Πρόσφατα ο καλός φίλος, ιστορικός ερευνητής και συλλέκτης με διεθνή αναγνώριση Κώστας Θεοδωρόπουλος, μου παραχώρησε φωτοτυπία συμφωνητικού από το αρχείο του παλαιού συμβολαιογράφου της Λάρισας Παναγιώτη Σκαμβούγερα, το οποίο στάθηκε αφορμή για το σημερινό μας σημείωμα, το οποίο συμπληρώνει κατά κάποιο τρόπο το προηγούμενο κείμενο.
Το συμφωνητικό αυτό βρίσκεται στα Γ.Α.Κ. νομού Λάρισας και από την μελέτη του εξάγονται σημαντικές πληροφορίες για το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο του ναού και την κατασκευή του τέμπλου. Βάσει του συμφωνητικού το οποίο συντάχθηκε από τον συμβολαιογράφο Παναγιώτη Σκαμβούγερα, την 1η Οκτωβρίου 1892 στο γραφείο του που βρισκόταν στην περιοχή Ξυλοπάζαρο[2], παρουσία δύο μαρτύρων, κατοίκων της Λάρισας, παρουσιάσθηκαν τρία μέλη του Εκκλησιαστικού Συμβουλίου του Ναού των Αγ. Σαράντα Μαρτύρων, ο ιερέας Παπα Νικόλαος Σακελλάριος[3], ο έμπορος Ιωάννης Βαρδακώστας και ο κτηματίας Δημήτριος Ιωάννου Λιόντος. Παρόντες ήταν επίσης ο ξυλογλύπτης Ιωάννης Γκιώνης από το Μέτσοβο και ο χρυσοχόος Βασίλειος Στρίτζας από την Λάρισα, ο οποίος παρέστη ως εγγυητής και συμφώνησαν στις λεπτομέρειες της κατασκευής του τέμπλου της εκκλησίας σύμφωνα με το σχέδιο που είχε εκπονήσει ο ξυλογλύπτης και είχε εγκρίνει το εκκλησιαστικό συμβούλιο του ναού. Η αμοιβή ορίστηκε στις 2.000 δρχ., και ακολούθως ορίσθηκε ο τρόπος καταβολής των χρημάτων. Οι προϋποθέσεις ήταν να έχει ολοκληρωθεί το έργο εντός ενός έτους από την υπογραφή του συμφωνητικού, να είναι σκαλιστό από ξύλο καρυδιάς, χωρίς καμία παρέκκλιση από το αρχικό σχέδιο και να συναρμολογηθεί επί τόπου και να τοποθετηθεί από τον ίδιο τον κατασκευαστή.
Από το συμφωνητικό του 1892 αντλούμε τις ακόλουθες πληροφορίες:
--Ο ιερέας του ναού κατά την χρονολογία αυτή ήταν ο Παπα Νικόλαος που είχε το οφίκιο του Σακελλάριου, ενώ μέλη του εκκλησιαστικού συμβουλίου ήταν δύο ευυπόληπτα άτομα της λαρισαϊκής κοινωνίας.
-Ο λεπτουργός[4]ήταν από το Μέτσοβο. Εδώ πρέπει να συμπληρώσουμε ότι οι Ηπειρώτες μαστόροι ήταν ξακουστοί κατασκευαστές εκκλησιαστικών ξυλόγλυπτων (τέμπλα, δεσποτικοί θρόνοι, άμβωνες, προσκυνητάρια, στασίδια, κ.λπ.) σε όλη την Ελλάδα. Στην περιοχή της Θεσσαλίας και ιδίως στο Πήλιο, τα ξυλόγλυπτα έργα των περισσοτέρων ναών του 18ου και 19ου αιώνα έγιναν από συνεργεία Ηπειρωτών.
-Η κατασκευή των διαφόρων τμημάτων του τέμπλου έγινε στο εργαστήριο που διατηρούσε στο Μέτσοβο ο ξυλογλύπτης, το μετέφερε στη Λάρισα με τα ζώα, το συναρμολόγησε μέσα στην εκκλησία και το έστησε.
-Η τοποθέτηση του τέμπλου ολοκληρώθηκε στις 14 Ιανουαρίου 1894, 15 περίπου μήνες από την υπογραφή του συμφωνητικού, δηλ. με καθυστέρηση τριών μηνών.
