Η ψηφιοποίηση της «Ελευθερίας», πολυετές όνειρο πολλών ιστορικών ερευνητών της πόλης μας και διακαής πόθος της διεύθυνσής της, αποτελεί ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός, την αξία του οποίου ολίγοι μπορούν να κατανοήσουν. Με την ευκαιρία αυτή θα παρουσιάσουμε στο σημερινό σημείωμά μας την πρώτη εφημερίδα η οποία κυκλοφόρησε στη Λάρισα, συγχρόνως με την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας και την είσοδο του ελληνικού στρατού στη Λάρισα στις 31 Αυγούστου 1881.
Την αξία, τη χρησιμότητα και τη σημασία της παρουσίας του τύπου στις κοινωνικές ομάδες μιας περιοχής την έχουν κατά καιρούς μελετήσει διάφοροι ερευνητές. Ιδιαίτερα ο επαρχιακός τύπος αποτελεί σπουδαίο παράγοντα ανάπτυξης πληροφόρησης και ενημέρωσης ενός μικρού συνόλου ανθρώπων μιας συγκεκριμένης περιοχής. Στη Θεσσαλία κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας δεν κυκλοφορούσαν εφημερίδες, αλλά στην πόλη μας, λες και ήταν προετοιμασμένη από καιρό, η πρώτη εφημερίδα κυκλοφόρησε, όπως ήδη αναφέρθηκε, στις 31 Αυγούστου 1881.
Οι πρώτες εφημερίδες που εκδόθηκαν στη Λάρισα μετά την απελευθέρωση ουσιαστικά ήταν έργο ενός ανθρώπου, ο οποίος λειτουργούσε ταυτόχρονα ως εκδότης, δημοσιογράφος και πολλές φορές και τυπογράφος[1]. Κυκλοφορούσαν μία ή δύο φορές την εβδομάδα, ήταν μικρού σχήματος και αποτελούνταν συνήθως από τέσσερες πυκνογραφημένες σελίδες. Μερικές φορές, όταν το χαρτί ή η μελάνη τελείωνε[2], γίνονταν δισέλιδες, ενώ σε επετειακά φύλλα (Πάσχα, Χριστούγεννα, εθνική εορτή) μπορεί να είχαν και περισσότερες σελίδες. Η διάρκεια ζωής των περισσοτέρων απ’ αυτές δεν υπήρξε μεγάλη, ενώ και οι κάπως μακροβιότερες είχαν μεσοδιαστήματα διακοπής της κυκλοφορίας τους, μικρά ή μεγάλα[3]. Οι περισσότερες σελίδες καλύπτονταν από τις εκδηλώσεις της δημόσιας, κοινωνικής και οικονομικής ζωής της επαρχίας, χωρίς να απουσιάζουν πολιτικά άρθρα, ειδήσεις, επιφυλλίδες, ακόμα και μεταφράσεις ξένων λογοτεχνικών έργων σε συνέχειες. Σήμερα όσα φύλλα των παλιών εφημερίδων της Λάρισας έχουν διασωθεί, αποτελούν σπουδαία πηγή πρωτογενούς ιστορικού υλικού της συγκεκριμένης περιόδου για πολλούς ερευνητές. Τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών τα βλέπουμε δημοσιευόμενα συχνά σε ιστορικά βιβλία ή περιοδικές εκδόσεις και σε άρθρα στις τοπικές εφημερίδες.
Στη συνέχεια θα γίνει προσπάθεια να παρουσιαστεί η πρώτη χρονικά εφημερίδα της Λάρισας, παραθέτοντας όσα στοιχεία γνωρίζουμε και είναι απαραίτητα για μια σύντομη και αξιόπιστη περιγραφή της. Στο σημείο αυτό θέλουμε να αναφέρουμε ότι η εφημερίδα «Θεσσαλία» του Βόλου άρχισε την έκδοσή της στις 14 Φεβρουαρίου 1880 στην Αθήνα, επωφελούμενη των διευκολύνσεων και των δυνατοτήτων που διέθετε η ελληνική πρωτεύουσα. Τα γραφεία και τις εγκαταστάσεις της στον Βόλο τις μετέφερε αργότερα και συνέχισε την κυκλοφορία της από τις 10 Οκτωβρίου 1881. Ας σημειωθεί ότι την ημερομηνία αυτή ο Βόλος βρισκόταν ακόμα υπό τουρκική διοίκηση. Ο ελληνικός στρατός εισήλθε στην πρωτεύουσα της Μαγνησίας την 2αν Νοεμβρίου 1881.
