* Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
Η φωτογραφία που δημοσιεύεται σήμερα είναι από τις παλαιότερες που υπάρχουν με απεικονίσεις της Λάρισας. Είναι δημοσιευμένη στο αγγλικό εβδομαδιαίο περιοδικό “The Illustrated London News”, στο τεύχος της 24ης Απριλίου 1897, σελ. 567, όταν δηλαδή η περιοχή μας ζούσε τον «ατυχή» ελληνοτουρκικό πόλεμο. Ηφωτογραφία φέρει τον υπότιτλο: “Bridge over the Peneios at Larissa” (Γέφυρα επί του Πηνειού στη Λάρισα). Είναι γνωστό ότι η διεθνής κοινή γνώμη παρακολουθούσε τις φάσεις του «πολέμου των 33 ημερών», όπως έμεινε στην ιστορία για την ταχύτατη έκβασή του, με μεγάλο ενδιαφέρον. Εφημερίδες και περιοδικά από την Ευρώπη κυρίως, αλλά και από τις Ηνωμένες Πολιτείες, είχαν στείλει πολεμικούς ανταποκριτές, για να καλύψουν ειδικά τις διάφορες φάσεις του πολέμου. Μαζί τους είχαν φθάσει καλλιτέχνες σχεδιαστές και φωτογράφοι, οι οποίοι κατέγραφαν εκτός από πολεμικά στιγμιότυπα και τοπία των περιοχών όπου γίνονταν οι μάχες. Οι εικόνες αυτές εμπλούτιζαν τα κείμενα των ξένων εφημερίδων και έτσι οι αναγνώστες είχαν αμεσότερη επαφή με τα γεγονότα. Βάση όλων αυτών των απεσταλμένων, οι οποίοι κάλυπταν τις πολεμικές επιχειρήσεις από την ελληνική πλευρά, ήταν η Λάρισα, γι’ αυτό και υπάρχουν πολλές απεικονίσεις της πόλεώς μας από την περίοδο εκείνη. Βέβαια μαζί με τις εικόνες θα βρει κανείς στον ξένο τύπο της εποχής και περιγραφές της Λάρισας πολύ ενδιαφέρουσες από κάθε άποψη και νομίζω ότι αξίζει τον κόπο κάποια στιγμή να τις αναφέρουμε.
Η λήψη της φωτογραφίας έγινε από την αριστερή όχθη του ποταμού, περίπου στο ύψος της σημερινής δεύτερης οδικής γέφυρας του Πηνειού, στην περιοχή της λαϊκής της Τετάρτης. Στην κάτω ζώνη της εικόνας διακρίνουμε μέσα στην κοίτη του ποταμού δύο τροχοφόρα (σούστες) με τα άλογά τους και τους οδηγούς όρθιους στο κέντρο της καρότσας. Η πρώτη αίσθηση είναι μήπως είναι βαρελάδες, δηλαδή να συλλέγουν νερό από το κέντρο της ροής του ποταμού, για την μεταφορά τους στην πόλη. Όμως η στάση των οδηγών (μάλιστα ο ένας φοράει και καπέλο)[1]και η έλλειψη βαρελιών από την καρότσα, μας οδηγεί σε απορίες για την εκεί παρουσία τους.
Στην επάνω ζώνη απλώνεται όλη η δυτική πλευρά της Λάρισας. Η αριστερή όχθη είναι κατάφυτη. Ανάμεσα στα δένδρα, ιδίως κοντά στη γέφυρα, διακρίνονται διάφορα κτίσματα, σε ένα από τα οποία στεγαζόταν το θέατρο Γκουλιάμα και Νωλέσσα[2]. Επίσης πίσω από τα δένδρα, ψηλά στον λόφο του Φρουρίου μόλις εντοπίζεται ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Αχιλλίου[3].
