Ο τουρκικός στρατός είχε οδηγήσει σε φυγή τα ελληνικά στρατεύματα και η Λάρισα αισθανόταν επισφαλής. Οι περισσότεροι κάτοικοί της προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να εγκαταλείψουν την πόλη αναζητούντες μεταφορικό μέσον, ο ελληνικός στρατός είχε πάρει την εντολή να οπισθοχωρήσει προς τα Φάρσαλα, και οι Τούρκοι ήταν "προ των πυλών" της πόλης. Η άτακτη οπισθοχώρηση του στρατού[1] είχε ως αποτέλεσμα να εγκαταλειφθούν στα χέρια των νικητών του πολέμου τα βαρέα όπλα, μεταξύ των άλλων και πολλά από τα κανόνια του πυροβολικού.
Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφέρουμε ότι δυτικά του υπερυψωμένου χώρου της παλιάς τουρκικής αγοράς (μπεζεστένι), στο σημείο όπου σήμερα έχει στηθεί το Ηρώον της πόλης μας, υπήρχαν από την περίοδο της τουρκοκρατίας στρατώνες και αποθήκες πυροβολικού. Οι εγκαταστάσεις αυτές διατηρήθηκαν και μετά την απελευθέρωση του 1881 από τον ελληνικό στρατό. Μετά την κατάληψη της Λάρισας από τους Τούρκους το 1897, οι κατακτητές εγκατέστησαν εκ νέου το πυροβολικό τους στα ίδια κτίρια, με λάφυρα τώρα τα κανόνια του στρατού μας. Στην εικόνα διακρίνονται δύο κανόνια 15 χιλιοστών, όπως αναγράφεται στην υποσημείωση της τουρκικής φωτογραφίας, τα οποία καταλαμβάνουν τον χώρο έξω από τους στρατώνες. Στο άκρο δεξιό της εικόνας μόλις φαίνεται τμήμα από μία αποθήκη πυροβολικού. Οι αποθήκες ήταν δύο επιμήκη κτίρια κτισμένα παράλληλα κατά μήκος της βόρειας παρυφής του λόφου, μέσα στα οποία διατηρούνταν τα πυροβόλα όπλα. Η φωτογραφία έχει δημοσιευθεί στο εξώφυλλο του περιοδικού Servet - i Funun Dergisi της Κωνσταντινούπολης, στο τεύχος 339, με ημερομηνία 9 Σεπτεμβρίου 1897, δηλ. πέντε μήνες μετά την προσωρινή κατάληψη της Λάρισας και έχει εντοπισθεί από τον Θωμά Κυριάκο, μέλος της Φωτοθήκης Λάρισας.
Ένα άλλο ενδιαφέρον, το οποίον μας αποκαλύπτει η εικόνα αυτή, είναι ότι στο βάθος διακρίνεται το τουρκικό ρολόι της Λάρισας. Έχουμε αναφέρει και άλλες φορές ότι η παρουσία ρολογιού στη Λάρισα μάς είναι γνωστή από παλιά. Διάφοροι περιηγητές (Εβλιγιά Τσελεμπή, Κωνσταντίνος Διοικητής, Richard Pococke, Jacob Bartholdy, κ.ά.) έκαναν αναφορές στα οδοιπορικά τους για το ρολόι τη Λάρισας[2]. Θα λέγαμε ότι η παρουσία του πάνω στην ακρόπολη ήταν στενά συνδεδεμένη με την πόλη. Γι' αυτό και οι προτάσεις που εξαγγέλλονται τελευταία από τον Δήμο Λαρισαίων για την κατασκευή νέου πύργου ρολογιού σε κάποια θέση στον Λόφο, ακούγονται με συμπάθεια και νοσταλγία από πολλούς συμπολίτες μας.
