Το βιβλιαράκι αυτό περιέχει το κείμενο ομιλίας του πρώτου διευθυντού του Διδασκαλείου Λαρίσσης Παναγιώτου Π. Οικονόμου κατά την τελετή της ενάρξεως των μαθημάτων του Διδασκαλείου και εκδόθηκε το 1882 από το τυπογραφείο της εφημερίδας της πόλεώς μας «Ανεξαρτησία»[1].
Ο Παν. Οικονόμου (1851-1931) καταγόταν από τη Γορτυνία και ήταν ένας μορφωμένος εκπαιδευτικός. Φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μετά τις σπουδές του, με υποτροφία του «Συλλόγου προς διάδοσιν των Ελληνικών Γραμμάτων», πήγε το 1871 για τέσσερα χρόνια στη Ιένα και τη Λειψία και μαθήτευσε κοντά σε σπουδαίους καθηγητές της Παιδαγωγικής. Από το 1875 έως το 1878 διετέλεσε διευθυντής του Πρότυπου Δημοτικού Σχολείου Θεσσαλονίκης και στο διάστημα 1878-1882 υπηρέτησε ως διευθυντής του Πρότυπου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών. Το 1882 η κυβέρνηση Χαρίλαου Τρικούπη τον διόρισε διευθυντή του νεοσύστατου Διδασκαλείου στη Λάρισα. Η έναρξη της λειτουργίας του έγινε με επισημότητα την 10η Οκτωβρίου 1882. Η ομιλία του κατά την τελετή των εγκαινίων σαγήνευσε το κοινό, γι’ αυτό και ο Βασίλειος Αργυρόπουλος, εκδότης της εφημερίδας της Λάρισας «Ανεξαρτησία» ζήτησε την άδειά του να εκτυπώσει τον εμπνευσμένο λόγο του. Ο πρόλογος του εκδότη στο βιβλιαράκι που κυκλοφόρησε είναι χαρακτηριστικός: Τον λόγον όν σήμερα παρέχω εις ανάγνωσιν των Ελλήνων, ήκουσα λεγόμενον παρά του διευθυντού του Διδασκαλείου Θεσσαλίας κατά την ημέραν των εγκαινίων. Τοιαύτη δε εντύπωσιν έκαμεν εις εμέ και εις πάντας τους παρευρεθέντας κατά την ημέραν εκείνην δια τα αλήθείας ας περιέχει, δια τον θερμόντόνον μεθ’ ού αύται λέγονται, δια την παρρησίαν ήτις είναι προσόν καθαράς επιστήμης, ώστε η δημοσίευσις αυτού είχε γίνει επαισθητή ανάγκη. Νομίζω ότι ουδείς μέχρι τούδε ηδυνήθη τόσον συντόμως και μετά τόσης σαφηνείας και χάριτος, να αποδείξη τίνος έχομεν ανάγκην και τι πρέπει να πράξωμεν.Αν ο λόγος ούτος δημοσιευόμενος παρ’ εμού δώση αφορμήν πολλοίς προς σκέψιν επί του σπουδαιοτάτου και θεμελιωδεστάτου ζητήματος της διορθώσεως των σχολείων της Ελλάδος, ως είναι επόμενον, νομίζω καθήκον να εκφράσω την ευγνωμοσύνην μου δημοσία προς τον συγγραφέα, όστις προθύμωςμοι επέτρεψε να γείνω παραίτιος καλού προς την ημετέραν πατρίδα».
Οι πλούσιες σπουδές του, η προηγηθείσα πείρα του και η αναμφισβήτητη ικανότητα του Οικονόμου τον βοήθησαν να οργανώσει το Διδασκαλείο σε υγιείς βάσεις. Η φοίτηση των σπουδαστών ήταν τριετής. Σκοπός του εκπαιδευτηρίου αυτού ήταν να εκπαιδεύει δασκάλους, οι περισσότεροι των οποίων μετά το τέλος των σπουδών τους επάνδρωναν συνήθως σχολεία της τουρκοκρατούμενης Δυτικής Μακεδονίας. Με απόφαση της Νομαρχίας, το Διδασκαλείο Αρρένων Λαρίσσης στεγάσθηκε στο ημιτελές κτίριο που είχε προσπαθήσει να ανεγείρει το 1873 επί τουρκοκρατίας η χριστιανική κοινότητα της πόλεως για να λειτουργήσει το Γυμνάσιο, αλλά δεν είχε ολοκληρωθεί. Από την ομιλία του Παν. Οικονόμου κατά την έναρξη της λειτουργίας του Διδασκαλείου απομονώνουμε ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα τα οποία αποδεικνύουν το επίπεδο της μορφώσεώς του και τις προηγμένες για την εποχή του σκέψεις για την Παιδαγωγική: «Ίνα μορφωθή και ειδολογικώς η ψυχή, πρέπει η διδασκαλία να γίνεται ακριβώς αντιστρόφως απ’ ότι γίνεται. Διότι μόρφωσις ουδέποτε είνε η μηχανική απομνημόνευσις κανόνων, ουδέ δύναται ποτέ ούτε εν τω παρελθόντι, ούτε εν τω παρόντι, ούτε εν τω μέλλοντι τοιαύτη μάθησις να παράσχη δύναμίν τινα ή ικανότητα εις την ψυχήν προς οιανδήποτε πνευματικήν εργασίαν. […] Όταν λέγομεν μόρφωσιν εννοούμεν την ικανότητα ήν απέκτησε το πνεύμα του ανθρώπου να αντιλαμβάνηται ορθώς πασών των εκδηλώσεων της ανθρωπίνης διανοίας εν τε τη επιστήμη και τη τέχνη […]. Η μόρφωσς δεν είναι ούτε αποστήθησις, ούτε πολυμάθεια, αλλ’ είναι της ψυχής διοργάνωσις τοιαύτη, ώστε ό,τι προσλαμβάνει να το αφομοιώνη, να τα καταλαμβάνη και ούτω να αυξάνηται, να φωτίζηται και τελειοποιήται»[2]. Ο Οικονόμου είχε επισημάνει εδώ και 134 χρόνια ότι η παιδαγωγική της μάθησης στα σχολεία δεν είναι σωστή. Παρ’ όλα αυτά όμως παραμένει και σήμερα, ύστερα από τόσα χρόνια, σχεδόν η ίδια.