Στη συνέχεια απεικονίζεται η μεγάλη λίθινη γέφυρα, ένα από τα χαρακτηριστικότερα σημεία της Λάρισας την περίοδο εκείνη. Εδώ η γωνία λήψεως είναι τέτοια ώστε αποτυπώθηκαν μόνον οι τρεις από τις εννέα μεγάλες καμάρες της γέφυρας. Σε άλλα κείμενα την έχουμε περιγράψει με λεπτομέρειες. Εκείνο που μπορούμε να προσθέσουμε εδώ είναι ότι το κατάστρωμα της γέφυρας φαίνεται καθαρά ότι έχει διαπλατυνθεί, κατασκευή η οποία είναι γνωστό ότι έγινε από Τάγμα Μηχανικού του Στρατού το 1886.
Πάνω και πίσω από τη γέφυρα απεικονίζεται η δυτική πλευρά του λόφου του Φρουρίου. Έχουν ήδη αρχίσει να απομακρύνονται βαθμηδόν οι παλιές κατοικίες του Τρανού Μαχαλά και να αντικαθίστανται με νέα μεγάλα κτίρια. Πολύ αχνά διακρίνεται στο βάθος το τριώροφο αρχοντικό του Γιάννη Βελλίδη και δεξιότερα το χάνι των αδελφών Σαχίνη ή Χάνι των Ηπειρομακεδόνων, το οποίο εκείνη την εποχή εξυπηρετούσε τους ταξιδιώτες οι οποίοι μετακινούνταν από την Ήπειρο προς την Μακεδονία και αντιθέτως.
Δεξιότερα φαίνεται επίσης με δυσκολία ο πύργος του ρολογιού της πόλεως και αμέσως μετά σε πρώτο πλάνο, επάνω σε μια υπερυψωμένη περιοχή, το τζαμί του Χασάν μπέη. Το τέμενος αυτό ήταν επί τουρκοκρατίας το επίσημο, το μητροπολιτικό θα λέγαμε, της Γενή-σεχήρ(Λάρισας) και ένα από σπουδαιότερα του ελληνικού χώρου[4]. Σε αντιπαράθεση με παλαιότερη φωτογραφία του 1884 φαίνεται ότι έχει αναμορφωθεί το πρόπυλο του τζαμιού. Μετά το 1881, όταν πολλές τουρκικές οικογένειες εγκατέλειψαν τη Λάρισα, το τέμενος αυτό είχε σταματήσει να λειτουργεί και τις θρησκευτικές ανάγκες όσων μουσουλμάνων είχαν απομείνει στην πόλη εξυπηρετούσε το νέο τέμενος (Γενή τζαμί) που βρισκόταν στην πλατεία Ανακτόρων. Είναι αυτό που διατηρείται μέχρι και σήμερα. Το τζαμί του Χασάν μπέη κατεδαφίσθηκε το 1908από την Μουσουλμανική Κοινότητα της Λάρισας και στη θέση του προπολεμικά λειτούργησε το εξοχικό κέντρο «Πευκάκια». Πριν μερικές δεκαετίες ο λοφίσκος αυτός ισοπεδώθηκε και στην θέση του υψώθηκαν, τι άλλο; πολυκατοικίες.
--------------------------------------
[1]. Ορισμένες λεπτομέρειες της φωτογραφίας στο δημοσιευόμενο κείμενο δεν μπορεί να διακριθούν. Είναι όμως προσιτές με μεγεθυντικό φακό ή κατά την επεξεργασία της εικόνας στον υπολογιστή.
[2]. Κυλικάς Βάσος, Η Μουσική κίνηση της Λάρισας από το 1881 μέχρι σήμερα, Αύγουστος 1935. Ανέκδοτο χειρόγραφο του μουσικόφιλου φαρμακοποιού στο οποίο καταγράφει την μουσική ζωή της πόλεως κατά τη διάρκεια των πενήντα χρόνων από την απελευθέρωσή της.
[3].Πρόκειται για την Βασιλική του Καλλιάρχη όπως έμεινε γνωστή, επειδή το 1974, έπειτα από πολλές προσπάθειες, ο μητροπολίτης Διονύσιος ο Καλλιάρχης φρόντισε για την ανοικοδόμησή της.
[4].Το ονόμαζαν πράσινο τζαμί, προφανώς από την παρουσία πράσινων κιόνων ατρακηνού λίθου, οι οποίοι προέρχονταν από τα λατομεία της γειτονικής Χασάμπαλης.
nikapap@hotmail.com
