λόγιους για την επίτευξη του σκοπού του. Τελικά η προσπάθειά του, όπως θα δούμε, δεν ευοδώθηκε άμεσα. Όμως πριν αναφερθούμε στο θέμα μας, κρίνουμε σκόπιμο να προτάξουμε μερικά βιογραφικά στοιχεία του Άνθ. Γαζή.
Ο αρχιμανδρίτης Άνθιμος Γαζής, κατά κόσμον Αναστάσιος Γκάζαλης, υπήρξε μια πολυσχιδής προσωπικότητα των χρόνων που προηγήθηκαν και ακολούθησαν της επανάστασης του 1821. Γεννήθηκε το 1764, στις Μηλιές του Πηλίου, δηλαδή σε μια περιοχή όπου ως γνωστόν η οθωμανική δεσποτεία ήταν σχετικά χαλαρή. Έμαθε τα πρώτα γράμματα στη γενέτειρά του, κοντά στον ιερομόναχο Άνθιμο παπα-Πανταζή, συνέχισε στη Σχολή της Ζαγοράς, και αφού πέρασε για ένα χρονικό διάστημα από τη Βυζίτσα σαν δάσκαλος, ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη. Το 1796 διορίσθηκε προϊστάμενος στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου της Βιέννης και εκεί είχε τη μεγάλη ευκαιρία να γνωρίσει σημαντικές προσωπικότητες των γραμμάτων και της πολιτικής, Έλληνες και αλλοεθνείς. Σ’ ολόκληρη τη ζωή του ο Γαζής στάθηκε πρωτοπόρος του πνευματικού και επαναστατικού ξεσηκωμού του γένους. Συνέγραψε βιβλία, επιμελήθηκε την έκδοση πολλών μελετών Ελλήνων και Ευρωπαίων διαφωτιστών, μαζί με τον συμπατριώτη του Γρηγόριο Κωνσταντά αναβάθμισε, όσο τους επέτρεψαν οι Τούρκοι κατακτητές, τη φημισμένη Μηλιώτικη Σχολή, την οποία και πλούτισε με πολλά βιβλία και με πρωτοπόρα για την εποχή εποπτικά όργανα διδασκαλίας, υπήρξε ο ιδρυτής του ελληνικού περιοδικού «Λόγιος Ερμής» της Βιέννης, σαν έφθασε η ώρα του ξεσηκωμού, μυήθηκε από τους πρώτους στη Φιλική Εταιρεία, υπήρξε ο πρωτεργάτης της αποτυχημένης επαναστατικής κίνησης στη Θετταλομαγνησία τον Μάιο του 1821 και μετά τη νικηφόρα πορεία του επαναστατικού αγώνα πρόσφερε τις υπηρεσίες του σαν αρεοπαγίτης στην αρχή και αργότερα σαν δάσκαλος στο ελεύθερο ελληνικό κράτος. Πέθανε λησμονημένος στην Ερμούπολη της Σύρου το 1828(1).
Το συμφωνητικό των Αμπελακίων
Στα τέλη του 1803 ο Άνθιμος Γαζής, προερχόμενος από τη Βιέννη και έπειτα από έναν σύντομο σταθμό στην πατρίδα του τις Μηλιές, βρέθηκε στα Αμπελάκια. Λίγους μήνες πριν από την άφιξή του στην κωμόπολη του Κισσάβου και συγκεκριμένα στις 20 Μαΐου 1803, ένας άλλος Μηλιώτης δάσκαλος και συγγενής του, ο ιερομόναχος Γρηγόριος Κωνσταντάς, είχε παραιτηθεί από τη διεύθυνση της σχολαρχείας του Ελληνομουσείου μετά από οκταετή παραμονή και είχε εγκαταλείψει τα Αμπελάκια, συνοδευόμενος από τον μαθητή του Δημήτριο, γιο του Γεωργίου Σβαρτς. Έπειτα από μικρή παραμονή στις Μηλιές, δάσκαλος και μαθητής βρέθηκαν τον Αύγουστο του 1803 στη Βιέννη(2). Έτσι κατά τη συγκεκριμένη χρονική αυτή στιγμή δεν έτυχε να συναντηθούν οι δύο συντοπίτες λόγιοι στα Αμπελάκια. Ήταν τότε η περίοδος ακμής της κωμόπολης, χάρη κυρίως στην καλή οικονομική κατάσταση της Κοινής Συντροφίας, η οποία διαχειριζόταν με επιτυχία την κατεργασία και την εμπορία των κόκκινων νημάτων σε ολόκληρη την Κεντρική Ευρώπη και σε επιλεγμένες περιοχές της Ανατολής. Το γεγονός αυτό, όπως ήταν φυσικό, έδινε τη δυνατότητα στους άρχοντες των Αμπελακίων να μετακαλούν για να διδάξουν στο Ελληνομουσείο της κωμόπολης σπουδαίους δασκάλους της εποχής εκείνης. Σκοπός της παρουσίας του Άνθιμου Γαζή στα Αμπελάκια δεν ήταν να διδάξει στη διάσημη Σχολή της, αλλά για να πείσει τους εύπορους εταίρους της Συντροφίας να συνδράμουν οικονομικά στην έκδοση Ελληνικού Λεξικού, του οποίου τη συγγραφή είχε προ πολλού προγραμματίσει.