Επειδή το πρώτο γνωστό ρολόι της Λάρισας ήταν σύμφωνα με τις περιγραφές ξύλινο, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα, οι τουρκικές αρχές της πόλης αποφάσισαν να κατασκευάσουν άλλο πιο στερεότερο και επιβλητικότερο. Κάποια στιγμή, δυστυχώς δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς, κτίσθηκε ψηλός πέτρινος πύργος με εξάγωνη βάση, στην ίδια περίπου θέση που ήταν και ο παλαιότερος ξύλινος πύργος. Η περιφέρεια του πέτρινου κορμού του γινόταν όλο και πιο μικρότερη όσο ψήλωνε. Πάνω στον κορμό του πύργου στηριζόταν ο μεταλλικός πυργίσκος του ρολογιού. Έφερε έξι μεταλλικούς στύλους καθηλωμένους στον πύργο, ενώ ψηλά υποβάσταζαν εξάγωνη σκεπή, η οποία είχε σχήμα κωνοειδές. Στο εσωτερικό του μεταλλικού αυτού πυργίσκου είχαν ενσωματωθεί καμπάνες οι οποίες ανήγγειλαν την ώρα, την μισή ώρα και το τέταρτο της ώρας και ο ήχος τους ακουγόταν καθαρά σε ολόκληρη την πόλη. Ο ιστορικός της Λάρισας Επαμεινώνδας Φαρμακίδης[3] αναφέρει ότι στη βάση του υπήρχε τουρκική επιγραφή η οποία ανέφερε ότι το ρολόι επισκευάσθηκε το 1836 με δαπάνες κάποιου Σεϊτ Ταχήρ Εφέντη. Η πληροφορία αυτή νομίζω ότι ίσως οριοθετεί και τη χρονολογία κατασκευής του.
Την παρουσία του ρολογιού αυτού αναφέρουν πολλοί Έλληνες και ξένοι επισκέπτες της Λάρισας, κατά τον 19ο αιώνα και τα πρώτα χρόνια του 20ού αι., και ήταν πολλοί. Ένας απ' αυτούς ήταν και ο Ιωάννης Λεονάρδος από τα Αμπελάκια, ο οποίος στο βιβλίο του «Νεωτάτη της Θεσσαλίας Χωρογραφία» που εκδόθηκε το 1836 γράφει χαρακτηριστικά ότι: «Εδώ κτυπά και έν Κωδωνωρολόγιον τρόπον τινά, ολίγον σπάνιον άκουσμα εις την Τουρκίαν».
Μέρος του κορμού και ο πυργίσκος του ρολογιού αυτού διακρίνεται σε όλα τα χαρακτικά και τις φωτογραφίες τα οποία απεικονίζουν από μακριά τον Λόφο και χρονολογούνται από το 1850 μέχρι το 1900 περίπου. Αργότερα βέβαια έχουμε επιστολικά δελτάρια και φωτογραφίες μέχρι το 1920 που το απεικονίζουν σχεδόν ολόκληρο.
Το ρολόι αυτό με τις καμπάνες διατηρήθηκε μέχρι το 1923, όταν επί δημαρχίας Δημητρίου Παπαγεωργίου (19222-1924) απομακρύνθηκε ο μεταλλικός πυργίσκος και στη θέση του κατασκευάστηκε ένας νέος κτιστός τετράπλευρος πυργίσκος με υπέροχη αρχιτεκτονική δομή, στις τέσσερες πλευρές του οποίου είχαν τοποθετηθεί στρόγγυλα ρολόγια με ωροδείκτες και λεπτοδείκτες.
-----------------------------------------
[1]. "…το πεζικόν επιστρέφον εντός της πόλεως, διεθύνετο προς τους στρατώνας. Και οι στρατιώται και οι αξιωματικοί κατασυντετριμμένοι και κατηφείς εβάδιζον, τινές χωρίς πίλους και άλλοι χωρίς μανδύας…". Βλέπε: Παπασταύρου Αμαλία, Η φοβερά νυξ τη φυγής Λαρίσσης της 11 προς 12 Απριλίου 1897, Εν Αθήναις (1897) σελ. 13.
[2]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το ρολόι της Λάρισας. Ιστορική διαδρομή, εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, φύλλο της 17ης Σεπτεμβρίου 2014 και του ιδίου "Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα - Α΄ (2014), Λάρισα (2016) σελ. 167-170.
[3]. Φαρμακίδης Επαμεινώνδας, Η Λάρισα, από των μυθολογικών χρόνων μέχρι της προσαρτήσεως αυτής εις την Ελλάδα (1881), Βόλος (1926) σελ. 10.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
