Αμερικανοί ιστορικοί και μελετητές γενοκτονιών υποστηρίζουν ότι η γενοκτονία των Αρμενίων αποτέλεσε τη βάση για τις γενοκτονίες που σημάδευαν την παγκόσμια ιστορία στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Η απώλεια της ζωής περίπου ενάμιση εκατομμυρίου ανθρώπων ήταν απόρροια της απόφασης της οθωμανικής εξουσίας να «απαλλάξει» την Αυτοκρατορία από την «ενοχλητική» παρουσία του δυναμικού και εύρωστου οικονομικά αρμένικου στοιχείου.
Η εκκαθάριση, η οποία πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις, επί σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ, τη διετία 1894-1895, και κυρίως επί Νεότουρκων, το 1915, όταν αφανίστηκε ο κύριος όγκος του πληθυσμού των Αρμενίων. Συνολικά, τα δύο τρίτα του πληθυσμού των Αρμενίων που διαβιούσαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ξεκληρίστηκαν.
Αναφορικά με τις απεχθείς μεθόδους που χρησιμοποίησε η Οθωμανική Αυτοκρατορία για να αφανίσει από τα εδάφη της τους Αρμένιους, η παρακάτω μαρτυρία Αμερικανού ιεραποστόλου που έζησε τα γεγονότα από κοντά, προκαλεί σοκ:
«Πολλές γυναίκες, από εξήντα έως εκατόν εξήντα περίπου, κλείστηκαν δια της βίας στην εκκλησία και οι στρατιώτες αφέθηκαν ελεύθεροι «να ξεσπάσουν» σε αυτές. Πολλές ατιμάστηκαν έως θανάτου και οι υπόλοιπες εκτελέστηκαν με σπαθί και ξιφολόγχη. Έβαλαν τα παιδιά σε μια σειρά, το ένα πίσω από το άλλο, και κάποιος πυροβόλησε μια φορά από τη μία άκρη, προφανώς για να δούνε πόσα μπορεί να σκοτώσουν με μία σφαίρα μόνο. Έβαλαν τα βρέφη και τα πολύ μικρά παιδιά το ένα πάνω στο άλλο και τους έκοψαν τα κεφάλια». (Το παράθεμα από το βιβλίο του Π. Μπαλακιάν, Ο Τίγρης φλέγεται, μτφρ. από τα αγγλικά Η. Μαγκλίνη, Καστανιώτης, 2006).
Η αντίδραση της «πολιτισμένης» Δύσης στην τουρκική βαρβαρότητα προς τους Αρμένιους που εκφράστηκε με πολλούς τρόπους στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, ήταν υποτονική. Οι περισσότερες χώρες της Δύσης, μεταξύ αυτών και οι ΗΠΑ, παρά το γεγονός ότι ο πρόεδρος Ουίλσον είχε αρχικά απειλήσει την Τουρκία με πόλεμο, αλλά στη συνέχεια κάμφθηκε, περιορίστηκαν μόνο σε λεκτικές διατυπώσεις αποτροπιασμού. Αξίζει βέβαια να τονιστεί η καθοριστική συμβολή ορισμένων υπηκόων της Δύσης που υπηρετούσαν σε διπλωματικές θέσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά την εποχή εκείνη για να σωθούν ανθρώπινες ζωές (ανάμεσά τους διακρίνεται η προσωπικότητα του Αμερικανού πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη, Χένρυ Μοργκεντάου).
Συνεπώς, όπως συμβαίνει σε ανάλογες περιπτώσεις, όταν η διεθνής κοινότητα στέκεται απαθής και οι θηριωδίες μένουν ατιμώρητες, οι «θύτες» αποθρασύνονται περισσότερο…. Το επόμενο επεισόδιο εκδήλωσης της τουρκικής βίας ήταν η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, αυτή τη φορά με 353.000 θύματα, ενώ στη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα για διαφορετικές αιτίες γενοκτονίες σημειώθηκαν σε διάφορα σημεία του πλανήτη: στο Ανατολικό Τιμόρ, στην Καμπότζη, στη Ρουάντα, στη Βοσνία και αλλού. Ας μη λησμονούμε και στις μέρες μας τον κύκλο του αίματος στη Συρία...
Δυστυχώς, το σύγχρονο τουρκικό κράτος στη διάρκεια του περασμένου αιώνα δεν φαίνεται να έχει κατανοήσει τη σημασία της ιστορικής συνείδησης στην πορεία των λαών. Αντί, λοιπόν, να αντιμετωπίσει κατάματα τα «τραύματα» του παρελθόντος ώστε να μην επαναλάβει ανάλογα σφάλματα, κάνει λόγο για «τουρκική» και «αρμενική» εκδοχή αναφορικά με τα γεγονότα της γενοκτονίας των Αρμενίων, αρνούμενη να την αναγνωρίσει και επιτιθέμενη με κάθε μέσο σε όποιον τυχόν την έχει ήδη αναγνωρίσει.
Και ενώ η Τουρκία εθελοτυφλεί υιοθετώντας πρακτικές άλλων εποχών που δεν προσιδιάζουν σε δημοκρατικά κράτη, οι χώρες της Δύσης από την πλευρά τους, προκειμένου να διασφαλίσουν τα δικά τους συμφέροντα, δεν δείχνουν διατεθειμένες να τη «συνετίσουν», παρότι έχουν τη δύναμη να το πράξουν.
Εξ ου και ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ διστάζει να προβεί σε επίσημη δήλωση της γενοκτονίας εν όψει 24ης Απριλίου, παρά τις εισηγήσεις που δέχεται, τη στιγμή που η ιστορική μνήμη του «πανίσχυρου», όπως επιδιώκει να φαίνεται, «σουλτάνου» Ερντογάν εξακολουθεί ασθενική και επιλεκτική. Έτσι, η Τουρκία παραμένει στις αρχές του 21ου αιώνα «ο μεγάλος ασθενής» (σε ό,τι αφορά νοοτροπίες, κουλτούρα και πολιτισμό), δέσμια προκαταλήψεων και ιστορικών ενοχών.
Από τον Βασίλη Πλατή
* Ο Βασίλης Πλατής είναι φιλόλογος-δρ. Ιστορίας Α.Π.Θ.
