Βιβλιοτυπογραφείο Γεωργίου Βελώνη

ΛΑΡΙΣΑ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ, ΧΙΛΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ...

Τέμενος παρά τον Πηνειόν. Επιστολικό δελτάριο αριθ. 22 του Λαρισαίου βιβλιοχαρτοπώλη Γεωργίου Βελώνη. 1897.

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
[e-mail]

Στη γωνία των σημερινών οδών Κύπρου και Ασκληπιού, απέναντι από το Φαρμακείο του Δημ. Κυλικά υπήρχε κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου το βιβλιοχαρτοπωλείο και τυπογραφείο του Γεωργίου Βελώνη. Τη δεκαετία του 1920, ο Βελώνης κυκλοφόρησε χρωμολιθόγραφα επιστολικά δελτάρια, αριθμημένα από το 1 ως το 25. Οι κάρτες αυτές έχουν μια ιδιομορφία. Ενώ όλες κυκλοφόρησαν τη δεκαετία του 1920, η λήψη των φωτογραφιών δεν είναι σύγχρονη με την κυκλοφορία τους και κυμαίνεται χρονολογικά σε ευρέα όρια.

Επειδή ο ίδιος δεν ήταν φωτογράφος, φαίνεται ότι χρησιμοποίησε σε μερικές απ’ αυτές τις γυάλινες πλάκες άλλων από παλαιότερα χρόνια, αλλά δεν τις εκτύπωσε ο ίδιος ασπρόμαυρες, αν και το τυπογραφείο του είχε αυτήν τη δυνατότητα. Θέλησε να τις δώσει φως και χρώμα, δηλαδή να τις κάνει χρωμολιθόγραφες, όπως είχε κάνει λίγα χρόνια πριν απ’ αυτόν ο Βολιώτης φωτογράφος Στέφανος Στουρνάρας. Τις έστειλε για να εκτυπωθούν στο εξωτερικό, πιθανόν στην Ιταλία. Είναι τόσο όμορφες ώστε θαυμάζονται ακόμα και σήμερα. Η διαφορετική χρονολογία λήψεως των φωτογραφιών εκ πρώτης όψεως φαίνεται να παρουσιάζει κάποιες δυσκολίες. Πρώτα-πρώτα δεν μπορεί να ταυτοποιηθεί ο εκάστοτε φωτογράφος και έπειτα η ακριβής χρονολόγησή τους.
Η ομάδα της Φωτοθήκης Λάρισας με την εμπειρία που έχει αποκτήσει, το έλυσε το πρόβλημα αυτό. Αναλύοντας με λεπτομέρεια το εικονιζόμενο τοπίο μπορεί να καταλήξει στη χρονολογία με πολύ μικρές αποκλίσεις.
Σαν παράδειγμα θα αναφέρουμε σήμερα τη φωτογραφία που υπάρχει στο επιστολικό δελτάριο αρ. 22 του Βελώνη, με την ένδειξη «Τέμενος παρά τον Πηνειόν» που συνοδεύει το σημερινό κείμενο. Από πολλές απόψεις η εικόνα αυτή είναι ιστορική. Αρχικά είναι πολύ παλαιά, γιατί αποτελεί μία από τις λίγες φωτογραφίες της Λάρισας του 19ου αιώνα που έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα. Επιπλέον επειδή απεικονίζει στιγμές από την προσωρινή παρουσία των Τούρκων στην πόλη, μετά τον «ατυχή» πόλεμο του 1897. Τον ονόμασαν έτσι εκείνοι οι οποίοι ήθελαν να μετριάσουν την ντροπή που είχε υποστεί η εθνική υπερηφάνεια από την προσβλητική ήττα του στρατού μας.
Η δημοσιευόμενη κάρτα είναι ευχετήρια και έχει ταχυδρομηθεί τον Δεκέμβριο του 1930 από τη Λάρισα με προορισμό την Αθήνα.
Η συγκεκριμένη φωτογραφία δεν είναι δύσκολο να χρονολογηθεί. Ο άγνωστός μας φωτογράφος θέλει να εστιάσει την προσοχή σε μια έφιππη ομάδα ίλης ιππικού του τουρκικού στρατού, η οποία έχει κατεβεί από τη δεξιά όχθη του Πηνειού, στο ύψος του τεμένους (τζαμί) Χασάν μπέη και «βολτάρουν» θα έλεγε κανείς στην κοίτη του Πηνειού, στο σημείο όπου το ύψος της στάθμης του ποταμού είναι βατό. Όπως συμπεραίνεται από τις σκιάσεις των δένδρων, η λήψη έγινε μεταμεσημβρινές ώρες μιας ηλιόλουστης ημέρας και ο περίπατος αυτός ήταν μια δροσιστική απόλαυση για ίππους και αναβάτες. Ως γνωστόν οι Τούρκοι κατέλαβαν αμαχητί τη Λάρισα και τα στρατεύματά τους πέρασαν την γέφυρα την ημέρα του Πάσχα του 1897.
