*Από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα
(Πρόκειται για θέματα που αφορούν την Ιστορία της Θεσσαλίας κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, τη σκοτεινότερη και δυστυχέστερη περίοδο του Ελληνισμού της περιοχής, τότε που όλα τα πλάκωνε η σκλαβιά. Η περίοδος αυτή καλύπτει 500 σχεδόν χρόνια. Από τα μέσα του 14ου αιώνα έως τις παρυφές του 19ου αιώνα [1881]).
Η πρώτη οθωμανική εισβολή στη Θεσσαλία έλαβε χώρα το 1386. Κατά τη διάρκειά της κατελήφθησαν κατά σειρά το κάστρο του Πλαταμώνα, το κάστρο της Ωριάς στα Τέμπη και η Λάρισα. Κατά τη γνώμη πολλών ιστορικών, σ’ αυτή τη φάση άρχισε η εγκατάσταση των πρώτων Τούρκων νομάδων εποίκων. Ο Στρατηγός των Οθωμανών, ένας από τους κορυφαίους του σουλτάνου, ο Εβρενός μπέης, ο ονομαζόμενος και πορθητής της Λάρισας, που ήταν Έλληνας αρνησίθρησκος, έχοντας μαζί του τον στρατιωτικό αρχηγό Χαϊρεντίν πασά κατέλαβαν τη Θεσσαλία επί Μουράτ Β΄, το 1386/7. Ο Εβρενός πέθανε το 1417 και θάφτηκε στη νέα οθωμανική πόλη της Δ. Μακεδονίας, τα Γιαννιτσά. Την ίδια περίοδο ο Αλέξιος Φιλανθρωπινός, ο λεγόμενος Καίσαρ της Μεγάλης Βλαχίας, παρέμενε οχυρωμένος στα Τρίκαλα μέχρι και το θάνατό του, που μάλλον συνέβη το 1388. Συνεπώς αυτή η πρώτη φάση της οθωμανικής εισβολής στη Θεσσαλία τερματίστηκε στην περιοχή της Λάρισας. Τα επόμενα έτη, όταν άρχισαν οι εμφύλιες διαμάχες των Παλαιολόγων δεσποτών του Μυστρά, ζητήθηκε από τον Εβρενός μπέη να επέμβει! Πράγματι ο οθωμανικός στρατός πέρασε για πρώτη φορά τον Ισθμό και έφερε την … ειρήνευση μεταξύ των αντιμαχομένων.
Έξι χρόνια αργότερα, το 1392/3, άρχισε η δεύτερη φάση της οθωμανικής εξάπλωσης στη Θεσσαλία υπό την ηγεσία και πάλι του Εβρενός και κατέληξε το 1394 υπό την αρχιστρατηγία του ίδιου του σουλτάνου Βαγιαζήτ Α΄. Ο Εβρενός επικεφαλής ισχυρού στρατού, πέρασε το 1392 τα Τέμπη. Συμμετείχε σ’ αυτήν την εκστρατεία και ο Χασάν Μπαμπά ως πνευματικός καθοδηγητής του στρατού, καθόσον ήταν δερβίσης1, επικεφαλής ισχυρής ομάδας γαζήδων. Ο τελευταίος υπήρξε πολεμιστής της πίστης και μέλος της αίρεσης των μπεκτασήδων δερβίσηδων. Στα ερημωμένα Τέμπη, εκεί που ίσως βρισκόταν κάποτε το βυζαντινό Λυκοστόμιο, ίδρυσε έναν τεκέ (μουσουλμανικό τζαμί), που αργότερα αναγνωρίστηκε ως θρησκευτικό κέντρο2 των μουσουλμάνων Οθωμανών της περιοχής.