Ο Άνθιμος Γαζής κατά τη διαμονή του στα Αμπελάκια ήλθε σε επαφή με τους Αμπελακιώτες Δημήτριο Μαύρο ή Σβαρτς, αδελφό του Γεωργίου Σβαρτς, άτυπου προέδρου της Κοινής Συντροφίας, Ιωάννη Χρόνια Δροσινό, Ιωάννη Χατζηκώνστα, Ευθύμιο Ιωάννη Γκορτζιώτη και Δρόσο χατζή Ζαφειρίδη. Συγχρόνως συνομίλησε για τα σχέδιά του αυτά και με το Λαρισαίο δάσκαλο Κωνσταντίνο Μιχαήλ Κούμα και τον Στέφανο Οικονομίδη από την Τσαριτσάνη, αδελφό του γνωστού λόγιου ιερωμένου Κωνσταντίνου Οικονόμου του εξ Οικονόμων. Οι δύο τελευταίοι δεν ήταν φυσικά Αμπελακιώτες, αλλά βρέθηκαν εκείνη την περίοδο στα Αμπελάκια ως δάσκαλοι της Σχολής. Οι επτά αυτοί άνδρες, αναγνώρισαν την τεράστια αξία που θα είχε για το υπόδουλο γένος η έκδοση και η ευρεία κυκλοφορία ενός τέτοιου βιβλίου. Πείσθηκαν απόλυτα από τα επιχειρήματα του Άνθιμου Γαζή και συμφώνησαν όλοι τους να προσφέρουν διάφορα χρηματικά ποσά, ώστε να μπορέσει να τυπωθεί στη Βιέννη το Ελληνικό Λεξικό του Γαζή και μάλιστα με ποιοτικές εκδοτικές προδιαγραφές. Έτσι αρχικά προχώρησαν στην υπογραφή του υποσχετικού συμβολαίου, στο οποίο αναγράφονταν το ποσό που ο καθένας διέθετε για το σκοπό αυτό. Στη συνέχεια του συμβολαίου περιγράφονταν λεπτομέρειες της έκδοσης, η ποσότητα σε αντίτυπα και η τιμή πώλησης του Λεξικού. Συγχρόνως συστήθηκε ομάδα από ευυπόληπτους Αμπελακιώτες για τη συγκέντρωση των χρημάτων και τη διανομή των βιβλίων. Τέλος το συμφωνητικό αυτό αντιγράφηκε οκτώ φορές και στις 2 Φεβρουαρίου του 1804 υπογράφηκε και από τους οκτώ συμβαλλόμενους σε όλα τα αντίγραφα, και ο καθένας πήρε από ένα. Το κείμενο του συμφωνητικού, μεταγραμμένο από το πρωτότυπο και διατηρώντας τη σύνταξη και την ορθογραφία του, έχει ως εξής:
Ημείς οι υπογεγραμμένοι, ό,τε Άνθιμος Γαζής, και ο Δημήτριος Σφαρτζ, ο Ιωάννης Χρόνια Δροσινού, ο Ιωάννης Χ"Κώνστα, ο Ευθύμιος Ιωάννου Γκορτζιώτης, ο Δρόσος Νικολάου Χ”Ζαφείρη Αμπελακιώται, ο Κωνσταντίνος Μιχαήλ λαρισσαίος, και ο Στέφανος Οικονομίδης τζαριτζανιώτης με κοινήν θέλησίν μας εσυμφωνήσαμεν, δια να συντεθή, και να εκδοθή δια του τύπου έν πληρέστατον λεξικόν της ελληνικής διαλέκτου, καταβάλλοντες έξοδα περί αυτού ο μεν Άνθιμος Γαζής Φλορίνια χιλιάδες πέντε, ήτοι Φ 5000, ο δε Δημήτριος Σφαρτζ Φλ. χιλιάδες πέντε, ήτοι Φ 5000, ο Ιωάννης Χρόνια και Ιωάννης Χ"Κώνστα έκαστος από Φλ. πέντε χιλιάδες, ήτοι 5000, ο Ευθύμιος Γκορτζιώτης, και Δρόσος Νικολάου Χ" Ζ, έκαστος από Φλ. δύο χιλιάδες και πεντακόσια, ήτοι Φ. 2500, ο Κωνσταντίνος Μιχαήλ Φλ. δύο χιλιάδες, και πεντακόσια ήτοι Φ. 2500, και ο Στέφανος Οικονομίδης Φλ. χίλια και πεντακόσια, ήτοι Φ. 1500. Υπόσχεται δε ο Άνθιμος Γαζής να επιστατήση εις τε