Μία ιδέα του τέμπλου αυτού παίρνουμε από την φωτογραφία που συνοδεύει το κείμενο. Είχε ύψος 6.20 μέτρα περίπου και οι δεσποτικές εικόνες του τέμπλου και του δωδεκάορτου είχαν αγιογραφηθεί κατά την περίοδο 1866-67από τον ζωγράφο Μιχαήλ Χατζησταμάτη-Ζωγράφο από την Μακεδονία[5]. Αυτό σημαίνει ότι προϋπήρχε άλλο, απλό, πρόχειρο τέμπλο και οι διαστάσεις του νέου προσαρμόσθηκαν από τον ξυλογλύπτη κατά τέτοιο τρόπο ώστε να συμπεριλάβει τις παλαιές εικόνες του 1866-67.Το τέμπλο αυτό διατηρήθηκε μέχρι το 1977, χρονολογία κατά την οποία κατεδαφίσθηκε η εκκλησία για να ανεγερθεί η σημερινή. Φυσικά αντικαταστάθηκε από νέο βιομηχανοποιημένο τέμπλο, απ’ αυτά που προσπαθούν, αλλά χωρίς αποτέλεσμα, να κοσμήσουν τους σύγχρονους ναούς. Το παλαιό φυλάσσεται (;) στο υπόγειο του ναού.
Στη συνέχεια θα παρατεθεί ολόκληρο το συμφωνητικό κατασκευής του τέμπλου του ναού των Αγ. Σαράντα Μαρτύρων για να πάρει ο αναγνώστης μια γεύση από την γλώσσα και την σύνταξη των συμβολαιογραφικών εγγράφων την περίοδο εκείνη.
«Αριθμ. 15348 Συμφωνητικόν Δραχ. 2.000
Εν Λαρίση και εν τω γραφείω μου κειμένω κατά την θέσινΞυλοπάζαρον εν ιδιοκτήτω καταστήματι των Χασάν Μουσταφά Χιντήρ και Αλή Μουσταφά, σήμερον την πρώτην Οκτωβρίου του χιλιοστού οκτακοσιοστού εννενηκοστού δευτέρου έτους, ημέραν Πέμπτην, ενώπιον εμού του Συμβολαιογράφου Λαρίσης Παναγιώτου Σκαμβούγερα εδρεύοντος και κατοικούντος ενταύθα και των μαρτύρων Ιωάννου Βλαχάκη Τσαρουχοποιού και Γεωργίου Γαλλιροπούλου Δικαστικού Κλητήρος, κατοίκων Λαρίσης, γνωστών μοι και μη εξαιρετέων νομίμως, ενεφανίσθησαν οι γνωστοί μοι και μη εξαιρετέοι επίσης, αφ’ ενός Παπανικόλαος Σακελλάριος ιερεύς, Ιωάννης Βαρδακώστας έμπορος και Δημήτριος Ιωάννου Λιόντος κτηματίας, άπαντες κάτοικοι Λαρίσης, ως επίτροποι του ενταύθα Ιερού Ναού των Αγίων τεσσαράκοντα μαρτύρων, αφ’ ετέρου Ιωάννης Γκιώνης λεπτουργός, κάτοικος Μετσόβου και προσωρινώς διαμένων ενταύθα και εκ τρίτου Βασίλειος Ν. Στρίτζας χρυσοχόος κάτοικος Λαρίσης και συνωμολόγησαν τα εξής. Ο Ιωάννης Γκιώνης συνεφώνησε μετά των πρώτων υπό την ιδιότητά των ίνα κατασκευάση το τέμπλον της εκκλησίας των αγίων τεσσαράκοντα μαρτύρων συμφώνως με το σχέδιον του, το οποίον ενέκρινον οι πρώτοι και το οποίον υπογραφέν παρ’ αυτών παρεδόθη εις τον εργολάβον, αντί Δραχμών Δύο χιλιάδων (2000), εξ’ ών δραχμάς πεντακοσίας έλαβε παρά της Επιτροπής ως ωμολόγησεν, πεντακόσιαι δραχμαί θέλουσι πληρωθή μετά έξ μήνας από σήμερον και έτεραι δραχμαί χίλιαι μετά την παράδοσιν του έργου τετελεσμένου προς την Επιτροπήν, υπό τους εξής όρους.
