Ήταν επόμενο σε μια τέτοια αναπτυγμένη κοινότητα να ξεπηδήσουν σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο επίσκοπος Ναυπάκτου Άνθιμος Ολύμπιος, ο ευεργέτης του πανεπιστημίου Αθηνών Ιωνάς Ολύμπιος, ο πρωτοπόρος τυπογράφος και εκδότης Κ. Γκαρμπολάς και άλλοι, η βιογραφία των οποίων δημοσιεύτηκε στην «Ε». Η Κρανιά καταστράφηκε το 1822 με την επανάσταση του Ολύμπου και οι περισσότεροι κάτοικοι μετανάστευσαν στη Νιγρίτα Σερρών. Παρά την καταστροφή όμως το δημιουργικό πνεύμα δεν έσβησε από τις 80 οικογένειες που είχαν απομείνει. Γι’ αυτό και σ’ όλο τον 19ο αιώνα δημιουργικές προσωπικότητες πανελλήνιας εμβέλειας εξακολουθούσαν να ξεπηδούν από το μικρό πια χωριό. Ένας απ’ αυτούς ήταν ο Μιχάλης Ψάλτης.
Ο Μιχάλης Ψάλτης γεννήθηκε στην Κρανιά Ολύμπου το 1852. Ήταν γιος του εμποροκτηματία Θανάση Ψάλτη και της Ρηνούλας Αρακαλή. Είχε άλλα τρία αδέρφια, τον Αντώνη, τον Επαμεινώνδα και τον Γιώργο και μια αδερφή, την Ελένη. Η οικογένεια Ψάλτη ήταν τότε η πλουσιότερη και αρχοντικότερη οικογένεια της Κρανιάς. Πρώτος του ξάδερφος ήταν ο διάσημος Σμυρναίος γιατρός Απόστολος Ψαλτώφ, ιδρυτής της Δημοκρατικής Άμυνας Σμύρνης και στενός φίλος του Βενιζέλου. Τελείωσε το αλληλοδιδακτικό σχολείο του χωριού. Το 1863 επισκέφτηκε το χωριό ο θείος του Αθανάσιος Μιχαήλος, πλούσιος εμποροκτηματίας, που ήταν εγκαταστημένος στην Αίγυπτο. Στην παράδοση της οικογένειας Ψάλτη αναφέρεται ότι εκείνες τις ημέρες ο μικρός Μιχάλης είχε πρησμένο το πρόσωπό του, επειδή είχε τρίψει με τα χέρια του το λουλούδι ‘αρμένιο’, που μοιάζει με τη μαργαρίτα, αλλά προκαλεί δερματικό πρήξιμο, κι ύστερα έβαλε ασυναίσθητα τις παλάμες στο πρόσωπό του, με αποτέλεσμα αυτό να πρηστεί. Ο μικρός ζήτησε τότε από τον θείο του να τον πάρει μαζί του μακριά από την Κρανιά που έχει τέτοια λουλούδια. Ο Μιχαήλος, που δεν είχε παιδιά, πήρε πράγματι το μικρό μαζί του.
Ο θείος κατοικούσε στο χωριό Καφρ Νοζέρι, ένα χωριό κοντά στην πόλη Ζαγαζίκ της επαρχίας Σαρκίας στην ευρύτερη περιοχή της Αλεξάνδρειας. Για ν’ αποκτήσει τις απαραίτητες γνώσεις για την καλλιέργεια και εμπορία του βαμβακιού, ο θείος έστειλε το μικρό Μιχάλη σε σχολή στην Αλεξάνδρεια, όπου έμαθε Αραβικά και Αγγλικά. Μετά τη σχολή άρχισε να βοηθάει τον θείο του ασχολούμενος με τη βαμβακοκαλλιέργεια. Προοδευτικά αντικατέστησε τον θείο σ’ όλες τις δραστηριότητες, οι οποίες συνεχώς διευρύνονταν. Πολλαπλασίασε τα κτήματά του και ταυτόχρονα ασχολήθηκε με το εμπόριο του βαμβακιού. Το σύνολο των κτημάτων του στην περιοχή ξεπερνούσε τα 3.500 στρέμματα. (1)
Ο Αθανάσιος Μιχαήλος επισκέφτηκε την Κρανιά το 1882, ένα χρόνο μετά την απελευθέρωση του χωριού. Υπόσχεται στους Κρανιώτες ν’ αναλάβει όλα τα έξοδα για την κατασκευή ενός νερόμυλου πάνω απ’ το χωριό και του νεραύλακου, που θα μετέφερε το νερό από τη θέση Δέση, 5 χιλιόμετρα δυτικά και πάνω από το χωριό. Για την εκτέλεση του έργου υπογράφτηκε συμφωνητικό με μια επιτροπή αποτελούμενη από τον Αθ. Ψάλτη, πατέρα του Μιχάλη Ψάλτη, και τον Ι. Μπούρο. Το συμφωνητικό φέρει ημερομηνία 11 Σεπτεμβρίου 1882. Για την έναρξη του έργου άφησε 3.000 λίρες. Αλλά ο Μιχαήλος άρχισε να έχει προβλήματα υγείας και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, Τότε τη συνέχιση της χρηματοδότησης του έργου ανέλαβε ο Μιχάλης Ψάλτης. Η κατασκευή του έργου κράτησε αρκετά χρόνια. Επειδή το αυλάκι ύστερα από λίγα χρόνια χρειαζόταν συντήρηση, προσέλαβε ως νεροφύλακα και συντηρητή τον Δημήτριο Τσάπανο, σύζυγο της ανεψιάς του Μαρίας, τον οποίο μισθοδοτούσε πάνω από δύο δεκαετίες. (2) Ο νερόμυλος λειτούργησε μέχρι το 1937, οπότε ο τότε πρόεδρος έπαψε να συντηρεί το αυλάκι, το οποίο σιγά-σιγά καταστράφηκε. Να σημειωθεί ότι οι σωλήνες που υδροδοτούν σήμερα την Κρανιά με το νερό της Δέσης τοποθετήθηκαν στο ίδιο αυλάκι που χρηματοδότησε ο Αθ. Μιχαήλος και ο Μ. Ψάλτης.