Πίνακας των Οθωμανών σουλτάνων3
1288-1326 Οσμάν
1326-1362 Ορχάν
1362-1389 Μουράτ Α΄
1389-1402 Βαγιαζήτ Α΄
1402-1410 Σουλεϊμάν (ως συμβασιλέας του Μωάμεθ Α΄)
1411-1413 Μουσά (ως συμβασιλέας του Μωάμεθ Α΄)
1402- 1421 Μωάμεθ Α΄
1421-1451 Μουράτ Β΄
1451-1481 Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής
1481-1512 Βαγιαζήτ Β΄ Βελί
1512-1520 Σελίμ Α΄ Γιαβούζ
1521-1566 Σουλεϊμάν Α΄ ο Μεγαλοπρεπής
1566-1574 Σελίμ Β΄ Αγιάς
1574-1595 Μουράτ Γ΄
1595-1603 Μωάμεθ Γ΄
1603-1617 Αχμέτ Α΄
1617-1618 Μουσταφά Α΄
1618-1622 Οσμάν Β΄
1622-1623 Μουσταφά Α΄
1623-1640 Μουράτ Δ΄
1640-1648 Ιμπραήμ
1648-1687 Μωάμεθ Δ΄ Αβτζί
1687-1691 Σουλεϊμάν Β΄
1691-1695 Αχμέτ Β΄
1695-1703 Μουσταφά Β΄
1703-1730 Αχμέτ Γ΄
1730-1754 Μαχμούτ Α΄
1754-1757 Οσμάν Γ΄
1757-1773 Μουσταφά Γ΄
1773-1789 Αμπντούλ Χαμίτ Α΄
1789-1807 Σελίμ Γ΄ ο Μεταρρυθμιστής
1807-1808 Μουσταφά Δ΄
1808-1839 Μαχμούτ Β΄ ο Δίκαιος
1839-1861 Αμπντούλ Μετζίτ Α΄
1861-1876 Αμπντούλ Αζίζ
1876 Μουράτ Ε΄
1876-1909 Αμπντούλ Χαμίτ Β΄
Η παράδοση έχει διασώσει τραγούδια και θρύλους για το λεγόμενο Κάστρο της Ωριάς των Τεμπών, το οποίο βρισκόταν σε απόκρημνο σημείο της ομώνυμης κοιλάδας από την πλευρά της Όσσας, απέναντι από την Αγία Παρασκευή, ίχνη του οποίου σώζονται ως τις μέρες μας. Σύμφωνα με το θρύλο, κάποιος Οθωμανός εξαπάτησε την κόρη του άρχοντα του κάστρου υποδυόμενος ορθόδοξο μοναχό που ζητούσε καταφύγιο στο κάστρο. Έτσι η οχυρή θέση έπεσε στα χέρια των γαζήδων.
Αφού οι Οθωμανοί κατέλαβαν και πάλι το κάστρο της Ωριάς, αντιμετώπισαν με άνεση στην έξοδο της κοιλάδας το στρατό του νέου Καίσαρα της Μεγαλοβλαχίας [αυτό ήταν το μεσαιωνικό όνομα της Θεσσαλίας] Μανουήλ Άγγελου Φιλανθρωπινού, που ήταν αδελφός του νεκρού Αλέξιου. Έτσι ο οθωμανικός στρατός, χωρίς καμιά άλλη αντίσταση, κατάλαβε ξανά τη Λάρισα. Την ίδια χρονιά έπεσαν προσωρινά (μέχρι του 1403) στα χέρια των Οθωμανών η Σκιάθος και η Σκόπελος. Σύμφωνα με τις τουρκικές πηγές4 το 1394 την αρχιστρατηγία του οθωμ. στρατού ανέλαβε ο Βαγιαζήτ ο οποίος και υπέταξε την ίδια χρονιά κατά σειρά τα Φάρσαλα, το Δομοκό, το Ζητούνι, τις Θερμοπύλες και την παλιά πρωτεύουσα του θεσσαλικού κράτους Υπάτη (Νέες Πάτρες), η οποία μετονομάστηκε από τους Οθωμανούς σε Πατρατζίκ. Μετά τη λήξη των επιχειρήσεων παραχώρησε μεγάλο μέρος της Θεσσαλίας, ως φέουδο, στον Εβρενός, τιμώντας τον κατ’ αυτόν τον τρόπο για την προσφορά του. Λίγο αργότερα, το 1396/7, ο Εβρενός συνέχισε το καταστροφικό του έργο, λεηλατώντας περιοχές της Στερεάς και της Πελοποννήσου, ενώ ο Βαγιαζήτ συνέχισε τις κατακτήσεις του στο θεσσαλικό έδαφος (Τρίκαλα, Βαθύρρεμα, Φανάρι, Γόλος [Βόλος] κ. ά.). Χρονιά σταθμός ήταν το 798 μετά Εγίραν5, σύμφωνα με τις τουρκικές πηγές,6 (1395-6), διότι τότε έπεσε η πιο οχυρή θεσσαλική πόλη, τα Τρίκαλα, τα οποία στη συνέχεια απετέλεσαν έδρα του πρώτου Οθωμανού πασά (διοικητή) της Θεσσαλίας, Τουραχάν (ή Τουρχάν). Όμως, μια μεγάλη απειλή για τους Οθωμανούς, οι μογγολικές ορδές, θα δώσουν μερικές δεκαετίες ακόμη ζωής στην πνέουσα τα λοίσθια Βυζαντινή Αυτοκρατορία και κατ΄επέκταση στη Θεσσαλία. Στα γεγονότα όμως αυτά θα αναφερθούμε στο επόμενο άρθρο μας.
