«Το κτίριο Μουσών, το οποίο ανήκει στον Δήμο Λαρισαίων, πρόκειται να γίνει Μουσείο της πόλης της Λάρισας. Η συλλογή Παπαθεοδώρου, έχει δωριθεί, όπως ανακοινώθηκε από την οικογένεια, στον Δήμο Λαρισαίων, υπό τον όρο ότι θα εκτεθεί δημοσίως, στο υπό ίδρυση Μουσείο. Ο Νικ. Παπαθεοδώρου αρθρογραφεί, όπως γνωρίζετε, συστηματικά, στην ιστορική εφημερίδα «Ελευθερία» Λαρίσης και έχει εκδώσει τέσσερα βιβλία με τα άρθρα τα οποία είναι στην πραγματικότητα το σύνολο της ιστορίας της Λάρισας. Όλη η ανθρωπογεωγραφία της, όλες οι οικογένειες, όλοι οι επισκέπτες, ταξιδιώτες, λογοτέχνες, οι έμποροι, οι ιστορικοί, οι επιχειρηματίες, όλοι οι δημόσιοι λειτουργοί, οι επιστήμονες, οι συλλέκτες. Όλοι έχουν «παρελάσει» από τα άρθρα του, τα οποία έχουν δημιουργήσει μια παρακαταθήκη ανεκτίμητη.
Μιλήσαμε λοιπόν, ότι η Λάρισα έχει τη μεγάλη τύχη να φέρνει στην επιφάνεια το αρχαίο της θέατρο. Το έχει φέρει βέβαια στην επιφάνεια από χρόνια. Το θυμάμαι πριν περίπου 35 χρόνια, όταν το είχα δει να «σκάει» σαν πουλάκι μέσα από το τσόφλι. Σκεφτείτε ένα θέατρο 10.000 θέσεων, να βρίσκεται όλο κάτω από μια σύγχρονη λεωφόρο με πολυκατοικίες και κτίρια γραφείων. Περί αυτού πρόκειται. Αυτό που συνέβη στη Λάρισα, τα τελευταία 35 χρόνια, είναι μοναδικό διεθνώς. Η Λάρισα αυτή τη στιγμή, έχει την ευκαιρία να μιλήσει στη διεθνή κοινότητα και να πει: «Ελάτε να δείτε τι κάναμε, εμείς στην πόλη μας. Απαλλοτριώσαμε ένα σημαντικό κομμάτι της και φέραμε στην επιφάνεια ένα αρχαίο θέατρο». Το θέατρο το οποίο καλείται τώρα να συνδράμει και να σφυρηλατήσει τη σύγχρονη ταυτότητα της Λάρισας. Καθόλου απλό, καθόλου αυτονόητο.
Αλλά ένα τοπόσημο τέτοιο, έχει ανάγκη από κάποιες προϋποθέσεις για να λειτουργήσει. Κι αυτές οι προϋποθέσεις παρέχονται από ανθρώπους σαν τον Νίκο Παπαθεοδώρου, από ανθρώπους που δούλεψαν για τη Λάρισα, όπως ήταν ο Τάκης Τλούπας, ο φωτογράφος της Θεσσαλίας. Αυτοί οι άνθρωποι που δημιουργούν λοιπόν το υπόβαθρο, την ιστορική συνείδηση, τα ρίγη της συγκίνησης. Περπατάς σε μια πόλη και νιώθεις ότι εδώ κάτι συμβαίνει. Αυτό δεν θα σας το πει το τοπόσημο, θα σας το πουν αυτοί οι συνειρμοί, οι οποίοι υπηρετούνται από ανθρώπους, που είναι ανασκαφείς ιδεών. Έρχεται η πόλη λοιπόν να ανελκύσει αυτό το ίχνος και να το εντάξει σε μια νέα μυθολογία. Τι πιο ισχυρότερο πράγμα από την αστική μυθολογία, τέτοια ώστε μια πόλη να ωφεληθεί οικονομικά, τουριστικά, πολιτιστικά, κοινωνικά και να αποκτήσει πηγές περηφάνιας.
Ακόμα και η Νέλλα Γκόλαντα, με την οποία είχα συναντηθεί πρόσφατα, μια μεγάλη Λαρισαία, που η παρουσία της πηγαίνει πίσω σε όλη την πνευματική παρακαταθήκη της Θεσσαλίας. Με οικογένειες που μπλέκονται στα Αμπελάκια, στη Λάρισα, που θέλουν να δώσουν το αντίδωρο στην πατρίδα. Η Γκόλαντα ήταν μία καλλιτέχνης διεθνώς αναγνωρισμένη, ως ένας άνθρωπος που έφτιαχνε γλυπτά τοπίου και συνομιλούσε με αυτό που λέμε «άυλο» και έπαιζε με τη σκληρή ύλη, την πέτρα, το μάρμαρο, για να μιλήσει με το «άυλο». Αυτό έκανε η Νέλλα Γκόλαντα και έφερε τη μνήμη του Πηνειού, μέσα στην πόλη.