Αστήρ της Θεσσαλίας
Θεωρείται η πρώτη εφημερίδα που κυκλοφόρησε σε ολόκληρη τη Θεσσαλία μετά την απελευθέρωσή της το 1881. Τα γραφεία της βρισκόταν στην περιοχή Δάρκουλι, που ήταν μία από τις κεντρικότερες της Λάρισας και αντιστοιχούσε περίπου στη σημερινή περιοχή της οδού Πανός με την Κύπρου. Στα ίδια γραφεία στεγαζόταν και το δικηγορικό γραφείο του διευθυντού της εφημερίδας Ανδρέα Πεταλά. Ο τελευταίος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1848. Τελείωσε με άριστα τη Νομική Σχολή Αθηνών και αρχικά εξάσκησε τη δικηγορία στην Πάτρα και την Κεφαλονιά. Τον Οκτώβριο του 1881 μετατέθηκε ύστερα από αίτησή του στη Λάρισα. Το 1891 έβαλε υποψηφιότητα ως δημοτικός σύμβουλος, χωρίς επιτυχία, Το 1897 οι τουρκικές αρχές που είχαν καταλάβει προσωρινά τη Θεσσαλία, εξέδωσαν εναντίον του ένταλμα συλλήψεως για αντιστασιακή δράση του, αλλά την τελευταία στιγμή φυγαδεύτηκε στον Βόλο, επιβιβάσθηκε σε γαλλικό πολεμικό πλοίο και βρέθηκε στον Πειραιά[4].
Στη συνέχεια όμως θα αφήσουμε τη γλαφυρή πέννα του παλιού δημοσιογράφου Θρασύβουλου Μακρή να μας δώσει λεπτομέρειες και να μας περιγράψει την κυκλοφορία της εφημερίδας του Ανδρέα Πεταλά:
«Πολύ ακόμη προ της εισόδου του ελληνικού στρατού εις την Λάρισσαν και τας λοιπάς θεσσαλικάς πόλεις, αρκετοί εν διασπορά και πολλαχού του εξωτερικού ευρισκόμενοι Θεσσαλοί, έσπευσαν να εγκατασταθώσιν εις τας απελευθερωμένας πατρίδας των. Μεταξύ τούτων ήταν και ο συμπολίτης μας Βασίλειος Αργυρόπουλος, όστις διαθέσας την ουχί ευκαταφρόνητον χρηματικήν περιουσίαν –αποκτηθείσαν κατόπιν πολυμόχθου και μακροχρονίου εις την χώραν των Φαραώ εργασίας- ελθών ίδρυσεν ενταύθα υπό την προστασίαν του τότε άγγλου προξένου Λάγκφορτ, το πρώτον τυπογραφείον, εργαζόμενον δια πρωτοφανούς κυλινδρικού ταχυπιεστηρίου. Εις το τυπογραφείον τούτο του Αργυροπούλου εξεδόθη η πρώτη εν Λαρίσση και Θεσσαλία (εφημερίς δισεβδομαδιαία), υπό τον τίτλον «Αστήρ της Θεσσαλίας» και υπό την διεύθυνσιν του δικηγόρου και μετέπειτα πολιτευτού Αγυιάς Ανδρέου Πεταλά[5]. Η εφημερίς αύτη εκυκλοφόρησε την πρωίαν της 31ης Αυγούστου του 1881 και καθ’ ήν ακριβώς ώραν ο ελληνικός στρατός εισήρχετο εις την πόλιν δια της «Πύλης Τρικκάλων» (παρά το νέον στρατιωτικόν Νοσοκομείον)[6], γενομένη ανάρπαστος υπό του φρενιτιώντος λαού, όστις ξεσκίζων και πετών τα τουρκικά φέσια, εζητωκραύγαζε διατόρως υπέρ της Μητρός Ελλάδος και του Στρατού, ενώ δακρύων εξ άλλου, ητένιζε την προπορευομένην τούτου και ελαφρώς ανεμιζομένην κυανόλευκον.
Δυστυχώς ο «Αστήρ της Θεσσαλίας» δεν έτυχεν εκ μέρους του κοινού υποστηρίξεως και μεθ’ όλην την χρηματικήν υπό του διορισθέντος τότε πρώτου δημάρχου Λαρίσσης πλουσίου τουρκαλβανού Χασάν Ετέμ Αγά αρωγήν, διέκοψε μετά πεντάμηνον σχεδόν την έκδοσίν του, την οποίαν επανέλαβεν αργότερον, επ’ ολίγον όμως διάστημα ο Ανδρέας Πεταλάς, όταν προεκηρύχθησαν αι πρώται βουλευτικαί εκλογαί εν Θεσσαλία κατά το 1884»[7].
