Ήταν οι σελίδες 243 και 244. Το είχα ξεχασμένο τελείως, αλλά όταν το είδα θυμήθηκα ότι το είχα αποκτήσει σε μια δημοπρασία στην Αθήνα και το μόνο που είχα σημειώσει ήταν η χρονολογία 1888. Το ενδιαφέρον του φύλλου αυτού που με υποχρέωσε να το διαφυλάξω είναι ότι στη σελίδα 243 περιέχει σπάνια φωτογραφία της πόλης μας με τον υπότιτλο: «Σημερινή άποψις της Ακροπόλεως της Λαρίσης». Αυτή την εικόνα θα αναλύσουμε στο σημερινό μας σημείωμα και θα προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τη χρονολογία λήψης της.
Η φωτογραφία φέρει κάτω δεξιά την υπογραφή ΚΑΖΑΝΗΣ. Ο Ελευθέριος Καζάνης (1861-1930) ήταν φωτοτσιγκογράφος[1] της Αθήνας και πολλές φωτογραφίες βιβλίων της εποχής φέρουν την κλασική υπογραφή του. Οι φωτοτσιγκογραφίες όταν εκτυπώνονται έχουν ως χαρακτηριστικό το ράστερ, δηλ. μια συσσωμάτωση πολύ λεπτών κουκκίδων διαφορετικής ασπρόμαυρης απόχρωσης σε παράλληλη διάταξη, οι οποίες συνθέτουν την εικόνα. Ο φωτογράφος μάς είναι άγνωστος. Η λήψη της φωτογραφίας έγινε μέσα από το ποτάμι, του οποίου η στάθμη του νερού ήταν χαμηλή και ως εκ τούτου η παρόχθια προσπέλαση ήταν εύκολη. Ο φωτογράφος στάθηκε στο ύψος της σημερινής δεύτερης οδικής γέφυρας και έστρεψε τον φακό του προς τον Λόφο.
Η σπανιότητα της φωτογραφίας, όπως αναφέρθηκε, οφείλεται στο γεγονός ότι ολόκληρη η δυτική πλευρά του Λόφου είναι κατειλημμένη από κατοικίες, οι οποίες καλύπτουν σχεδόν τελείως τον Μητροπολιτικό Ναό του Αγ. Αχιλλίου. Η διάταξη των κτιρίων είναι όμοια σχεδόν με τη φωτογραφία του 1884 του Δημητρίου Μιχαηλίδη από την Αδριανούπολη, την οποία ο Στέφανος Στουρνάρας από τον Βόλο κυκλοφόρησε περί το 1910 ως χρωμολιθόγραφη. Παρατηρούνται διώροφα και ημιτριώροφα λόγω της κατωφέρειας του εδάφους κτίσματα, τα οποία, στριμωγμένα το ένα δίπλα στο άλλο, καταλαμβάνουν τις δυτικές παρυφές του Λόφου. Από τις πρώτες ενέργειες της δημοτικής αρχής μετά την απελευθέρωση υπήρξε αρχικά η κατεδάφιση όλων των κτιρίων, ώστε να «αναπνεύσει» η περιοχή και να αναδειχθεί ο Αγ. Αχίλλιος. Αργότερα κατασκευάσθηκαν αναλληματικοί τοίχοι για να εξαλείψουν την κατωφέρεια και δημιουργήθηκε η μεγάλη πέτρινη κλίμακα η οποία οδηγούσε από τον προαύλιο χώρου του ναού στη δεξιά όχθη του Πηνειού.