Το αρχαίο θέατρο είναι απολύτως στην καρδιά της πόλης. Κι εκεί που είναι αυτό το θέατρο, ήταν άσφαλτος και περνούσαν λεωφορεία. Πριν 30 χρόνια! Δυστυχώς όμως παρ’ όλα αυτά, η Λάρισα σήμερα κατεδαφίζει συστηματικά την ιστορική μνήμη. Παρότι, έχει πολλούς ανθρώπους, που παλεύουν για το αντίθετο. Εγώ, έτσι συνδέθηκα με τη Λάρισα και την ομάδα της Φωτοθήκης, τα άτομα της οποίας είναι όλοι εξαιρετικοί, ένας κι ένας και αγόγγυστα, χρησιμοποιώντας τον όποιο ελεύθερο χρόνο έχει ο καθένας, ασχολούνται με τη διάσωση της μνήμης. Αγοράζουν τεκμήρια σε δημοπρασίες, συζητούν, περιφρουρούν κλπ. Μαζί τους γύρισα την πόλη, την φωτογράφισα και κατάλαβα περί τίνος πρόκειται. Και μου ήρθαν οι μνήμες, όταν ήμουν νέος δημοσιογράφος και είχα πάει στο «Θεσσαλικό Θέατρο» στη Λάρισα και κατάλαβα πώς είναι αυτό που διαμορφώνεται και λέγεται αστική κουλτούρα μιας πόλης. Και θυμάμαι ακόμα, όταν ήμουν πολύ νέος στο σχολείο και μάζευα αποκόμματα σχετικά με τον πολιτισμό. Θυμάμαι αποκόμματα για την κατεδάφιση της βίλας «Λαχτάρα» στη Λάρισα το 1977, που ήταν ένα ευτελές, αλλά πολύ σημαντικό δείγμα λαϊκής αρχιτεκτονικής, πριν από την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας. Υπήρχαν παλιά οθωμανικά σπίτια και σπουδαία αρχοντόσπιτα. Μιλάμε για αξιολογότατα αρχιτεκτονικά κτίρια οθωμανικού τύπου που χάθηκαν, όχι μόνο ως λαογραφία και πολιτισμικό ίχνος.
Για τα διάσπαρτα οθωμανικά μνημεία στη Λάρισα, ξέρω ότι γίνονται πολύ σημαντικά έργα για την αναστήλωσή τους, αλλά βεβαίως υπάρχουν και περιπτώσεις –και ξέρω ότι θα αναστηλωθεί και αυτό- το οποίο είναι μπαρ!(1). Πηγαίνεις και το βλέπεις. Είναι ένας χώρος που σου προκαλεί πραγματικά έκπληξη.
Σίγουρα, όσοι γνωρίζουν τη Λάρισα από παλιότερα, διαπιστώνουν ότι τα άλματα, ως προς την οργάνωση του δημοσίου χώρου, την εμφάνιση των καταστημάτων, την ποιότητα ζωής, είναι τεράστια, με διαφορά. Και τα διάφορα θέματα ως προς την αρχιτεκτονική κληρονομιά, είναι τα σπίτια τα αποκαλούμενα και ως «δίδυμα», τα οποία προσφάτως κρίθηκαν διατηρητέα, μετά από πάρα πολλούς αγώνες. Μια πόλη 200.000 κατοίκων, η οποία έχει το πολύ 30 ιστορικά κτίρια. Μιλάμε ότι αγωνίζονται οι άνθρωποι στη Λάρισα, για να προστατεύσουν ένα ή δύο... Πολύ σημαντικά ζητήματα αυτογνωσίας μια πόλης.
Στη Γιάννουλη έχουμε το εξαιρετικά ενδιαφέρον κτίσμα, τον υπέροχο πύργο Χαροκόπου του 1902, το οποίο είναι διατηρητέο και κινδυνεύει. Συνδέεται με τον Παναγή Χαροκόπο, τη μεγάλη αυτή προσωπικότητα, τον ευεργέτη, επιχειρηματία, επενδυτή στη Θεσσαλία ως αγοραστή τσιφλικιών. Και φυσικά, με μεγάλη παρουσία στην Αθήνα. Να σας θυμίσω μόνο, ότι το Μουσείο Μπενάκη, Κουμπάρη και βασιλίσσης Σοφίας ήταν οικία Χαροκόπου. Από τον Χαροκόπο πουλήθηκε το 1910 στον Αντώνη Μπενάκη, μετασκευάστηκε ως κατοικία της οικογένειας και μετά έγινε Μουσείο Μπενάκη. Αντιλαμβάνεστε για ποια προσωπικότητα μιλάμε. Ο Χαροκόπος είχε και δεύτερο μέγαρο στην Ακαδημίας προς Κανάρη, το οποίο έχει κατεδαφιστεί. Ήταν προσωπικός φίλος του Ελευθερίου Βενιζέλου, του Αναστασίου Μεταξά, του αρχιτέκτονα, που του έκτιζε όλες αυτές τις επαύλεις. Απόγονος του Χαροκόπου είχε παντρευτεί τη νεαρότατη τότε Μελίνα Μερκούρη. Μνήμες περιοίκων υπάρχουν για τη νεαρότατη Μελίνα να τρέχει έφιππη στη Γιάννουλη. Αυτός ο Πύργος Χαροκόπου λοιπόν αποτελεί μεγάλο θέμα πολιτισμού στη Θεσσαλία και γενικότερα στον Ελλαδικό χώρο.
