Με την ευκαιρία της σημερινής επιμνημόσυνης δέησης που θα γίνει στον χώρο όπου έχει στηθεί το μνημείο για τους πεσόντες Έλληνες στρατιωτικούς στην πολεμική σύγκρουση που είχαν με γαλλικά στρατεύματα κατά το 1917, η στήλη παρουσιάζει σήμερα μια επίκαιρη εικόνα εκείνης της περίεργης περιόδου.
Έξω από το κλειστό γυμναστήριο της οδού Καρδίτσης έχει μεταφερθεί εδώ και μερικά χρόνια το μνημείο αυτό για τους πεσόντες στρατιωτικούς του 1/38 ευζωνικού Συντάγματος κατά την «Μάχη της Σημαίας»[1] που πραγματοποιήθηκε στις 30 Μαΐου του 1917 με το παλαιό ημερολόγιο. Το μνημείο, μια μαρμάρινη στήλη, είχε στηθεί το 1930 από τον Δήμο Λαρίσης επί δημαρχίας Μιχαήλ Σάπκα, απέναντι από την θέση που κατέχει σήμερα, αλλά η πρόσφατη διαπλάτυνση της οδού Καρδίτσης επέβαλλε την μετατόπισή του. Όμως σ’ αυτή τη θέση αναδείχθηκε όπως έπρεπε, ενώ στην παλαιά για διάφορους λόγους ήταν παραμελημένο.
Η σημερινή εικόνα χρονολογείται στα τέλη Μαΐου του 1917, περίπου πριν από εκατό χρόνια. Προέρχεται από τις συλλογές του Υπουργείου Πολιτισμού της Γαλλίας. Την εντόπισε ο καλός φίλος Αχιλλέας Καλτσάς και την έθεσε υπ’ όψιν μου. Ήταν η περίοδος του εθνικού διχασμού και η Ελλάδα βρέθηκε ξαφνικά με δύο κυβερνήσεις, μία των Αθηνών με την υποστήριξη του βασιλιά Κωνσταντίνου και μία της Θεσσαλονίκης με την τριανδρία Βενιζέλου – Κουντουριώτη – Δαγκλή, η οποία ουσιαστικά βρισκόταν υπό την επήρεια των Γάλλων της Αντάντ, με επικεφαλής των στρατηγό Sarrail. Ο γαλλικός στρατός που αποτελείτο ως επί το πλείστον από αποικιακά στρατεύματα, όπως Σενεγαλέζοι, Μαροκινοί σπαχήδες[2] και Ανναμίτες (Βιετναμέζοι), είχαν τεθεί υπό τις διαταγές του Γάλλου στρατηγού Venel και προχώρησαν την προέλασή τους προς τα νότια, με προοπτική να καταλάβουν την Αθήνα και να εξαναγκάσουν τον Κωνσταντίνο σε παραίτηση. Όταν έφθασαν στη Λάρισα συγκεντρώθηκαν στην Κεντρική πλατεία (Θέμιδος τότε) και ο Γάλλος φωτογράφος Dubray ο οποίος τα συνόδευε, αποτύπωσε διάφορες φάσεις της πορείας τους. Το φωτογραφικό αυτό υλικό κατατέθηκε αργότερα στο υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας, όπου βρίσκεται σήμερα και είναι εύκολα προσιτό στους ενδιαφερόμενους.
Μία από τις φωτογραφίες αυτές του Dubray είναι και η δημοσιευόμενη. Απεικονίζει την οδό Ακροπόλεως τότε, Παπαναστασίου σήμερα, ο οποίος είναι χωμάτινος και διαθέτει πεζοδρόμια. Ο φωτογράφος στάθηκε στη διασταύρωσή της με την οδό Αλεξάνδρας (Κύπρου) και κατηύθυνε τον φακό του νότια. Στην άκρη του καταστρώματος του δρόμου μια ομάδα Ανναμιτών στρατιωτών συντεταγμένοι κατά μήκος του δρόμου, με τα υποζύγιά τους φορτωμένα με κάθε λογής αντικείμενα, περιμένουν υπομονετικά. Στο υπόλοιπο τμήμα του δρόμου και στο τμήμα της πλατείας που φαίνεται στη φωτογραφία, κυκλοφορούν ελεύθερα λίγοι Λαρισαίοι πολίτες, οι οποίοι περιεργάζονται έκπληκτοι και από απόσταση τους ασιάτες στρατιώτες.