1). Ο εργολάβος υποχρεούται να παραδώση τετελεσμένον το έργον μετά παρέλευσιν ενός έτους από σήμερον, η δε Επιτροπή θέλει πληρώση προς αυτόν τας μεν πεντακοσίας δραχμάς μετά έξ μήνας από σήμερον, τας δε χιλίας μετά την παράδοσιν αμέσως, αφ’ ού κρατήσει τόκον προς δώδεκα τοις εκατόν κατ’ έτος επί των καταβληθέντων δραχμών πεντακοσίων και καταβληθησομένων ετέρων δραχμών πεντακοσίων, λογιζομένου του τόκου των μεν πρώτων δραχμών πεντακοσίων από σήμερον, των δ’ ετέρων από της καταβολής αυτών.
2). Το τέμπλον θα γίνη σκαλιστόν εκ καρυδιάς συμφώνως με το σχέδιον ως ερρέθη και θα συναρμολογηθή και τοποθετηθή εις την εκκλησίαν υπό του ιδίου εργολάβου.
Και τρίτον, εάν ο εργολάβος δεν παραδώση το έργον τετελεσμένον μετά την λήξιν του έτους και σύμφωνον με το σχέδιόν του, υπόκειται εις αποζημίωσιν προς τον ρηθέντα Ιερόν Ναόν δραχμών πεντακοσίων και εις την επιστροφήν των ληφθέντων (ληφθησομένων) χρημάτων και των τόκων αυτών προς δώδεκα τοις εκατόν ετησίως από της καταβολής.
Η άνω Επιτροπή απεδέχθη πάντα τ’ ανωτέρω, καταβαλούσα εκ του τιμήματος της εργασίας προς τον εργολάβον Δραχμάς πεντακοσίας και ο τρίτος και τελευταίος συμβαλλόμενος εδήλωσεν ότι εγγυάται αλληλεγγύως μετά του εργολάβου δια την ακριβή και σύμφωνον με το ειρημένον σχέδιον εκτέλεσιν του ειρημένου έργου και την πληρωμήν της άνω ορισθείσης αποζημιώσεως, παραιτούμενος του ευεργετήματος της διζήσεως[6].
Ταύτα παραδεξαμένων των συμβαλλομένων, συνετάχθη τη αιτήσει των το παρόν, όπερ αναγνωσθέν ευκρινώς εις επήκοον πάντων και βεβαιωθέν, υπογράφεται παρ’ όλων και ημών».
Ακολουθούν οι υπογραφές όλων των αναφερομένων και του συμβολαιογράφου, οι απαραίτητες σφραγίδες, και το έγγραφο ολοκληρώνεται με την υπ’ αριθμ. 17067 εξόφληση, η οποία φέρει την ημερομηνία 14 Ιανουαρίου 1894.
[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Ο Ναός των Αγίων Σαράντα Μαρτύρων, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της Κυριακής 2ας Οκτωβρίου 2016.
[2]. Η ονομασία Ξυλοπάζαρο προήλθε από την παρουσία καταστημάτων αγοράς οικοδομήσιμης και καύσιμης ξυλείας στην περιοχή αυτή. Κάλυπτε τον χώρο που εκτείνεται από τους σημερινούς δρόμους Βενιζέλου και Παπαναστασίου ως την κεντρική πλατεία και εκτεινόταν μέχρι την εβραϊκή συνοικία.
[3]. Σύμφωνα με την εκκλησιαστική ιεραρχία ο Σακελλάριος είναι αξίωμα το οποίο έδινε αρμοδιότητες στον ιερωμένο να εκτελεί καθήκοντα σε εποπτικά, δικαστικά και ελεγκτικά ζητήματα στον χώρο ενός μητροπολιτικού συμβουλίου. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας ήταν συνηθισμένο φαινόμενο ο τίτλος αυτός να συνοδεύει το επίθετο οικογένειας από το αξίωμα κάποιου μέλους της.
[4]. Η ονομασία αυτή, λεπτουργός, δεν συναντάται συχνά. Ονομαζόταν συνήθως ξυλογλύπτης, ταγιαδόρος ή ταλιαδόρος, πελεκάνος, σκαλιστής.
[5]. Πολύ ωραία περιγραφή του τέμπλου αυτού κάνει ο ιστορικός ερευνητής Θεόδωρος Παλιούγκας στο βιβλίο του «Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1453-1881), τόμ. Α΄, Λάρισα (1996) σελ. 211-213 και υποσημείωση 136 και 137, στη σελ. 232.
[6]. «ευεργέτημα διζήσεως». Είναι νομικός όρος και σημαίνει το δικαίωμα του εγγυητή να αρνηθεί την καταβολή οφειλής μέχρις ότου ο δανειστής προβεί σε αναγκαστική εκτέλεση εναντίον του οφειλέτη.
