Όμως διάφορα γεγονότα όλο αυτό το διάστημα αναχαίτιζαν κάθε προσπάθειά της. Η καταστρεπτική πλημμύρα του 1883, η κυβερνητική αστάθεια στην κεντρική πολιτική σκηνή στα τέλη του 19ου αι., η 15μηνη κατάληψη της πόλης από τους Τούρκους το 1897, οι βαλκανικοί πόλεμοι του 1912-13, ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, ο καταραμένος εθνικός διχασμός, η Μικρασιατική καταστροφή, η ανταλλαγή πληθυσμών, τα συνεχή στρατιωτικά κινήματα, δεν άφηναν περιθώρια οικονομικής και πολιτικής ευστάθειας. Όλο αυτό το διάστημα των 44 χρόνων η Λάρισα ήταν μια πόλη απωθητική. Η διαμονή σ' αυτήν ήταν δύσκολη και προβληματική. Παχύ στρώμα λάσπης τον χειμώνα και άφθονη σκόνη το καλοκαίρι κάλυπταν τους δρόμους, οι οποίοι δεν διέθεταν ακόμα κράσπεδα, και η κυκλοφορία ήταν πολύ δύσκολη[1]. Έπειτα η πόλη στερείτο και δύο βασικών αγαθών, το φως και το νερό.
Ο δημοτικός φωτισμός ήταν απαρχαιωμένος. Κάλυπτε ουσιαστικά την κεντρική περιοχή με ένα δίκτυο περιορισμένης ισχύος και αμφιβόλου συνέπειας, ενώ οι συνοικίες φωτίζονταν από γκαζοφάναρα. Το ίδιο ίσχυε και για τις κατοικίες. Όσο για το νερό, ενώ στις αυλές κάθε σπίτι διέθετε πηγάδι, το νερό του δεν ήταν πόσιμο και το χρησιμοποιούσαν μόνον για πότισμα των κήπων και για τη λάτρα του σπιτιού. Το πόσιμο νερό το προμηθεύονταν από τους νερουλάδες, οι οποίοι γέμιζαν βαρέλια με νερό του Πηνειού, γυρνούσαν στην πόλη και το πωλούσαν έναντι μικρής αμοιβής. Οι νοικοκυρές το αποθήκευαν σε πιθάρια (κιούπια) και ρίχνοντας λίγη στύψη το νερό καθάριζε από τις φερτές ύλες (όχι βέβαια και από τα μικρόβια) και μετά από δύο ημέρες ήταν έτοιμο για πόση. Όλη αυτή η κατάσταση δεν ήταν ευχάριστη για τους προσωρινούς κατοίκους της Λάρισας (στρατιωτικούς, δημόσιους υπαλλήλους, κ.λπ.), οι οποίοι προσπαθούσαν με κάθε δυνατό τρόπο να μετατεθούν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν.
Όλα αυτά μέχρι το 1925. Τον Οκτώβριο αυτού του έτους προκηρύχθηκαν δημοτικές εκλογές, οι πρώτες μετά το 1914[2]. Οι συνδυασμοί που ανταγωνίσθηκαν ήταν τέσσερις, αλλά οι δύο ήταν οι πιο ισχυροί, του Μιχαήλ Σάπκα και το "Ενιαίο Μέτωπο" του Νικ. Βαλιανάτου. Ο τελευταίος εκπροσωπούσε τη Σοσιαλιστική κίνηση, τα δε στελέχη του προέρχονταν από το Κομμουνιστικό κόμμα. Ο Νικ. Βαλιανάτος έκανε έναν τιτάνιο αγώνα, αλλά έχασε τη δημαρχία με διαφορά ολίγων ψήφων από τον συνδυασμό του Μιχ. Σάπκα.