Στο δεξιό πεζοδρόμιο διακρίνεται η σιδερένια πόρτα η οποία οδηγούσε σε πλατύσκαλο και εν συνεχεία στον επάνω όροφο του υποκαταστήματος της Εθνικής Τράπεζας, όπου βρισκόταν η κατοικία του εκάστοτε διευθυντού του υποκαταστήματος. Ο υπόλοιπος χώρος μέχρι το επόμενο κτίριο είναι καλυμμένος με πλούσια βλάστηση και ανήκε στον ιδιοκτήτη του νεοκλασικού κτιρίου που ακολουθεί, τον γαιοκτήμονα Νικόλαο Καρανίκα. Οι παλαιότεροι γνωρίσαμε τον χώρο αυτό σαν τον υπαίθριο κινηματογράφο «Τιτάνια». Το αρχοντικό του Καρανίκα είχε κτισθεί το 1910 περίπου και ήταν ένα πραγματικό στολίδι για την κεντρική πλατεία[3]. Με τον σεισμό του 1941 και τους βομβαρδισμούς ο επάνω όροφος κρίθηκε ακατοίκητος και λειτουργούσαν μόνον τα ισόγεια καταστήματα. Την δεκαετία του 1960 κατεδαφίσθηκε από την Θάλεια Καρανίκα-Δημητράτου και στη θέση του υψώθηκε πολυώροφο κτίριο που μέχρι πριν λίγα χρόνια στέγαζε οικονομικές υπηρεσίες του Δημοσίου.
Στη συνέχεια μόλις διακρίνεται το μέγαρο Γεωργίου Νικόδημου και στο βάθος άλλα αδιευκρίνιστα κτίρια και καταστήματα. Αριστερά στη φωτογραφία φαίνεται το δυτικό μέρος της κεντρικής πλατείας, στο πεζοδρόμιο του οποίου υπάρχει μια συστοιχία δέντρων τα οποία είχαν φυτευτεί πριν λίγα χρόνια.
Η σημερινή εικόνα μπορεί να την κατατάξουμε στις σπάνιες φωτογραφίες της Λάρισας. Απεικονίζει μία από τις πιο περίεργες ιστορικές στιγμές της δεύτερης δεκαετίες του 20ου αιώνα, της παρουσίας επί τρία περίπου χρόνια των Γάλλων στην περιοχή μας που λίγο-πολύ γνωρίζαμε από περιγραφές, αλλά οι φωτογραφίες του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού μας τις ξαναζωντανεύουν απεικονιστικά.
(*). Ως Ανναμίτες έμειναν στην ιστορία οι στρατιώτες των Γαλλικών Ενόπλων Δυνάμεων οι οποίοι προέρχονταν από το Annam, μια περιοχή του Βιετνάμ η οποία από το 1884αποτελούσε γαλλικό προτεκτοράτο. Ανήκαν στον αποικιακό στρατό που ενίσχυσε τις γαλλικές δυνάμεις στην Ανατολή. Η παρουσία τους αποτελούσε μια εξωτική εικόνα για τους κατοίκους της Λάρισας. Φορούσαν χαρακτηριστικά κωνικά καπέλα και το πρόσωπό τους με τα σχιστά ασιατικά μάτια τονιζόταν από τα σκούρα δόντια, τα οποία έπαιρναν αυτό το χρώμα από το μάσημα κάποιου φυτού της πατρίδας τους. Μάλιστα τους συνόδευε και η αποκρουστική φήμη ότι έτρωγαν ποντίκια.
[1]. Βλέπε: Βάλλας Δημήτριος, Η Σημαία των Ευζώνων που «χάθηκε» στη Λάρισα!, εφ. Ελευθερία, Λάρισα, φύλο της 8ης Μαρτίου 2014.
[2]. Η λέξη σπαχήδες συναντιέται στην ισλαμική στρατιωτική ορολογία και σήμαινε τους έφιππους πολεμιστές.
[3]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το μέγαρο Νικολάου Καρανίκα, εφ. Larissanet, φύλλο της 27ης Μαρτίου 2015.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
