Η δυτική πλευρά του λόφου της Ακρόπολης (Τέλη 19ου αιώνα)

Άποψη της δυτικής πλευράς του Λόφου της Ακρόπολης της Λάρισας, όπως ήταν στα τέλη του 19ου αιώνα. Φωτογραφία από το βιβλίο «ΛΑΡΙΣΑ. Εικόνες του χθες», έκδοση της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας-Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα.

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
[e-mail]

Από τη λήψη της φωτογραφίας αυτής πρέπει να έχουν περάσει τουλάχιστον 130 χρόνια περίπου.

Θεωρείται μία από τις παλαιότερες φωτογραφίες της Λάρισας που έχουν διασωθεί και φυσικά η σημερινή αλλοίωση του χώρου αυτού είναι ολοκληρωτική και χωρίς επεξηγήσεις δεν είναι δυνατόν να ερμηνευθεί, ακόμα και από ειδήμονες.
Η φωτογραφία αυτή δημοσιεύθηκε στο λεύκωμα «ΛΑΡΙΣΑ. Εικόνες του χθες», το οποίο κυκλοφόρησε από τον Δήμο Λαρισαίων, είναι γεμάτο με χαρακτικά, πολύ παλιές φωτογραφίες, καθώς και φωτογραφίες του Τάκη Τλούπα. Συνοδεύεται δε από ένα περιεκτικό ιστορικό κείμενο του δημοσιογράφου Νίκου Νάκου. Το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε για πρώτη φορά επί δημαρχίας Αριστείδη Λαμπρούλη το 1986. Το ιδιαίτερο αυτής της έκδοσης ήταν ότι οι υπομνήσεις των εικόνων ήταν γραμμένες και στη ρωσική γλώσσα. Ακολούθησε η δεύτερη έκδοση το 1994 επί δημαρχίας Χριστόδουλου Καφφέ και το 2003 η τρίτη έκδοση επί δημαρχίας Κωνσταντίνου Τζανακούλη.
Η δημοσιευόμενη φωτογραφία απεικονίζει ένα μέρος της δυτικής πλευράς του Λόφου της Ακρόπολης της Λάρισας. Ο φωτογράφος έστησε τον τρίποδα της μηχανής του στον χώρο κοντά στο ρολόι της πόλης. Αποτυπώνει με ευκρίνεια τα κτίρια της περιοχής όπως ήταν στα τέλη του 19ου αιώνα. Κάτω χαμηλά υπάρχει ένας ελαφρά επικλινής, ανώμαλος και αδιαμόρφωτος χώρος, ο οποίος αντιστοιχεί στην παλιά Πλατεία Καλλιθέας ή Ακροπόλεως. Σε δεύτερο επίπεδο και ξεκινώντας από αριστερά διακρίνουμε στη σειρά τα εξής κτίρια:
—Στο βάθος απεικονίζεται τμήμα από τον τρούλο και ο μιναρές του τεμένους του Χασάν μπέη, εγγονού του κατακτητή της Λάρισας Τουρχάν μπέη. Ήταν το μεγαλύτερο, το μητροπολιτικό θα λέγαμε, τζαμί της οθωμανικής Λάρισας και ένα από τα σπουδαιότερα στον ελλαδικό χώρο. Είχε κτισθεί στις αρχές του 16ου αιώνα και αφού εξυπηρέτησε τις λατρευτικές ανάγκες των μουσουλμάνων της Λάρισας για τέσσερες αιώνες, κατεδαφίσθηκε το 1908, παρά τις διαμαρτυρίες πολλών, έπειτα από τις σημαντικές φθορές που είχε συσσωρεύσει επάνω του ο χρόνος.
—Αμέσως δίπλα βρίσκεται το κτίριο που έκτισε το 1882 με δαπάνες του ο μητροπολίτης Λαρίσης Νεόφυτος Πετρίδης (1875-1896), νεοκλασικού ρυθμού, με το χαρακτηριστικό υπερώο στη στέγη [1].
—Η επόμενη πέτρινη κατοικία με τη χαρακτηριστική περίφραξη της μεγάλης αυλής που διαθέτει, ανήκει στον Λαρισαίο Αθανάσιο Μακρή [2]. Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τον χρόνο ανέγερσής του, αλλά από την αρχιτεκτονική εμφάνιση προσδιορίζεται ότι έγινε κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας (1870-1881).