Επισκέφτηκε το χωριό για δεύτερη φορά τη δεκαετία του 1890. Επιστρέφοντας στην Αίγυπτο πήρε μαζί του και ένα γιο από κάθε αδερφό του. Οι τρεις ανεψιοί, ο Δημήτρης του Αντώνη, ο Μικές του Επαμεινώνδα κι ο Θανάσης του Γιώργου σπούδασαν στο πανεπιστήμιο του Καϊρου και πρόκοψαν. Στη συνέχεια ο Δημήτρης κάλεσε τα μικρότερα αδέρφια του Αλέξη και Νίκο, ενώ ο Μικές τον αδερφό του Θανάση, που κι αυτοί σπούδασαν. Ο Δημήτρης κι ο Αλέξης πολέμησαν ως εθελοντές στους Βαλκανικούς πολέμους (1912-3). Ο Δημήτρης, υπολοχαγός όντας στο Μπιζάνι, αρρώστησε από πνευμονία και πέθανε στην Ελβετία το 1916, ενώ ο Αλέξης τραυματίστηκε στη μάχη Κιλκίς-Λαχανά κι έμεινε με ένα πόδι.
Το 1900 ο Μιχάλης Ψάλτης γνώρισε στην Αλεξάνδρεια και παντρεύτηκε την αγγλίδα Αριάδνη Holdworth (1870-1930), βαφτισιμιά του μεγάλου Άγγλου συγγραφέα Κάρολου Ντίκενς. Απόχτησαν δυο παιδιά, το Θανάση (Νάσο) (1902-63) και το Νίκο (Νίνη) (1906-1965). Το σπίτι του στο Καφρ Νοζέρι έγινε κέντρο αγγλικής και ελληνικής κουλτούρας. Τελευταία φορά επισκέφτηκε την Κρανιά το 1910.
Από το 1890 άρχισε να ασχολείται με τα κοινά. Για είκοσι χρόνια διετέλεσε Νομαρχιακός Σύμβουλος του νομού Σαρκίας καθώς και πρόξενος της Ελλάδας. Χρημάτισε επίσης για ένα διάστημα σύμβουλος του σουλτάνου της Αιγύπτου Αχμέτ Φουάτ (1917-22) σε θέματα σχετικά με την καλλιέργεια του βαμβακιού.
Όπως και ο θείος του, ο Μ. Ψάλτης στάθηκε ευεργέτης της ελληνικής κοινότητας Ζαγαζίκ. Στα αρχεία της κοινότητας αναφέρεται ότι το 1910 δώρισε 200 λίρες Αιγύπτου ανατοκιζόμενες για την επισκευή της Εκκλησίας. Επίσης το 1924 κατέθεσε το ποσό των 400 λιρών Αιγύπτου για τον ίδιο σκοπό. Την ίδια χρονιά δώρισε άλλες 50 λίρες στο νέο τότε ελληνικό Σχολείο.
Υπήρξε μέγας ευεργέτης τόσο του Παναγίου Τάφου όσο και του πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Για τις δωρεές του αυτές τιμήθηκε από τα δύο πατριαρχεία. (3) Στο οικογενειακό αρχείο υπάρχουν πολλές φωτογραφίες από τις τιμητικές γι’ αυτόν εκδηλώσεις των δυο πατριαρχείων.
Πέθανε το 1938.
Οι γιοι του, Θανάσης και Νίκος, μετά την επανάσταση του Νάσερ και την εκδίωξη των Ελλήνων από την Αίγυπτο, μετανάστευσαν στην Αυστραλία. Τόση ήταν η αγάπη και η περηφάνια του Μιχάλη Ψάλτη για τη γενέτειρά του Κρανιά Ολύμπου, ώστε τη μετέδωσε και στα εγγόνια του, δύο από τα οποία, ο Μιχάλης και η Αριάδνη Βράιλα, το 1998 την επισκέφτηκαν, αποτίοντας φόρο τιμής στη γενέτειρα του παππού τους και αναπτύσσοντας σχέσεις με απογόνους της οικογένειας Ψάλτη.
(1). Τομαρά-Σιδέρη Ματούλα (2011). Ο Αιγυπτιώτης ελληνισμός στους δρόμους του βαμβακιού. Εκδ. Κέρκυρα, Αθήνα, σελ. 23.
(2). Μπασλής Γιάννης (2013). Κρανιά Ολύμπου. Εκδ. Έναστρον, σελ. 86-7.
(3). Σουλογιάννης Ευθ. (2000). Η θέση των Ελλήνων στην Αίγυπτο (ενότητα: Οι
ευεργέτες της ελληνικής κοινότητας Ζαγαζίκ). Πολιτιστικός Οργανισμός Δήμου Αθηναίων.
* Από τον Γιάννη Μπασλή δρ.φ.