1. Οι δερβίσηδες ήταν μυστικιστές, περίπου μοναχοί του Ισλαμισμού, που διαιρούνταν σε διάφορες ομάδες-τάγματα. Λεπτομέρειες γι’ αυτούς θα αναφερθούν στα επόμενα κεφάλαια.
2. Μέσα στον τάφο του Χασάν Μπαμπά (turbe), σώζονται τμήματα επιγραφής από το 48ο κεφάλαιο του Κορανίου, με τον τίτλο “Η νίκη” και τον ... επίλογο “θάνατος στους απίστους”. Ιστορία του Ελλ. . Έθνος, τόμος Θ΄, σ. 69.
3. Επιμέλεια Ελένη Κ. Οικονόμου.
4. «Χρονικό των Τούρκων σουλτάνων» Εκδόσεις Ζώρας, σελίδα 31.
5 Έτος Εγίρας θεωρείται η χρονιά που ξεκίνησε τη δράση του ο προφήτης της ισλαμικής θρησκείας, Μωάμεθ.
6. Ιmber, Ottoman Empire, σ. 112.
Η ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΣΤΟ ΖΟΦΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ
Η Οθωμανική κατάκτηση της Θεσσαλίας
(μέχρι το 1470) Α΄
*Από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα
(Πρόκειται για θέματα που αφορούν την Ιστορία της Θεσσαλίας κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, τη σκοτεινότερη και δυστυχέστερη περίοδο του Ελληνισμού της περιοχής, τότε που όλα τα πλάκωνε η σκλαβιά. Η περίοδος αυτή καλύπτει 500 σχεδόν χρόνια. Από τα μέσα του 14ου αιώνα έως τις παρυφές του 19ου αιώνα [1881]).
ΛΕΖΑΝΤΕΣ
1. Ο τεκές του Χασάν Μπαμπά σε παλαιά φωτογραφία
2. Ο τεκές των Τεμπών σε γκραβούρα.
Η πρώτη οθωμανική εισβολή στη Θεσσαλία έλαβε χώρα το 1386. Κατά τη διάρκειά της κατελήφθησαν κατά σειρά το κάστρο του Πλαταμώνα, το κάστρο της Ωριάς στα Τέμπη και η Λάρισα. Κατά τη γνώμη πολλών ιστορικών, σ’ αυτή τη φάση άρχισε η εγκατάσταση των πρώτων Τούρκων νομάδων εποίκων. Ο Στρατηγός των Οθωμανών, ένας από τους κορυφαίους του σουλτάνου, ο Εβρενός μπέης, ο ονομαζόμενος και πορθητής της Λάρισας, που ήταν Έλληνας αρνησίθρησκος, έχοντας μαζί του τον στρατιωτικό αρχηγό Χαϊρεντίν πασά κατέλαβαν τη Θεσσαλία επί Μουράτ Β΄, το 1386/7. Ο Εβρενός πέθανε το 1417 και θάφτηκε στη νέα οθωμανική πόλη της Δ. Μακεδονίας, τα Γιαννιτσά. Την ίδια περίοδο ο Αλέξιος Φιλανθρωπινός, ο λεγόμενος Καίσαρ της Μεγάλης Βλαχίας, παρέμενε οχυρωμένος στα Τρίκαλα μέχρι και το θάνατό του, που μάλλον συνέβη το 1388. Συνεπώς αυτή η πρώτη φάση της οθωμανικής εισβολής στη Θεσσαλία τερματίστηκε στην περιοχή της Λάρισας. Τα επόμενα έτη, όταν άρχισαν οι εμφύλιες διαμάχες των Παλαιολόγων δεσποτών του Μυστρά, ζητήθηκε από τον Εβρενός μπέη να επέμβει! Πράγματι ο οθωμανικός στρατός πέρασε για πρώτη φορά τον Ισθμό και έφερε την … ειρήνευση μεταξύ των αντιμαχομένων.