—Κρυμμένο πίσω από τις δύο προηγούμενες κατοικίες και από μια συστάδα δένδρων, μόλις διακρίνεται ο τελευταίος όροφος του τριώροφου νεοκλασικού αρχοντικού του Ιωάννη Βελλίδη [3], το οποίο είχε κτισθεί λίγο πριν το 1890. Το ύψος του το καθιστούσε ορατό από μακριά και είναι αποτυπωμένο σε όλα σχεδόν τα χαρακτικά και τις φωτογραφίες της εποχής.
Και οι τρεις κατοικίες που περιγράψαμε υπέστησαν από τον σεισμό της 1ης Μαρτίου 1941 και τους εχθρικούς βομβαρδισμούς σοβαρές καταστροφές και κατέστησαν ακατοίκητες. Μεταπολεμικά όλα τα σεισμόπληκτα κτίσματα της περιοχής αυτής απαλλοτριώθηκαν και κατεδαφίσθηκαν, για να ανεγερθεί στη θέση τους ο σημερινός επιβλητικός μητροπολιτικός ναός του Αγίου Αχιλλίου.
—Στη συνέχεια προς τα δεξιά και ελαφρώς πιο πίσω, διακρίνουμε τον αύλειο χώρο και τη νοτιοανατολική πλευρά της τρίκλιτης βασιλικής του Αγίου Αχιλλίου, η οποία είναι γνωστή ως Βασιλική του Καλλιάρχη, από τον μητροπολίτη Διονύσιο Ε’ τον Καλλιάρχη (1791-1896) που φρόντισε το 1794 για την ανέγερσή του. Είναι χαρακτηριστική στην ανατολική πλευρά του ναού η τριγωνική κατάληξη της στέγης του κεντρικού κλίτους, καθώς και τα τρία ιδιόμορφης κατασκευής παράθυρα. Στη νοτιοανατολική γωνία του αύλειου χώρου του ναού, υψώνεται υποτυπώδες τριώροφο χαμηλό κωδωνοστάσιο. Το ισόγειο είναι ενσωματωμένο με τα υπόλοιπα γειτονικά κτίρια, ο μεσαίος όροφος είναι κτισμένος, ενώ ο άνω όροφος είναι ανοικτός, περιέχει την καμπάνα και καλύπτεται από ένα χαμηλό τετράκλινο επιστέγασμα [4]. Συνεχόμενα με το κωδωνοστάσιο διακρίνονται δύο απλά ισόγεια κτίσματα. Αυτά πρέπει να είναι εξαρτήματα του ναού, αφού ο προσανατολισμός τους είναι δυτικός, δηλαδή βλέπουν προς την αυλή και πιστεύεται ότι, μεταξύ των άλλων, αποτελούν και μέρος του περιτοιχίσματος το οποίο περιέκλειε κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας τον χώρο του ναού και του επισκοπικού κτιρίου που βρισκόταν σε επαφή με μέρος του βορείου τοίχου της βασιλικής.
Ο φωτογράφος μας είναι άγνωστος, η δε χρονολογία της φωτογραφίας είναι δύσκολο να ταυτοποιηθεί. Πρέπει όμως να είναι προ του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Πιθανόν ανάγεται στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1890 και θεωρείται από τις παλαιότερες φωτογραφίες της Λάρισας. —————————————-
[1].Ο Γιώργος Γουργιώτης, Σχεδίασμα μεταβυζαντινής – νεοελληνικής ιστορίας του ναού του Αγίου Αχιλλίου Λαρίσης. Ιστορική διαδρομή, Λάρισα (1986). Μάλιστα υποσημειώνει ότι η πληροφορία αυτή προήλθε από τον εκ μητρός απόγονο του μητροπολίτη, οφθαλμίατρο της Λάρισας Αριστείδη Σταυρόπουλο.
[2]. Ο Αθανάσιος Μακρής (1799-1882), εξέχων μέλος της λαρισαϊκής κοινωνίας, ήταν επιχειρηματίας και γαιοκτήμονας, με καταγωγή από την Καστανιά των Αγράφων, πατέρας του ιατρού Ευριπίδη Μακρή. Γρηγορίου Αλέξανδρος, Το Α’ Δημοτικό Νεκροταφείο της Λάρισας (1899-1933), Θεσσαλονίκη (2013) σελ.83.
[3]. Ο Ιωάννης Βελλίδης (+ 1890) ήταν πλούσιος γαιοκτήμονας. Μάλιστα για κάποιο χρονικό διάστημα είχε διατελέσει και νομαρχιακός σύμβουλος. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το αρχοντικό Βελλίδη, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 8ης Αυγούστου 2015.
[4]. Παλιούγκας Θεόδωρος, Η Λάρισα κατά την τουρκοκρατία (1423-1881), τόμ, Α’, Λάρισα (1996) σελ. 197-198.