Αμέσως μετά την εκλογή του, το Δημοτικό Συμβούλιο καταπιάστηκε δυναμικά με το θέμα του ηλεκτροφωτισμού, της ύδρευσης και της οδοποιίας της Λάρισας [3]. Ήταν ακόμα η εποχή της δικτατορίας του Θεόδωρου Πάγκαλου και η υπομονή των Λαρισαίων είχε εξαντληθεί, έπειτα από τόσα χρόνια στασιμότητας των εταιρειών, οι οποίες είχαν αναλάβει το φλέγον αυτό θέμα[4]. Δύο συλλαλητήρια με μεγάλη συμμετοχή κόσμου στην Κεντρική πλατεία Θέμιδος, δημιούργησαν στη συνέχεια ταραχές γύρω από τις εγκαταστάσεις της "Όμνιουμ". Το γεγονός αυτό ευαισθητοποίησε το νέο Δημοτικό Συμβούλιο, το οποίο πήρε την απόφαση να κηρύξει έκπτωτη την ανάδοχη εταιρεία και να αναλάβει προσπάθεια η ίδια η πόλη να λύσει το χρονίζον πρόβλημα. Ιδρύθηκε έτσι η Εταιρεία Υδρεύσεως Ηλεκτρισμού Λαρίσης (ΕΥΗΛ)[5]. Με την εγγύηση του Δήμου συνάφθηκε μεγάλο δάνειο και με τις προσωπικές μετοχές εύπορων ατόμων της πόλης (Νικ. Φίλιος, Φώτης Παππάς, Ηλίας Κολέσκας, Μιχαήλ Μπούρας, και πολλοί άλλοι) προχώρησαν με ταχύ ρυθμό τα έργα ύδρευσης και ηλεκτροφωτισμού. Και ενώ στις κολόνες τοποθετούνταν τα ηλεκτροφόρα καλώδια και στους δρόμους ανοίγονταν χαντάκια για να τοποθετηθούν οι σωληνώσεις που θα έφερναν στα σπίτια των Λαρισαίων καθαρό και υγιεινό νερό, την άνοιξη του 1928 μια ιδιότυπη διαδήλωση εκδηλώθηκε στο κέντρο της Λάρισας. Οι νεροβαρελάδες με τα αμάξια τους έφθασαν έξω από το δημαρχείο, διαμαρτυρόμενοι στον δήμαρχο Μιχαήλ Σάπκα ότι με την αναμενόμενη ύδρευση της Λάρισας μέσω της ΕΥΗΛ θα έχαναν τη δουλειά τους. Ο δήμαρχος τους άκουσε προσεκτικά και τους υποσχέθηκε ότι θα είναι από τους πρώτους που θα προσληφθούν στην Εταιρεία[6]. Τα έργα συνεχίστηκαν και έφθασε η 7η Δεκεμβρίου 1930, όταν ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος εγκαινίασε τον Υδατόπυργο και στο κτίριο της ΕΥΗΛ που κτίστηκε στη θέση της παράγκας της Όμνιουμ, άνοιξε τη στρόφιγγα και έφθασε σε κάθε σπίτι της πόλης αποστειρωμένο τρεχούμενο νερό.
Αυτή ήταν η αρχή. Ακολούθησε η κατασκευή σύγχρονης οδοποιίας. Προηγήθηκαν τα πεζοδρόμια με τα κράσπεδα και τα ρείθρα και η ασφαλτόστρωση των κεντρικών οδών της πόλης. Οι δρόμοι που ασφαλτοστρώθηκαν πρώτοι ήταν οι Ακροπόλεως (Παπαναστασίου), Αλεξάνδρας (Κύπρου). Μ. Αλεξάνδρου, Κούμα, Ερμού, Φαρσάλων (Ρούσβελτ), Ασκληπιού, Παπακυριαζή. Συνεχίσθηκαν και σε άλλους δρόμους της πόλης και αργότερα και σε συνοικιακούς. Το 1927 επεκτάθηκε το σχέδιο πόλεως και κατασκευάσθηκαν πολλά έργα σπουδαίας σημασίας, όπως η ασφαλτόστρωση της Κεντρικής πλατείας Θέμιδος και άλλων μικρότερων πλατειών. Η δενδροφύτευση και ο καλλωπισμός πλατειών και πάρκων έγινε βάσει σχεδίου, το οποίο εκπονήθηκε από επιτροπή αποτελούμενη από τον Διευθυντή της Αβερωφείου Γεωργικής Σχολής Φιλοπ. Τζουλιάδη και άλλους γεωπόνους μηχανικούς. Επίσης φυτεύτηκαν κατά μήκος των κεντρικών οδών δενδροστοιχίες με κατάλληλα σκιερά δένδρα, οι δε πλατείες εμπλουτίστηκαν με πράσινο, άνθη και άλλα θαμνώδη δενδρύλλια. Οι δημοτικοί κήποι συμπληρώθηκαν από τον δενδροκόμο του Δήμου Ιωάννη Κατσίγρα με καλαισθησία. Στα Παλαιά Ανάκτορα, την πλατεία Φρουρίου, την πλατεία Ταχυδρομείου και σε άλλες μικρότερες πλατείες οι κήποι έτυχαν ιδιαίτερης επιμέλειας από τον ίδιο. Το άλσος Αλκαζάρ είχε γίνει εφάμιλλο με τα ευρωπαϊκά πάρκα. Οι όχθες του Πηνειού κοσμήθηκαν επίσης με δενδροφυτεύσεις. Η Λάρισα παρουσίαζε τότε όψη πράσινης πόλης και πολλοί ξένοι περιηγητές ή διερχόμενοι την παρομοίαζαν με μικρή Ελβετική ή Γερμανική πόλη. Η εμφάνισή της ήταν τότε, το 1930-34, εξαιρετική[7]. Για την κατασκευή πολλών διδακτηρίων κατά το διάστημα 1930-34 έχουμε ήδη προ πολλού αναφερθεί.
