Η αξία τους αποκτά μεγαλύτερη σημασία και από το γεγονός ότι δεν έχει διασωθεί για διάφορους λόγους η πλήρης σειρά όλων των εφημερίδων οι οποίες εκδόθηκαν στην πόλη μας από το 1881 μέχρι τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Υπάρχουν ιστορικοί ερευνητές οι οποίοι αξιοποιούν καταλλήλως τον άγνωστο αυτό πλούτο. Παλαιότερα οι Σταύρος Γουλούλης, Θεόδωρος Παλιούγκας και Κώστας Θεοδωρόπουλος και τώρα τελευταία ο Αλέξανδρος Γρηγορίου έχουν εντοπίσει άγνωστες και ενδιαφέρουσες πληροφορίες, πολλές από τις οποίες διορθώνουν τα όσα μέχρι σήμερα γνωρίζαμε. Σ’ αυτό βοηθούσαν οι εκάστοτε διευθυντές των Γενικών Αρχείων,μεταξύ των οποίων και η Φανή Καραγιάννη η οποία προΐσταται σήμερα της Υπηρεσίας.
Στο σημερινό σημείωμα θα αναδιφήσουμε ένα συμφωνητικό του 1888, τα οποίον αφορά την κατασκευή του τέμπλου του μητροπολιτικού ναού του Αγ. Αχιλλίου, από αντίγραφο που προσέφερε ο φίλος καθηγητής Κώστας Θεοδωρόπουλος. Το συμφωνητικό αριθ.8626 του συμβολαιογράφου Παναγιώτη Σκαμβούγερα συντάχθηκε στις 4 Απριλίου 1888. Συμβαλλόμενοι ήταν αφ’ ενός τα μέλη του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του Ι. Ν. του Αγίου Αχιλλίου, όλοι ενορίτες του Τρανού Μαχαλά, αφ’ ετέρου ο ξυλογλύπτης Κωνσταντίνος Αναστασίου Ταλιαδόρος, κάτοικος Τουρνόβου Κονίτσης και ως εγγυητής ο εργολάβος Κωνσταντίνος Αθανασίου Οικονόμου, κάτοικος Αμπελώνα (Καζακλάρ). Στη συνέχεια θα παρατεθεί τμήμα του συμφωνητικού και θα σχολιασθεί καταλλήλως:
«Εν Λαρίση και εν τω γραφείω μου κειμένω κάτωθι της οικίας του Μπεκιάρ Βέη Χατζη Χουσεΐν Πασσά, συνοικία Καζγανή[1], σήμερον την Tετάρτην του μηνός Απριλίου του χιλιοστού οκτακοσιοστού ογδοηκοστού ογδόου, ημέραν Δευτέραν Μ. Μ., ενώπιον εμού του Συμβολαιογράφου Λαρίσης Παναγιώτου Σκαμβούγερα, εδρεύοντος και κατοικούντος ενταύθα και των μαρτύρων Κωνσταντίνου Γεωργούση δικαστικού κλητήρος και Αθανασίου Παζάρα εμποροϋπαλλήλου κατοίκων Λαρίσης γνωστών μοι και μη εξαιρετέων, ενεφανίσθησαν οι γνωστοί μοι και μη εξαιρετέοι επίσης, αφ’ ενός Ιωάννης Ζήλος, κτηματίας, Γεώργιος Μακρής[2], βιβλιοπώλης, Γεώργιος Χατζή Μιχαήλ, έμπορος, Αστέριος Πάππα Ιωάννου, κτηματίας[3], Δημήτριος Γεωργίου, ράπτης[4]. και Κωνσταντίνος Αστεριάδης, κτηματίας[5], άπαντες κάτοικοι Λαρίσης, αποτελούντες το Εκκλησιαστικόν Συμβούλιον του ενταύθα Ιερού Ναού Άγιος Αχίλλειος, αφ’ ετέρου Κωνσταντίνος Αναστασίου Ταλιαδόρος, σκαλιστής[6] κάτοικος Τουρνόβου της επαρχίας Κονίτσης της Ηπείρου, υπήκοος Οθωμανός διαμένων ενταύθα και εκ τρίτου Κωνσταντίνος Αθανασίου Οικονόμου, εργολάβος, κάτοικος Καζακλάρ του Δήμου Τυρνάβου[7] και συνωμολόγησαν τα εξής. Οι μεν έξ πρώτοι των Συμβαλλομένων υπό την εκτεθείσαν ιδιότητά των, ότι χορηγούν εργολαβικώς προς τον δεύτερον την κατασκευήν του Τέμπλου του ενταύθα Ιερού Ναού Άγιος Αχίλλειος αντί δραχμών πέντε χιλιάδων (5.000) πληρωτέων εκ του εκκλησιαστικού Ταμείου του ειρημένου Ναού υπό τους εξής όρους.
