Μεταξύ των χαρακτικών που δημοσιεύει υπάρχει και το εικονιζόμενο που συνοδεύει το σημερινό μας κείμενο, σε έγχρωμη απόδοση. Έχει τον τίτλο “Bazar de Larisse” δηλαδή η αγορά της Λάρισας και έχει δημοσιευθεί στη γαλλική έκδοση του οδοιπορικού[1].
Ο Bartholdy ήταν Πρώσος με εβραϊκές καταβολές. Γεννήθηκε στο Βερολίνο και υπήρξε ελληνομαθής και φανατικός αρχαιολάτρης. Κατά το ταξίδι του στην Ελλάδα το 1803-1804 συνοδευόταν από τον Αυστριακό ζωγράφο και χαράκτη Gropius, ο οποίος και φιλοτέχνησε το χαρακτικό που βλέπουμε.
Στη Λάρισα οι δύο περιηγητές έφθασαν στις 29 Αυγούστου του 1803. Αρχικά ας δούμε πως περιγράφει ο ίδιος ο Bartholdy στο βιβλίο του την εικόνα. «Τα μαγαζιά στη σειρά που συγκροτούν την αγορά στις τουρκικές πόλεις, μοιάζουν σχεδόν με το μαγαζί των δύο ραφτάδων, που τους βλέπουμε να επιδιορθώνουν τη φορεσιά ενός νέγρου, ενώ αυτός τους παρατηρεί με την πίπα στο στόμα. Είναι καθισμένοι πάνω σε κάτι σαν ντιβάνι, όμοιο με αυτό των καφενέδων που βρίσκεις συχνά σε όλες τις περιοχές της Ανατολής. Μερικές φορές φυτεύουν κλήματα, τα οποία τους χρησιμεύουν για σκιά... Ο σκύλος που βλέπουμε στην ίδια εικόνα είναι πιστό αντίγραφο των σκυλιών που συναντά κανείς, κοπάδια ολόκληρα, στις πόλεις των Οσμανλήδων και που η αναίδειά τους προκαλεί τα παράπονα όλων των ταξιδιωτών. Είναι κάτι σαν τσομπανόσκυλα μεσαίου αναστήματος, με άσπρο συνήθως τρίχωμα, βρώμικα κατά τα άλλα, ισχνά και σχεδόν όλα προσβεβλημένα από ψώρα. Περιφέρονται παντού με σκυφτό το κεφάλι και με την ουρά κάτω από τα σκέλια. Ωστόσο η ράτσα τους δεν είναι κακή.
Βλέπουμε ακόμα δύο φιγούρες στο κάτω μέρος της ίδιας στάμπας. Η φορεσιά, το πρόσωπο, καθώς και η στάση είναι χαρακτηριστικά. Ο γενίτσαρος που τον βλέπουμε καθιστό, δεν φοράει το σαρίκι της στολής του, που είναι και αυτό χαρακτηριστικό και καθορισμένο για τους γενίτσαρους της εθνοφρουράς. Ο Τούρκος αντικριστά είναι ένας πολυβολητής ή τοπτσής του τακτικού στρατού, με το σαρίκι της στολής του»[2].
Ας έλθουμε τώρα στην ανάλυση του χαρακτικού. Η σκηνή την οποία περιγράφει ο συγγραφέας πρέπει να διαδραματίζεται στην αγορά της Λάρισας, σύμφωνα και με όσα αναφέρει στο υπόλοιπο κείμενό του. Σαν αγορά εννοεί την ευρύτερη περιοχή του Λόφου της Ακρόπολης, με επέκταση προς τη νότια πλευρά του. Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζουν και όσα εικονογραφούνται στο δεύτερο επίπεδο της εικόνας, πίσω από το παζάρι. Αριστερά διακρίνεται ο τρούλος ενός μουσουλμανικού τεμένους. Συνοδεύεται από τον μιναρέ του, ο οποίος όμως λόγω του ύψους του δεν έχει απεικονισθεί ολόκληρος. Στις αρχές του 19ου αιώνα η Λάρισα είχε εν λειτουργία πολλά τζαμιά. Ο αριθμός τους κυμαίνονταν από 22 έως 27, ανάλογα με τον περιηγητή. Τα σπουδαιότερα, τα μεγαλύτερα και τα πιο επίσημα διέθεταν τρούλο, ο οποίος ήταν συνήθως τυφλός, δηλ. χωρίς ανοίγματα, ενώ τα υπόλοιπα ήταν τετράγωνα κτίσματα με στέγη. Σύμφωνα με όσα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, τα τζαμιά που είχαν τρούλο κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας στη Λάρισα ήταν τρία, του Χασάν μπέη, το οποίο ήταν το μεγαλύτερο και το επισημότερο της πόλης και βρισκόταν κοντά στη μεγάλη πέτρινη γέφυρα του Πηνειού, του Ομέρ μπέη, το οποίο ήταν πίσω από την περιοχή που είναι σήμερα το Δημοτικό Ωδείο, στο ύψος της οδού Γαριβάλδη και το τρίτο ήταν το Μπαϊρακλί τζαμί (το τζαμί της σημαίας), που βρισκόταν στον Λόφο και ίχνη του έχουν αποκαλυφθεί πριν από μερικά χρόνια επί της σημερινής οδού Παπαφλέσσα. Πιθανολογείται ότι στο χαρακτικό του Gropius πρέπει να απεικονίζεται το τρίτο μουσουλμανικό τέμενος, το Μπαϊρακλί, γιατί εκεί κοντά βρισκόταν και τότε η αγορά της Λάρισας. Δεξιά και σε μικρή απόσταση κάποιο τοπίο με βλάστηση συμπληρώνει την εικόνα, ενώ στο βάθος προβάλλει χαμηλή κωνική οροσειρά.
Συμπερασματικά για το χαρακτικό αυτό της Λάρισας μπορούμε να πούμε ότι παρ’ όλο που ο Gropius επισκέφθηκε τη Λάρισα, εν τούτοις τα απεικονιζόμενα οικήματα της εικόνας δεν προσφέρουν δυνατότητες για την ακριβή ταυτοποίηση της περιοχής, εν αντιθέσει με τα άτομα τα οποία τα καταγράφει σύμφωνα με τις επικρατούσες την περίοδο εκείνη ενδυματολογικές συνήθειες κάθε φυλής. Η τελική πεποίθηση είναι ότι η καταγραφή από τον ζωγράφο δεν ήταν επιτόπια, αλλά μεταγενέστερη. Παρ’ όλα αυτά όμως, πρόκειται για μια αρκετά χαριτωμένη σκηνή, η οποία εκτός των άλλων αποτυπώνει και την ποικιλία φυλών και εθνοτήτων που συμμετείχαν στη ζωή της πόλης. Τούρκοι, Έλληνες, Εβραίοι και Νέγροι συγχρωτίζονταν στην αγορά μιας από τις μεγαλύτερες πόλεις του ελληνικού χώρου κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας.
[1]. Voyage en Grèce fait dans les années 1803 et 1804 par J. L. Bartholdy. Α΄+ Β΄ τόμος. Μετάφραση από τα Γερμανικά από τον A. du C., Μπάρτχολντι Paris (1807).
[2]. J. Bartholdy. Ταξιδιωτικές εντυπώσεις από την Ελλάδα (1803-1804). μετ. Φώντας Κονδύλης, εκδ. Εκάτη, Αθήνα (1993), σ. 246-256.