Έπειτα από τρία χρόνια ευδόκιμης πορείας, το Διδασκαλείο Θεσσαλίας σταμάτησε προσωρινά την λειτουργία του το 1885. Στο διάστημα αυτό, με έξοδα του ελληνικού κράτους, προχώρησε σταδιακά η αποπεράτωση του κτιρίου, το οποίο ολοκληρώθηκε το 1886[3]. Οι λόγοι της διακοπής είναι ασαφείς. Ίσως η μικρή προσέλευση σπουδαστών, μπορεί και ο εκρηκτικός χαρακτήρας του διευθυντού Παναγιώτη Οικονόμου. Πάντως ο διευθυντής του μετατίθεται ως τμηματάρχης στο υπουργείο Παιδείας και στη συνεχεία περνάει από πολλά σχολεία της χώρας, όπου η παραμονή του συνήθως είναι ολιγόχρονη.
Το 1891 το Διδασκαλείο αρχίζει και πάλι να λειτουργεί, μέχρι και τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, οπότε εκ των πραγμάτων διακόπτει, για να επαναλειτουργήσει τον Φεβρουάριο του 1899. Ο αριθμός των σπουδαστών κατά την περίοδο αυτή αυξήθηκε και οι εξωσχολικές δραστηριότητες (εικ. 2) είχαν ευεργετικά αποτελέσματα τόσο στους μαθητές όσο και στην πόλη. Το 1907 οριστικά σταματά να υπάρχει Διδασκαλείο στη Λάρισα[4].
Συμπερασματικά η διάρκεια ζωής του Διδασκαλείου ήταν 25 χρόνια (1882-1907), με δύο ενδιάμεσες διακοπές που κράτησαν 8 χρόνια. Ουσιαστικά λοιπόν το Διδασκαλείο της Θεσσαλίας λειτούργησε όλο αυτό το διάστημα συνολικά 17 σχολικές περιόδους. Παρά τη μικρή διάρκεια λειτουργίας του, η προσφορά του σε έμψυχο υλικό μορφωμένων δασκάλων ήταν πολύ μεγάλη. Στις αίθουσές του σφυρηλατήθηκαν νέοι οι οποίοι πέρα από τις σπουδές τους, εγκολπώθηκαν και την αγάπη προς τον ελληνισμό της Μακεδονίας. Σ’ αυτό ίσως να συνετέλεσε και η παρουσία του δυναμικού Μακεδονικού Συλλόγου Λαρίσσης (Φιλόπτωχος Μακεδονική Αδελφότης, ο επίσημος τίτλος της). Οι απόφοιτοι του Διδασκαλείου με τον διορισμό τους στα ελληνικά σχολεία της Μακεδονίας βοήθησαν σημαντικά στην αντιμετώπιση όχι μόνον των τουρκικών, αλλά και των βουλγαρικών απειλών προς τον ελληνικό πληθυσμό της περιοχής και μπορεί κανείς να πει ότι και αυτοί με τον τρόπο τους προετοίμασαν τη μεγάλη νίκη του 1912-13.
[1]. Το πρώτο της φύλλο κυκλοφόρησε στις 22 Νοεμβρίου του 1881, σχεδόν τρεις μήνες μετά την απελευθέρωση της Λάρισας. Εκδότης και διευθυντής ήταν ο Βασίλειος Αργυρόπουλος.
[2]. Οικονόμου Π. Π., Περί αποστολής του Διδασκαλείου Θεσσαλίας, εν Λαρίσση (1882) σελ. 12-13.
[3]. Βλέπε:εφ. «Άστυ», Αθήναι, φύλλο της 22ας Ιουνίου 1886.
[4]. Βλέπε: Καρναβά Πολυξένη, Το Διδασκαλείο Θεσσαλίας, περ. «Θεσσαλικό Ημερολόγιο», τόμ 47ος , Λάρισα (2005).