Πολιτεύθηκε επανειλημμένως και εκλέχθηκε βουλευτής Αγιάς στις εκλογές της 7ης Φεβρουαρίου του 1899[8] όχι του 1884, όπως έγραψε ο Θρασύβουλος Μακρής. Απεβίωσε στην Αθήνα το 1903 και δεν νυμφεύθηκε. Ο Ανδρέας Πεταλάς, ήταν ιδιαίτερος τύπος ανθρώπου και όπως γράφει ο Κων. Σκόκος στο «Εθνικόν Ημερολόγιον»: “Ήταν ο αληθινός φιλόσοφος της ζωής, ανήκε εις εαυτόν, εις τον κόσμον των ιδίων του πεποιθήσεων και αισθημάτων, και δι’ αυτό υπήρξε εις όλα ιδιόρρυθμος: εις τον τρόπον του σκέπτεσθαι, του ομιλείν, του ενδύεσθαι, του συμπεριφέρεσθαι, του ζήν, του θνήσκειν και του κληροδοτείν”.
Η ημερομηνία διακοπής της κυκλοφορίας της εφημερίδας αυτής δεν είναι γνωστή. Είναι γεγονός ότι κατά διαστήματα διέκοπτε την κυκλοφορία της για μήνες και έτη. Ο Γιάννης Ρούσκας αναφέρει ότι δεν έχει εντοπισθεί ή δεν έχει διασωθεί το πρώτο φύλλο της εφημερίδας και άλλα πολλά ενδιάμεσα, και ότι το τελευταίο που έχει εντοπισθεί είναι το φύλλο της 21ης Οκτωβρίου 1884 με τον αριθμό 207[9]. Αν αναλογισθεί κανείς ότι κυκλοφορούσε δύο φορές την εβδομάδα, ο αριθμός 207 μέσα σε τρία χρόνια είναι μικρός. Από την ιστορική αυτή εφημερίδα υπάρχουν ορισμένα φύλλα σε βιβλιοθήκες (Εθνική, Μουσείο Μπενάκη) και σε συλλέκτες των Αθηνών, ενώ στη Λάρισα απ’ όσο έχω υπ’ όψιν μου δεν υπάρχει ούτε στην Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη, ούτε και στη Δημοτική Βιβλιοθήκη.
***
[1]. Βλέπε: Ρούσκας Γιάννης, Αστήρ της Θεσσαλίας. Η πρώτη εφημερίδα της ελεύθερης Θεσσαλίας, περ. «Θεσσαλικό Ημερολόγιο», τόμ. 55ος , Λάρισα (2009-Α’) και ανάτυπο.
[2]. Την περίοδο εκείνη η διακίνηση των υλικών αυτών ήταν δυσκολότατη γιατί τόσο η επικοινωνία όσο και οι συγκοινωνίες δεν ήταν επαρκώς ανεπτυγμένες. Έπρεπε επομένως ο προγραμματισμός να είναι μακροχρόνιος, πράγμα που μια τοπική εφημερίδα με κυκλοφορία ολίγων φύλλων (συνήθως 300-500) και χωρίς κέρδη, δεν μπορούσε να το επιχειρήσει. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι το ποσοστό των αναλφάβητων την εποχή εκείνη ήταν πολύ μεγάλο.
[3]. Η «Μικρά» του Θρασύβουλου Μακρή που θεωρείται η μακροβιότερη από τις πρώτες εφημερίδες της Λάρισας.
[4]. Γρηγορίου Αλέξανδρος. Ανδρέας Ν. Πεταλάς (1848-1903). Ο εκκεντρικός δικηγόρος, δημοσιογράφος και βουλευτής, εφ. «Ελευθερία», φύλλο της 6ης Δεκεμβρίου 2015.
[5]. Ο Ανδρέας Πεταλάς είχε έλθει στη Λάρισα τρείς εβδομάδες νωρίτερα για να προετοιμάσει την έκδοση της εφημερίδας.
[6]. Το κείμενο αυτό ο Θρασύβουλος Μακρής το έγραφε στην εφημερίδα «Θεσσαλικά Νέα» στο φύλλο της 15ης Μαρτίου 1947. Τα στρατιωτικό νοσοκομείο είχε μια δεκαετία περίπου που λειτουργούσε. Εγκαινιάσθηκε επίσημα το 1936.
[7]. Το κείμενο αυτό δημοσιεύθηκε από τον Θρασύβουλο Μακρή για πρώτη φορά στην εφημερίδα «Νέα Ημέρα» της Λάρισας στο φύλλο της 25ης Σεπτεμβρίου του 1935 και αναδημοσιεύθηκε, όπως αναφέρθηκε, με πολύ ελάχιστες αλλαγές στην εφημερίδα «Θεσσαλικά Νέα», απ’ όπου έχει αντιγραφεί και το ως άνω απόσπασμα.
[8]. Καζάκης Φοίβος. Δημήτριος Αστερ. Καζάκης βουλευτής και γερουσιαστής και οι Θεσσαλοί βουλευταί και Γερουσιασταί(1881-1946), Λάρισα (2006) σελ. 17.
[9]. Ρούσκας Γιάννης, ό.α. σελ. 83.