1). Ο εργολάβος θέλει κατεδαφίσει το ήδη υπάρχον Τέμπλον[8] και επ’ αυτού θέλει κατασκευάσει νέον συμφώνως με το σχέδιον αυτού του εργολάβου, υπογεγραμμένον παρά πάντων των Συμβαλλομένων, και το οποίον θα απαρτίζεται από δέκα εικονοστάσια πλάτους ογδοήκοντα πόντων εκάστου, δεκαπέντε κολώνας τριάκοντα πόντων εκάστη, η μεσαία θύρα θα είναι πλάτους ενός μέτρου και είκοσι εκατοστών, αι δε δύο θύραι αι ένθεν και ένθεν εις τα άκρα του Τέμπλου κατασκευασθησόμεναι, θα είναι εννενήκοντα πόντων εκάστη. Ύψος Τέμπλου. δέκα πέντε πόντους βάσεις τετραγώνους δέκα πέντε πόντων εκάστη, δέκα πέντε βάσεις στρογγύλους δώδεκα πόντων εκάστη, κολώνας στρογγύλους ύψους μέτρων δύο και είκοσιν εννέα εκατοστών, κιονόκρανα ύψους είκοσι πέντε εκατοστών, άμπελος μετά της κορνίζας πόντων τεσσαράκοντα πέντε ύψους καθ’ όλην την έκτασιν του Τέμπλου κατά πλάτος, δέκα πέντε βάσεις των εορτών το ύψος εκάστης πόντων δέκα, κολώνας των εορτών μέχρι γρυπίδος ενός μέτρου και είκοσι πέντε εκατοστών, η δε γρυπίς μετά των κορωνίδων τριάκοντα πέντε πόντων και εν γένει ως ερρέθη συμφώνως με το ειρημένον σχέδιον.
2). Ο εργολάβος ποιήσεται έναρξιν της εργασίας άμα η παρούσα συμφωνία εγκριθή παρά του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Λαρίσης, της Βασιλικής Νομαρχίας Λαρίσης και θέλει περατώσει ταύτην εντός οκτώ μηνών από της ενάρξεως.
3). Η εργασία γενήσεται σκαλιστή και υπό την επίβλεψιν ειδήμονος διορισθησομένου εκ μέρους της Εκκλησιαστικής Επιτροπής.
4). Άπαν το υλικόν όπερ θα είναι από ξύλον φλαμούρι και λοιπά, έσεται εις βάρος του εργολάβου.
5). Η Επιτροπή οφείλει να παραχωρήση προς τον εργολάβον έν δωμάτιον πλησίον της εκκλησίας ίνα κατοικήση δωρεάν μέχρι του πέρατος της εργασίας.
6). Εάν η εργασία δεν γίνη συμφώνως με το σχέδιον και εντός της ταχθείσης προθεσμίας ο εργολάβος υπόκειται εις ποινικήν ρήτραν δραχ. δύο χιλιάδων (2.000).
7). Η πληρωμή του τιμήματος της εργασίας γενήσεται ως εξής. Δραχμάςχιλίας θα λάβη ο εργολάβος μετά την έγκρισιν του παρόντος υπό τε του Συμβουλίου και της Νομαρχίας, δραχ. πεντακοσίας κατά τα τέλη Μαΐου ενεστώτος έτους και το υπόλοιπον εκ διαλειμμάτων κατά τριμηνίαν μέχρι του πέρατος της εργασίας αναλόγως, εις τρόπον ώστε μετά την εντελή κατασκευήν και παράδοσιν του Τέμπλου να μένη υπόλοιπον δραχμαί χίλιαι έως χίλιαι πεντακόσιαι, άς θέλει πληρωθή ο εργολάβος μετά τρεις μήνας από της περατώσεως και παραδόσεως της εργασίας, και…».