Έξι χρόνια αργότερα, το 1392/3, άρχισε η δεύτερη φάση της οθωμανικής εξάπλωσης στη Θεσσαλία υπό την ηγεσία και πάλι του Εβρενός και κατέληξε το 1394 υπό την αρχιστρατηγία του ίδιου του σουλτάνου Βαγιαζήτ Α΄. Ο Εβρενός επικεφαλής ισχυρού στρατού, πέρασε το 1392 τα Τέμπη. Συμμετείχε σ’ αυτήν την εκστρατεία και ο Χασάν Μπαμπά ως πνευματικός καθοδηγητής του στρατού, καθόσον ήταν δερβίσης1, επικεφαλής ισχυρής ομάδας γαζήδων. Ο τελευταίος υπήρξε πολεμιστής της πίστης και μέλος της αίρεσης των μπεκτασήδων δερβίσηδων. Στα ερημωμένα Τέμπη, εκεί που ίσως βρισκόταν κάποτε το βυζαντινό Λυκοστόμιο, ίδρυσε έναν τεκέ (μουσουλμανικό τζαμί), που αργότερα αναγνωρίστηκε ως θρησκευτικό κέντρο2 των μουσουλμάνων Οθωμανών της περιοχής.
Πίνακας των Οθωμανών σουλτάνων3
1288-1326 Οσμάν
1326-1362 Ορχάν
1362-1389 Μουράτ Α΄
1389-1402 Βαγιαζήτ Α΄
1402-1410 Σουλεϊμάν (ως συμβασιλέας του Μωάμεθ Α΄)
1411-1413 Μουσά (ως συμβασιλέας του Μωάμεθ Α΄)
1402- 1421 Μωάμεθ Α΄
1421-1451 Μουράτ Β΄
1451-1481 Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής
1481-1512 Βαγιαζήτ Β΄ Βελί
1512-1520 Σελίμ Α΄ Γιαβούζ
1521-1566 Σουλεϊμάν Α΄ ο Μεγαλοπρεπής
1566-1574 Σελίμ Β΄ Αγιάς
1574-1595 Μουράτ Γ΄
1595-1603 Μωάμεθ Γ΄
1603-1617 Αχμέτ Α΄
1617-1618 Μουσταφά Α΄
1618-1622 Οσμάν Β΄
1622-1623 Μουσταφά Α΄
1623-1640 Μουράτ Δ΄
1640-1648 Ιμπραήμ
1648-1687 Μωάμεθ Δ΄ Αβτζί
1687-1691 Σουλεϊμάν Β΄
1691-1695 Αχμέτ Β΄
1695-1703 Μουσταφά Β΄
1703-1730 Αχμέτ Γ΄
1730-1754 Μαχμούτ Α΄
1754-1757 Οσμάν Γ΄
1757-1773 Μουσταφά Γ΄
1773-1789 Αμπντούλ Χαμίτ Α΄
1789-1807 Σελίμ Γ΄ ο Μεταρρυθμιστής
1807-1808 Μουσταφά Δ΄
1808-1839 Μαχμούτ Β΄ ο Δίκαιος
1839-1861 Αμπντούλ Μετζίτ Α΄
1861-1876 Αμπντούλ Αζίζ
1876 Μουράτ Ε΄
1876-1909 Αμπντούλ Χαμίτ Β΄
Η παράδοση έχει διασώσει τραγούδια και θρύλους για το λεγόμενο Κάστρο της Ωριάς των Τεμπών, το οποίο βρισκόταν σε απόκρημνο σημείο της ομώνυμης κοιλάδας από την πλευρά της Όσσας, απέναντι από την Αγία Παρασκευή, ίχνη του οποίου σώζονται ως τις μέρες μας. Σύμφωνα με το θρύλο, κάποιος Οθωμανός εξαπάτησε την κόρη του άρχοντα του κάστρου υποδυόμενος ορθόδοξο μοναχό που ζητούσε καταφύγιο στο κάστρο. Έτσι η οχυρή θέση έπεσε στα χέρια των γαζήδων.
