφες σοκολάτας και τα πολύχρωμα μακαρόν. Γαλλικά κρασιά και φυσικά σαμπάνια ολοκληρώνουν τη γευστική εμπειρία, ενώ μετά το δείπνο της παραμονής πολλοί Γάλλοι επισκέπτονται την εκκλησία για να παρακολουθήσουν τη θεία λειτουργία.
Η πρωτοχρονιά γιορτάζεται κλασσικά όπως και στον υπόλοιπο κόσμο με πάρτι και πυροτεχνήματα, χωρίς ωστόσο να έχει κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, ούτε καν βασιλόπιτα. Αντιθέτως η Galette des rois, η βασιλόπιτα των Γάλλων κόβεται το πρωί της 6 Ιανουαρίου, την ημέρα των Επιφανείων και συμβολίζει τον ερχομό των τριών μάγων στη Βηθλεέμ. Φτιάχνεται από φύλλο σφολιάτας και αμυγδαλόπαστα, ενώ περιέχει και το γνωστό φλουρί το οποίο συνήθως είναι μια μικρή φιγούρα από πορσελάνη. Η πίτα συνοδεύεται πάντα από μια χάρτινη κορώνα την οποία φορά όποιος βρει το φλουρί ενώ- σύμφωνα με το έθιμο- οι επιθυμίες του βασιλιά είναι διαταγή καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας, αν και σήμερα λίγοι είναι εκείνοι που κρατούν αυτή την παράδοση, τονίζει η κ. Σανιόν.