Σύμφωνα με τις διαστάσεις που αναφέρονται στο συμφωνητικό, το τέμπλο είχε πλάτος 16,25 μέτρα, προφανώς όσο και η κατά πλάτος έκταση της Βασιλικής του Καλλιάρχη, το δε ύψος του ανερχόταν σε 4,96 μέτρα, χωρίς να γίνεται μνεία για την κατασκευή σταυρού και λυπηρών. Ο Γιώργος Γουργιώτης γράφει για το τέμπλο αυτό: «Το τέμπλο του ναού, ξυλόγλυπτο παραδοσιακής τεχνοτροπίας, ήταν σκαλισμένο από αρίστους τουρνοβίτες ταλιαδόρους … Η τύχη του τέμπλου αυτού υπήρξε απαράδεκτα οικτρή. Κατά την ανέγερσιν στις αρχές του αιώνα μας του βυζαντινίζοντος ναού ο οποίος αντικατέστησε την βασιλική του Καλλιάρχου, νέες αισθητικές αντιλήψεις επικράτησαν στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική … Το τέμπλο της τουρκοκρατίας[9] θεωρήθηκε απαράδεκτο σύμφωνα με τα νέα αισθητικά ιδεώδη και «πετάχθηκε» σαν κάτι το μηδαμινό και άχρηστο. Έτσι ένας ανεκτίμητος θησαυρός απωλέσθη»[10].
-----------------------------------------------
[1]. Η συνοικία αυτή δεν είναι σήμερα σαφώς οριοθετημένη. Πάντως βρισκόταν στο δυτικό τμήμα της Λάρισας, κοντά στον Παράσχου μαχαλά, την σημερινή συνοικία Αγ. Νικολάου.
[2]. Ήταν ο πατέρας του δημοσιογράφου και διευθυντού της εφημερίδας «Μικρά» Θρασύβουλου Μακρή.
[3]. Αναφέρεται και στον Κώδικα αρ. 15 του Αγ. Αχιλλίου κατά τις χρονολογίες 1864-1870 και 1880.
[4].Αναφέρεται και στον Κώδικα αρ. 15 του Αγ. Αχιλλίου κατά τις χρονολογίες 1845 και 1869-1870.
[5]. Αναφέρεται και στον Κώδικα αρ. 15 του Αγ. Αχιλλίου κατά τις χρονολογίες 1845-1858. Ήταν επίτροπος του ναού και το 1858. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Αργυρός δίσκος του 1858 στο ναό του Αγίου Αχιλλίου, εφ. «Ελευθερία» φύλλο της 7ης Μαΐου 2014.
[6]. Ο Κωνσταντίνος Αναστασίου Ταλιαδόρος, ήταν ξυλογλύπτης και κατά τη λόγια γλώσσα της εποχής σκαλιστής. Αλλά και το επίθετό του Ταλιαδόρος σημαίνει στη γλώσσα των μαστόρων ξυλογλύπτης. Τα επώνυμο λοιπόν προέρχεται από την επαγγελματική του ιδιότητα, όπως ήταν πολύ συνηθισμένο τότε.
[7]. Ένας από τα τρία αδέλφια Οικονόμου από τον Αμπελώνα, οι οποίοι ήταν και οι τρεις εμπειρικοί εργολάβοι, και κατασκευαστές και ιδιοκτήτες του αρχοντικού Οικονόμου–Φαληρέα, το οποίο διατηρείται μέχρι σήμερα στην οδό Μανωλάκη 11.Βλέπε: Γουργιώτη Λένα, Οικία Οικονόμου-Φαληρέα, ένα διατηρητέο νεοκλασικό στη Λάρισα, Πρακτικά επιστημονικής συνάντησης «Ο Νεοκλασικισμός στη Θεσσαλία», Λάρισα (2005), σελ. 90.
[8]. Η λέξη «κατεδαφίσει» προφανώς υπονοεί ότι το προϋπάρχον τέμπλο ήταν κτιστό, πιθανόν από την κατασκευή του το 1794.
[9]. Το τέμπλο δεν ήταν από την εποχή της τουρκοκρατίας, αλλά από το 1888, δηλαδή όταν ξηλώθηκε ήταν σχετικά νέο, αφού είναι γνωστό ότι τα εγκαίνια του νέου αναγεννησιακού ρυθμού ναού του Αγ. Αχιλλίου έγιναν στις 25 Σεπτεμβρίου του 1907.
[10]. Βλέπε: Γουργιώτης Γεώργιος, Σχεδίασμα Μεταβυζαντινής–Νεοελληνικής ιστορίας του Ναού Αγίου Αχιλλίου Λαρίσης. Ιστορική διαδρομή, Λάρισα (1986) σελ. 7-8.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