Βρήκαν την πόλη σχεδόν έρημη από τον ελληνικό πληθυσμό και είχαν μείνει μόνον οι ανήμποροι, όσοι δεν βρήκαν μέσο για να ακολουθήσουν την εσπευσμένη υποχώρηση του στρατού και οι κατάδικοι των φυλακών, μια που οι δεσμώτες τους είχαν και αυτοί λιποτακτήσει. Οι Τούρκοι έμειναν στη Θεσσαλία 14-15 μήνες και τον Μάιο του 1898 αποχώρησαν.
Ανάμεσα στα δένδρα και στο πράσινο της όχθης μπορούμε να διακρίνουμε περπατημένα μονοπάτια τα οποία οδηγούσαν από τον παραποτάμιο δρόμο [1] στην κοίτη.
Τα μονοπάτια αυτά χρησιμοποιούσαν κυρίως οι σακατζήδες και οι βαρελάδες για να κατεβούν στο ποτάμι, να συγκεντρώσουν νερό σε δερμάτινους ασκούς ή βαρέλια και να το πουλήσουν σε καταστήματα και κατοικίες ως πόσιμο. Μπορεί τότε να υπήρχαν άφθονα πηγάδια στις αυλές των σπιτιών, αλλά το νερό τους δεν ήταν πόσιμο γιατί γειτνίαζε με βόθρους.
Τα ίδια μονοπάτια ακολουθούσαν και πολλές γυναίκες της Λάρισας, φορτωμένες με ρούχα, κουβέρτες, κουρελούδες και άλλα οικιακά αντικείμενα για να πλυθούν.
Στο επάνω αριστερά μέρος της φωτογραφίας προβάλλει μεγαλοπρεπές το τζαμί του Χασάν μπέη, με τον επιβλητικό μιναρέ του. Ήταν το επισημότερο της Λάρισας. Κτίσθηκε λίγα χρόνια μετά την κατάληψή της από τους Οθωμανούς πάνω σε χώρο βυζαντινής εκκλησίας αφιερωμένης στη Σοφία του Θεού, η οποία με τη σειρά της είχε κτισθεί κατά την περίοδο των βυζαντινών χρόνων στη θέση αρχαίου ιερού προς τιμήν της θεάς Δήμητρας που υπήρχε εκεί από τους κλασικούς χρόνους. Με την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο Ελληνικό Βασίλειο, η μουσουλμανική κοινότητα σταμάτησε να το χρησιμοποιεί, γιατί την εξυπηρετούσε καλύτερα το νεότευκτο Γενί τζαμί που είχε κτισθεί απέναντι από την Πλατεία Ανακτόρων, εκεί που υπάρχει μέχρι σήμερα. Από την εγκατάλειψη, το παραπήνειο αυτό τζαμί υπέστη σοβαρές φθορές και το 1908 κατεδαφίσθηκε από τη μουσουλμανική κοινότητα [2].
Δεξιότερα διακρίνεται ένας ευρύτατος χώρος με ψηλό περιτοίχισμα. Προβάλλουν τα κεραμίδια από σκεπές κτιρίων και στο κέντρο ψηλόλιγνος πύργος, κρυμμένος από τις φυλλωσιές ενός δένδρου. Αυτός ο τόσο καλά φυλασσόμενος χώρος περιέκλειε τις αποθήκες πολέμου μέχρι και τον πόλεμο του 1940. Σήμερα και οι δύο αυτοί χώροι (τζαμί και αποθήκες) έχουν κατεδαφισθεί και αποκαλύφθηκε αυτό που ονομάζουμε σήμερα Β’ Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας.
Σε προσεχή σημειώματα θα προσπαθήσουμε να περιγράψουμε και άλλες φωτογραφίες από τα όμορφα αυτά επιστολικά δελτάρια του Γεωργίου Βελώνη.
———————————————
[1]. Ο παράλληλος με τη δεξιά όχθη του Πηνειού δρόμος είναι η οδός Καλλιθέας, σήμερα Τσόγκα.
[2]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το τζαμί του Χασάν μπέη, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 13ης Αυγούστου 2014.