Πήραμε μια μικρή ιδέα για τα έργα ουσίας, τα οποία δρομολογήθηκαν κατά την εννεαετή (1925-1934) παρουσία του Μιχαήλ Σάπκα στον δημαρχιακό θώκο της πόλης. Δεν πρέπει πλέον να αμφιβάλλουμε ότι δίκαια του αποδόθηκε ο τίτλο του αναμορφωτή της Λάρισας.
--------------------------------------------------
[1]. Τα καταστήματα που εμπορεύονταν γαλότσες διέθεταν για άνδρες και γυναίκες μεγάλη ποικιλία και όλα τα σπίτια διέθεταν στην εξώπορτα τις ξέστρες (ποδόμακτρα) για να καθαρίζουν τις σόλες των παπουτσιών. Τις γαλότσες τις αφαιρούσαν πριν μπουν στο σπίτι. Η κατάσταση αυτή με τη λάσπη ευνοούσε τους υπαίθριους λούστρους, συνήθως νεαρά αγόρια, τα οποία ήταν παρατεταγμένα στη σειρά στη βόρεια πλευρά της πλατείας.
[2]. Η έκρυθμη κατάσταση που αναφέρθηκε δεν επέτρεψε όλο αυτό το διάστημα των 11 ετών να προκηρυχθούν εκλογές.
[3]. Όλα αυτά τα χρόνια που ερευνώ την πρόσφατη ιστορία της πόλης μας από το 1881, δεν εντόπισα δήμαρχο που να μην ενδιαφέρθηκε για την ύδρευση, τον φωτισμό και την κατασκευή Δημοτικού Θεάτρου. Και για μεν τα δύο πρώτα ο Μιχαήλ Σάπκας μέχρι το 1930 τα κατάφερε πολύ καλά, για το Θέατρο όμως ακόμα και σήμερα η κατασκευή του καρκινοβατεί.
[4]. Το 1909 επί δημαρχίας Αχιλλέα Αστεριάδη μια τριάδα επιχειρηματιών από την Κέρκυρα ανέλαβε την εκτέλεση των έργων ύδρευσης και ηλεκτρισμού της Λάρισας, την οποία υποσχέθηκε ότι θα περαίωνε σε 3,5 χρόνια. Όμως το 1910 οι ανωτέρω μεταβίβασαν την εκτέλεση των έργων στην Ανώνυμη Εταιρεία "Πηνειός". Ο χρόνος περνούσε και η εταιρεία, λόγω έλλειψης κεφαλαίων, κωλυσιεργούσε στο θέμα του φωτισμού, ενώ δεν είχε καταπιαστεί καθόλου με το θέμα της ύδρευσης. Το 1912 ο "Πηνειός" μεταβίβασε τις υποχρεώσεις σε μια άλλη εταιρεία την "Ελληνικόν Όμνιουμ Ηλεκτρισμού". Αυτή εγκατέστησε μια πρόχειρη παράγκα με λαμαρίνες στον χώρο όπου σήμερα βρίσκεται το υπό κατασκευήν Δημοτικό Θέατρο και εγκατέστησε μια μεταχειρισμένη ηλεκτροπαραγωγό μηχανή, η οποία δεν ήταν ικανή να καλύψει τις ανάγκες όλης της πόλης. Συχνές βλάβες και συχνές διακοπές ρεύματος ήταν καθημερινό φαινόμενο, το οποίο εξόργιζε τους Λαρισαίους μέχρι το 1925.
[5]. Είναι η πρόδρομος εταιρεία του ΟΥΗΛ και της σημερινής ΔΕΥΑΛ, η τελευταία μόνον στον τομέα ύδρευσης.
[6]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Διαδήλωση νεροβαρελάδων στη Λάρισα, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 22ας Φεβρουαρίου 2017.
[7]. Σάπκας Μιχαήλ, Αναμνήσεις εκ της εκτελέσεως έργων οδοποιίας εν Λαρίση, Κεφάλαιο από το ανέκδοτο χειρόγραφο του δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα "Αναμνήσεις", το οποίο ανήκει στο αρχείο της Φωτοθήκης Λάρισας.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