Η Αβερώφειος Σχολή, ένα πρότυπο γεωργικών σχολών, συνδέεται με τον Γεώργιο Αβέρωφ. Κατ΄ αντιστοιχία θεωρείται ένα μικρό Τατόι. Μια διασπορά διατηρητέων κτιρίων, μέσα σ΄ ένα υπέροχο περιβάλλον. Όταν περπατάς στη Λάρισα, όλα αυτά που είπαμε, τα νιώθεις. Απέκτησα μια προσωπική σχέση με τη Λάρισα, μέσα από τους ανθρώπους της, αλλά και μέσα από τη διάσταση της ιστορικής της ταυτότητας.
Το Γενί Τζαμί, που ήταν παλιά και μουσείο, κτίριο που κτίστηκε μετά την απελευθέρωση, πριν από την ανταλλαγή πληθυσμών, όταν υπήρχε μουσουλμανικός πληθυσμός. Η μεγάλη εκκλησιαστική παράδοση στα παρεκκλήσια και τους μεγάλους ναούς. Ο κ. Παπαθεοδώρου, καθότι προέρχεται από οικογένεια ιερωμένων, αυτό το κομμάτι της συλλογής ήταν που τον έκανε να στραφεί στην πόλη και να μελετήσει πάρα πολύ τους θησαυρούς της, και κατ΄ επέκταση το σύνολο και της λαϊκής αλλά και της λόγιας εκκλησιαστικής παράδοσης.
Τα περισσότερα παλιά και μικρά κτίσματα στη Βενιζέλου, τα οποία ατύχησαν με τον χρόνο όσον αφορά την κακοποίησή τους, ήταν και είναι ισόγεια νεοκλασικά καταστήματα. Πολλά από αυτά είχαν τοξοστοιχίες, είχαν ακροκέραμα, με κορνίζες νεοκλασικές. Αν γινόταν ένας καθαρισμός, μια επαναφορά του παλιού εμπορικού κέντρου, θα μπορούσε να αντισταθμίσει τις τεράστιες απώλειες. Κοιτάξτε μια ευρωπαϊκή πόλη. Η αγορά της Λάρισας είναι πρότυπο. Είναι πολύ ανώτερη της Ερμού, για να την περπατήσεις και να τη χαρείς. Βλέπεις μία πόλη πάρα πολύ ζωντανή, η οποία «περπατιέται» από άκρη σε άκρη. Οι μνήμες της αστικής ζωής, τα χαμηλά κεραμοσκεπή κτίσματα, ο μοντερνισμός, αυτά τα υπέροχα διώροφα του ΄50 που έχει η Λάρισα. Ελάχιστα έχουν μείνει. Κάποια υπέροχα γωνιακά, ελάχιστα κι’ αυτά... Και φυσικά οι υπέροχες παρακαταθήκες της πόλης. Το «Θεσσαλικό Θέατρο» με τον Τσιάνο, όλη την παράδοση, την Άννα Βαγενά, την Κονιόρδου, όλους τους υπέροχους ανθρώπους, οι οποίοι φτιάξανε σε ανύποπτο χρόνο, την επανάσταση στις παραστατικές τέχνες, τη δεκαετία του ‘80.
Ακόμα η Λάρισα είναι η πόλη των Μουσείων. Το Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο, που ιδρύθηκε από το ζεύγος Γουργιώτη, οι άνθρωποι που έσωζαν από τα σπαράγματα, από τα συντρίμμια, ολόκληρα κομμάτια σπιτιών και θησαυρών. Ο Μύλος του Παππά, βεβαίως, από τα πρώτα βιομηχανικά κτίρια που έγιναν. Η εκπληκτική Δημοτική Πινακοθήκη, το Διαχρονικό Μουσείο, πρότυπο. Τα διαχρονικά, είναι μια τυπολογία μουσείων που πηγαίνουν από τις απαρχές, τους νεολιθικούς χρόνους, μέχρι τους νεότερους. Διατρέχεις το σύνολο της ιστορίας.
--------
[1]. Ο ομιλητής εννοεί το Οθωμανικό λουτρό, το οποίο βρίσκεται επί της οδού Βενιζέλου, κοντά στη γωνία με την Φιλελλήνων.