Αφού οι Οθωμανοί κατέλαβαν και πάλι το κάστρο της Ωριάς, αντιμετώπισαν με άνεση στην έξοδο της κοιλάδας το στρατό του νέου Καίσαρα της Μεγαλοβλαχίας [αυτό ήταν το μεσαιωνικό όνομα της Θεσσαλίας] Μανουήλ Άγγελου Φιλανθρωπινού, που ήταν αδελφός του νεκρού Αλέξιου. Έτσι ο οθωμανικός στρατός, χωρίς καμιά άλλη αντίσταση, κατάλαβε ξανά τη Λάρισα. Την ίδια χρονιά έπεσαν προσωρινά (μέχρι του 1403) στα χέρια των Οθωμανών η Σκιάθος και η Σκόπελος. Σύμφωνα με τις τουρκικές πηγές4 το 1394 την αρχιστρατηγία του οθωμ. στρατού ανέλαβε ο Βαγιαζήτ ο οποίος και υπέταξε την ίδια χρονιά κατά σειρά τα Φάρσαλα, το Δομοκό, το Ζητούνι, τις Θερμοπύλες και την παλιά πρωτεύουσα του θεσσαλικού κράτους Υπάτη (Νέες Πάτρες), η οποία μετονομάστηκε από τους Οθωμανούς σε Πατρατζίκ. Μετά τη λήξη των επιχειρήσεων παραχώρησε μεγάλο μέρος της Θεσσαλίας, ως φέουδο, στον Εβρενός, τιμώντας τον κατ’ αυτόν τον τρόπο για την προσφορά του. Λίγο αργότερα, το 1396/7, ο Εβρενός συνέχισε το καταστροφικό του έργο, λεηλατώντας περιοχές της Στερεάς και της Πελοποννήσου, ενώ ο Βαγιαζήτ συνέχισε τις κατακτήσεις του στο θεσσαλικό έδαφος (Τρίκαλα, Βαθύρρεμα, Φανάρι, Γόλος [Βόλος] κ. ά.). Χρονιά σταθμός ήταν το 798 μετά Εγίραν5, σύμφωνα με τις τουρκικές πηγές,6 (1395-6), διότι τότε έπεσε η πιο οχυρή θεσσαλική πόλη, τα Τρίκαλα, τα οποία στη συνέχεια απετέλεσαν έδρα του πρώτου Οθωμανού πασά (διοικητή) της Θεσσαλίας, Τουραχάν (ή Τουρχάν). Όμως, μια μεγάλη απειλή για τους Οθωμανούς, οι μογγολικές ορδές, θα δώσουν μερικές δεκαετίες ακόμη ζωής στην πνέουσα τα λοίσθια Βυζαντινή Αυτοκρατορία και κατ΄επέκταση στη Θεσσαλία. Στα γεγονότα όμως αυτά θα αναφερθούμε στο επόμενο άρθρο μας.
1. Οι δερβίσηδες ήταν μυστικιστές, περίπου μοναχοί του Ισλαμισμού, που διαιρούνταν σε διάφορες ομάδες-τάγματα. Λεπτομέρειες γι’ αυτούς θα αναφερθούν στα επόμενα κεφάλαια.
2. Μέσα στον τάφο του Χασάν Μπαμπά (turbe), σώζονται τμήματα επιγραφής από το 48ο κεφάλαιο του Κορανίου, με τον τίτλο “Η νίκη” και τον ... επίλογο “θάνατος στους απίστους”. Ιστορία του Ελλ. . Έθνος, τόμος Θ΄, σ. 69.
3. Επιμέλεια Ελένη Κ. Οικονόμου.
4. «Χρονικό των Τούρκων σουλτάνων» Εκδόσεις Ζώρας, σελίδα 31.
5 Έτος Εγίρας θεωρείται η χρονιά που ξεκίνησε τη δράση του ο προφήτης της ισλαμικής θρησκείας, Μωάμεθ.
6. Ιmber, Ottoman Empire, σ. 112.