Παρατηρώντας τη φωτογραφία από τα αριστερά, βλέπουμε ανάμεσα σε μια μεγάλη έκταση καλυμμένη με δένδρα τα ερείπια κάποιου κτιρίου. Είναι τα υπολείμματα του άλλοτε επιβλητικού Mevlevihane[2], του τεκέ των Μεβλεβήδων, δηλαδή μονής του μουσουλμανικού τάγματος των στροβιλιζόμενων δερβίσηδων, οι οποίοι πήραν την ονομασία αυτή από μια ειδική τελετουργία, η οποία τους χαρακτήριζε. Στη συνέχεια αποτυπώνεται η μεγάλη πολύτοξη πέτρινη γέφυρα η οποία συνέδεε τις δύο όχθες του Πηνειού, ενώ πίσω της αποτυπώνεται η δυτική πλευρά του Λόφου της αρχαίας ακρόπολης της Λάρισας. Από τον Ναό του Αγ. Αχιλλίου μόλις διακρίνεται μέρος από το τριγωνικό αέτωμα της δυτικής πλευράς της βασιλικής του Καλλιάρχη. Από τα άλλα κτίσματα του λόφου αναγνωρίζουμε τον μιναρέ του Παζάρ τζαμί το οποίο βρισκόταν στο σημείο όπου σήμερα στεγάζεται το Δημοτικό αναψυκτήριο. Δεξιά φαίνεται ότι έχει ήδη κτισθεί το μεγάλο τριώροφο αρχοντικό του Βελλίδη[2], το οποίο προείχε λόγω ύψους σε όλες τις προπολεμικές φωτογραφίες του Λόφου. Στη συνέχεια αναγνωρίζεται το μεγάλο και ισχυρό χάνι των αδελφών Ξενοφώντος και Δημητρίου Σαχίνη, το σπουδαιότερο από τα πανδοχεία του Τσούγκαρι και τέλος στο δεξιό άκρο της φωτογραφίας απεικονίζεται το τζαμί του Χασάν μπέη[3], το μεγαλύτερο και επιβλητικότερο τέμενος της Λάρισας καθ' όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και ένα από το μεγαλύτερα του ελληνικού χώρου. Ο πανύψηλος μιναρές του φαίνεται να λογχίζει τον ουρανό της πόλης. Χαμηλά, κοντά στην κοίτη του ποταμού διακρίνονται διάφορα άτομα να θαυμάζουν το τοπίο.
Η χρονολόγηση της φωτογραφίας θα βασισθεί κυρίως στην εικόνα που παρουσιάζει η δυτική πλευρά του Λόφου της Ακρόπολης. Οι τοίχοι υποστήριξης (αναλληματικοί) και τα σκαλοπάτια στη δυτική πλευρά του Λόφου κατασκευάσθηκαν το 1894[4] και δεν απεικονίζονται, ενώ το αρχοντικό του Ιωάννη Βελλίδη είχε κτισθεί το 1888, λίγα χρόνια πριν αυτοκτονήσει στα νερά του Πηνειού τον Απρίλιο του 1890[5]. Δοθέντος ότι ο τόμος στον οποίο δημοσιεύθηκε η φωτογραφία ήταν έκδοση του 1888, συμπεραίνεται ότι η φωτογραφία μπορεί να χρονολογηθεί επακριβώς το 1888.
------------------------------------------
[1]. Η φωτοτσιγκογραφία ήταν μια μέθοδος φωτογραφικής αποτύπωσης εικόνων πάνω σε πλάκες τσίγκου (ψευδαργύρου). Ήταν πολύ διαδεδομένη στις έντυπες εκδόσεις από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι και τις παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στο βιβλίο του δικού μας Επαμεινώνδα Φαρμακίδη "Η Λάρισα. Από των Μυθολογικών χρόνων μέχρι της προσαρτήσεως εις την Ελλάδα το 1881. Τοπογραφική και Ιστορική μελέτη", που εκδόθηκε στον Βόλο το 1926, όλες οι φωτογραφίες της Λάρισας του Γεωργίου Βελώνη οι οποίες δημοσιεύονται είναι φωτοτσιγκογραφίες του Ελευθερίου Καζάνη.
[2]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα-Α΄ (2014), Λάρισα (2016) σελ. 191-194.
[3]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα-Α΄ (2014), Λάρισα (2016) σελ. 147-150.
[4]. Συμφωνητικό αριθμ. 16.008 της 13ης Ιανουαρίου 1894 του συμβολαιογράφου Λαρίσης Αγαθάγγελου Ιωαννίδη..
[5]. Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος, Ιωάννης Βελλίδης (1849-1890). Από την απόλυτη "παντοδυναμία" στην τραγική αυτοκτονία, εφ. "Ελευθερία", Λάρισα, φύλλο της 17ης Απριλίου 2016.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
