[12/12/1957] και ο ΕΔΕΣ
από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο, συγγραφέα
Η ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΔΕΣ: Ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ) υπήρξε μια πατριωτική ελληνική αντιστασιακή οργάνωση στη διάρκεια της τριπλής κατοχής της Ελλάδας. Ιδεολογικά ανήκε στο φιλελεύθερο δημοκρατικό στρατόπεδο, σε αντίθεση με το [φιλο-]κομμουνιστικό ΕΑΜ, που επιδίωκε και την αλλαγή του καθεστώτος. Ιδρύθηκε στις 15/10/1941 και είχε ως πολιτικό αρχηγό τον Κομνηνό Πυρομάγλου ενώ στρατιωτικός του αρχηγός ήταν ο Ν. Ζέρβας. Ο ΕΔΕΣ συμμετείχε στην επιτυχή ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, που οργανώθηκε από Άγγλους στρατιωτικούς και στην οποία συμμετείχαν δυνάμεις και του ΕΛΑΣ. Αργότερα το ΕΑΜ και το στρατιωτικό του σκέλος, ο ΕΛΑΣ ήρθε σε σύγκρουση με τον ΕΔΕΣ διότι το ΕΑΜ διέδιδε ψευδώς ότι μαχητές του ΕΔΕΣ συνεργάζονταν με τον κατακτητή. Από την πλευρά του ο ΕΔΕΣ αντιλαμβανόταν ότι η πραγματική αίτια της σύγκρουσης ήταν η προσπάθεια των κομμουνιστών να μονοπωλήσουν την Εθνική Αντίσταση, όπως έκανε και ο Τίτο στη Γιουγκοσλαβία, και να καταλάβει βιαίως την εξουσία μετά την αποχώρηση των Γερμανών εγκαθιδρύοντας καθεστώς σοβιετικού τύπου. Ο ΕΔΕΣ στα τέλη της κατοχής κυριαρχούσε στη Δυτική Ελλάδα ενώ εκκαθάρισε τη Θεσπρωτία από τις ένοπλες δυνάμεις Γερμανών και προδοτών Τσάμηδων συνεργατών του. Έδωσε περισσότερες από 100 μάχες και συμπλοκές εναντίον Ιταλών, Γερμανών και Αλβανοτσάμηδων. Όταν στα Δεκεμβριανά ο ΕΔΕΣ τάχθηκε στο πλευρό της κυβέρνησης Παπανδρέου και της δημοκρατίας και αφού δέχτηκε ισχυρή επίθεση από τον ΕΛΑΣ, αναγκάστηκε να υποχωρήσει από την Ήπειρο στην Κέρκυρα. Εκτός της συμμετοχής στο Γοργοπόταμο, ο ΕΔΕΣ έχει να επιδείξει σωρεία επιτυχιών στον αγώνα του κατά των φασιστών επιδρομέων: 20/5/42: Νικηφόρα μάχη έναντι Ιταλών και Τσάμηδων στην Αγία Κυριακή. 22/6/42: Ανατίναξη γέφυρας Σπηλιοποτάμου Καλαμά. 6/7/42: Νίκη ενανατίον αλπινιστών στη Μηλιά Ηπείρου, 8-20/9/42: μάχες με Γερμανούς σε Μέτσοβο, Καλαρρύτες και Πράμαντα, 16 και 20/9/42: μάχες με Τσάμηδες και Γερμανούς στην παραμυθιώτικη Σκάλα, 30/9/42: επίθεση στο γερμανικό αρχηγείο Ξηροβουνίου, 30,31/10/42: Μάχη με τη μεραρχία Εντελβάις στο Βουλγαρέλι, 11-12/1943, απόκρουση εκκαθαριστικών επιχειρήσεων Γερμανών και Τσάμηδων στη Θεσπρωτία. Το 1944 ο ΕΔΕΣ απελευθέρωσε σταδιακά: Παραμυθιά και Πάργα (29/6), Μαργαρίτι (11/8), Λευκάδα (14/9), Ηγουμενίτσα και Φιλιάτες (22/9). Νωρίτερα [27/8/1944], ο Ζέρβας απηύθυνε προκήρυξη προς τους ενόπλους Τσάμηδες που εξακολουθούσαν να μάχονται στο πλευρό των Γερμανών, καλώντας τους για τελευταία φορά να καταθέσουν τα όπλα. Η άρνησή τους οδήγησε στην μεγάλη επίθεση του ΕΔΕΣ εναντίον τους, υπό την ηγεσία του Αριστείδη Κρανιά.
ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΖΕΡΒΑΣ: Ο Ζέρβας γεννήθηκε το 1891 στην Άρτα. Ο Πατέρας του, Νικόλαος Ζέρβας, είχε λάβει μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα των Κρητών το 1897. Το 1910 κατατάχθηκε εθελοντής στο στράτευμα και στους Βαλκανικούς Πολέμους έλαβε έπ' ανδραγαθία τον βαθμό του ανθυπασπιστή. Κι αυτό γιατί διακρίθηκε στο πεδίο της μάχης για το θάρρος και την τόλμη του, ενώ τραυματίστηκε την 21η Ιουνίου 1913, στη μάχη του Κιλκίς, “διά πυροβόλου όπλου, υποστείς τραύμα διαμπερές.1” Αργότερα φοίτησε στη Σχολή Υπαξιωματικών, ενώ ονομάστηκε ανθυπολοχαγός [1914]. Φανατικός βενιζελικός, τολμηρός και γενναίος, προσχώρησε από τους πρώτους στο κίνημα Εθνικής Αμύνης του 1916, ενώ πήρε μέρος σε πολλές μάχες του Μακεδονικού Μετώπου (1917-1918), στις οποίες και διακρίθηκε. Το 1920, προαγόμενος «έπ' ανδραγαθία», έφθασε στον βαθμό του ταγματάρχη. Μετά την ήττα των Φιλελευθέρων διέφυγε στην Κωνσταντινούπολη, από όπου επέστρεψε στην Αθήνα μετά την Επανάσταση του 1922 και κατατάχθηκε πάλι στον στρατό. Στη δικτατορία του Παγκάλου [Ιούνιος 1925], ο Ζέρβας ανέλαβε τη διοίκηση του Β' Τάγματος Δημοκρατικής φρουράς. Όμως, ο Ζέρβας πήρε μέρος στο πραξικόπημα της 22ας Αυγούστου 1926 του Γ. Κονδύλη, που ανέτρεψε τον Πάγκαλο. Όταν τον Σεπτέμβριο ο Κονδύλης αποφάσισε τη διάλυση της Δημοκρατικής Φρουράς, ο Ζέρβας αντιστάθηκε, με αποτέλεσμα να διεξαχθούν μάχες στην Αθήνα ανάμεσα τους άνδρες του και στις δυνάμεις των κυβερνητικών. Μετά την επικράτηση των κυβερνητικών, ο Ζέρβας καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη. Δύο χρόνια αργότερα, τον Οκτώβριο του 1928, αμνηστεύτηκε από τον Βενιζέλο και ονομάστηκε αντισυνταγματάρχης "εν αποστρατεία".
ΣΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ: Κατά τους πρώτους μήνες της Κατοχής, στις 9/9/1941, μαζί με τον Λεωνίδα Σπαή και τον Ηλ. Σταματόπουλο, ίδρυσε τον ΕΔΕΣ [Εθνικός Δημοκρατικός Επαναστατικός Σύνδεσμος], του οποίου δήθεν αρχηγός ήταν ο Νικόλαος Πλαστήρας, εξόριστος τότε στη Γαλλία. Ο Ζέρβας θα αναγνωρίσει αργότερα, σε έκθεση προς το Υπουργείο Πολέμου, την αυθαίρετη χρήση του ονόματος του Πλαστήρα. Αργότερα, με υπαρχηγό του τον Κομνηνό Πυρομάλλογλου, βγήκε στα ηπειρώτικα βουνά, όπου συγκρότησε τον στρατιωτικό κλάδο του ΕΔΕΣ, με την επωνυμία "Εθνικαί Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών" (ΕΟΕΑ). Οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ αναγνωρίστηκαν ως τακτικός συμμαχικός στρατός από το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής. Τον Νοέμβριο του 1942 συμμετείχε με αντάρτες του στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Τότε ο Ζέρβας επικηρύχθηκε από τις Ιταλικές κατοχικές αρχές. Οι ΕΟΕΑ ήλεγχαν τα ορεινά της Ηπείρου και η ΕΚΚΑ την περιοχή της Παρνασσίδος, πριν την άνανδρη δολοφονία του Ψαρρού από όργανα του Βελουχιώτη. Στα τέλη, πάντως, της Κατοχής, οι δυνάμεις του Ζέρβα ήλεγχαν το μεγαλύτερο μέρος της Ηπείρου, καθώς και τμήματα της Αιτωλοακαρνανίας (Τριχωνίδα, Βάλτος, Ξηρόμερο)2.
ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ ΚΑΙ ΣΥΚΟΦΑΝΤΙΕΣ ΤΟΥ ΕΛΑΣ: Κατά τα Δεκεμβριαναά δέχθηκαν επίθεση από δυνάμεις του ΕΛΑΣ (Βελουχιώτης-Σαράφης), που μέσα σε 24 ώρες τους απεμάκρυνε από την Ήπειρο υποχρεώνοντάς τους να καταφύγουν στην Κέρκυρα. Αργότερα (15/2/1945), ο Ζέρβας διέλυσε τις ανταρτικές του δυνάμεις. Νεότερες έρευνες [Χέρμαν Φρ. Μάγερ], δείχνουν ότι ο Ζέρβας αναγκάστηκε να κηρύξει ανακωχή με τους Γερμανούς για να αντιμετωπίσει την αναίτια επίθεση του ΕΛΑΣ στα τέλη του 1943, στην προσπάθεια μονοπώλησης της αντίστασης από την Αριστερά3. Κατόπιν απαίτησης των Άγγλων ο ΕΔΕΣ το καλοκαίρι του 1944 συνέχισε την Εθν. Αντίσταση κατά των Γερμανών. Την άποψη αυτή υποστηρίζουν και άλλοι ιστοριογράφοι από τον χώρο της αριστεράς (Χάγκεν Φλάισερ, Μαθιόπουλος). Η άποψη αυτή, ωστόσο, δεν υποστηρίζεται ούτε από τον Σ. Γρηγοριάδη, που στο βιβλίο του για την Εθνική Αντίσταση τονίζει ότι ο Ζέρβας ουδέποτε συνεργάστηκε με τους Γερμανούς. Επιπλέον, ο Κ. Ιωάννου, στο βιβλίο του "Φενάκη και Σβάστικα" καταρρίπτει τις αιτιάσεις του Μαθιόπουλου και του Φλάισερ, αποδεικνύοντας την αναξιοπιστία των γερμανικών αρχείων.
ΕΠΙΛΟΓΙΚΑ: Μεταπολεμικώς, ο Ζέρβας ίδρυσε το Εθνικό Κόμμα και στις εκλογές του 1946 εξελέγη βουλευτής Ιωαννίνων, ενώ το κόμμα του κέρδισε συνολικά 25 έδρες. Στις 2 Σεπτεμβρίου 1950 ανέλαβε το υπουργείο Δημοσίων Έργων στην κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου. Από τις εκλογές του 1952 αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική. Πέθανε στις 12 Δεκεμβρίου του 1957. Ο Ζέρβας αγωνίσθηκε στην εθνική αντίσταση με γνώμονα αποκλειστικά το εθνικό συμφέρον, χωρίς ιδεολογικές εμμονές και σκοπιμότητες. Ήταν ένας πραγματικός πατριώτης. “Ήταν ο δυναμικότερος στρατιωτικός του 1941 και ο ικανότερος για τις χαλεπές ημέρες που πλησίαζαν και στις οποίες διακρίθηκαν όλοι όσοι πραγματικά τότε κάτι άξιζαν. Αυτός ήταν ο Ζέρβας4”. Αιωνία του η μνήμη!
1. Αρχεία ΔΙΣ, Φ. 908 Α/Ε/ 82.
2. http://eoeaedes.blogspot.gr/2014/09/blog-post_11.html.
3. Ο ΕΛΑΣ έθεσε σε εφαρμογή σχέδιο προσάρτησης ή διάλυσης όσων οργανώσεων δεν συμφωνούσαν μαζί του. Η λογική της ηγεσίας του ήταν πως η εθνική ενότητα έπρεπε να εφαρμοσθεί μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και μόνον!
4. Εφημερίδα Ακρόπολη, 10 Ιουνίου 1979.