την σύνθεσιν και έκδοσιν της βίβλου, ευρίσκοντας ανθρώπους αξίους δια δούλευσιν, τους οποίους θέλει τρέφει και πλερόνει εκ της ανωτέρω καταβληθείσης ποσότητος, ο δε τρόπος, καθ’ όν θέλει γένη τούτο, είναι ο ακόλουθος: η σύνθεσις αυτού θέλει γένη εν Βιέννη της Αουστρίας, δια το είναι εκεί πλουσίας βιβλιοθήκας, η δε έκδοσις, όπου ημπορεί να γένη με έξοδα ολιγώτερα. Δια βάσιν του λεξικού λαμβάνομεν τον του Ερρίκου Στεφάνου θησαυρόν της ελληνικής διαλέκτου, εκτός της μεθόδου, καθ’ ότι το εδικόν της θέλει συγκροτηθή κατά τον πλάνον του ελλογιμωτάτου Διδασκάλου κου Λάμπρου Φωτιάδου, και του εν Παρισίοις προφέσορος της ελληνικής διαλέκτου κυρίου Ιωάννου βαπτιστού d’ Ansse de Villoison. Κάθε λέξις θέλει άρχεται από το ελληνικόν ερμηνευομένη εις το απλούν κατά τε την γραμματικήν μέθοδον, και την των συγγραφέων χρήσιν, και την διάφορον εκάστης σημασίαν. θέλει διαιρεθή εις τόμους δύο, ων έκαστος θέλει είναι ίσος το μέγεθος μεν και το πάχος με το του Σκάπουλα λεξικόν. σώματα θέλει εκδώσομεν χιλιάδας τρεις, εις τούτο θέλει πασχίσωμεν να εύρωμεν, όσους συνδρομητάς ημπορέσωμεν, διορίζοντες την τιμήν των Φλ. 30 και αφ’ ού εύγουν τα έξοδα όλα, το κέρδος, και τα καταλειφθέντα βιβλία θέλει τα μοιράσωμεν αναλόγως κατά το καταβληθέν εκάστου ποσόν των άσπρων. υποσχόμεθα δε να μετρώμεν άσπρα εις Βιένναν, οπόταν το καλεί η χρεία, και μας ζητεί ο Άνθιμος Γαζής. και όποιος ήθελε δίδη προτήτερα άσπρα, να παίρνη το διάφορον προς δέκα τα εκατόν, έως ού να καταβάλη και ο έσχατος. εις διανομήν των βίβλων, και σύναξιν των άσπρων της συνδρομής υποχρεούνται οι τιμιώτατοι κύριοι Δροσινός Χ" Ίβου, Σφαρτζ και συντροφία, και οι κύριοι Αυτάδελφοι Σφαρτζ, και συντροφία, έως ού να δοθή ο τελευταίος λογαριασμός αυτών. εις δε την τούτου ένδειξιν, και βεβαίωσιν εγένετο το παρόν ημών συμφωνητικόν αντιγεγραμμένον εις οκτώ απαράλλακτα, υπογεγραμμένον έκαστον με τας ιδίας ημών υπογραφάς, και εδόθη εκάστω ημών.
εν Αμπελακίοις, 1804, Φεβρουαρίου 2
» Άνθιμος αρχιμανδρίτης Γαζής υπόσχομαι.
» Δημήτριος Ιωάννου Σφαρτζ υπόσχομαι.
» Ιωάννης Χρόνια Δροσινού υπόσχομαι.
» Ιωάννης Χ" Κώνστα υπόσχομαι.
» Ευθήμιος Ιωάννου Γκορτζιότης ηπόσχομαι.
» Δρόσος χατζη Ζαφειρίδης υπόσχομαι.
» Κωνσταντίνος Μιχαήλ λαρισσαίος υπόσχομαι. (Κούμας)
» Στέφανος Οικονομίδης τζαριτζανιώτης υπόσχομαι.
(Συνεχίζεται)
-----------------
(1). Μουγογιάννης Γιάννης: Άνθιμος Γαζής (1758;-1828), στον συλλογικό τόμο «Μορφαί της Μαγνησίας», Βόλος, (1973) σελ. 71.
(2). Γεωργίου Ηλίας: Ιστορία και Συνεταιρισμός των Αμπελακίων, Αθήνα (1951) σελ. 85, 89.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου (nikapap@hotmail.com)
