[ένας πόλεμος που κρίθηκε από το θεσσαλικό ιππικό]
Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δάσκαλος στο 32ο Δ. Σχ. Λάρισας, συγγραφέας
ΓΕΝΙΚΑ: Ο Θουκυδίδης και ο Ηρόδοτος αναφέρονται στον πόλεμο μεταξύ Ερέτριας και Χαλκίδας, των δύο μεγάλων πόλεων της Εύβοιας, την εποχή που αυτές βρίσκονταν στο απόγειο της ακμής τους, και ο οποίος έμεινε γνωστός σαν Ληλάντιος1 πόλεμος. Αρχικά οι δύο πόλεις βρίσκοντας σε μια μορφή πολιτικής ένωσης με την Αθήνα, καθότι ανήκαν στα Ιωνικά φύλα. Μάλιστα, οι δύο Ιωνικές θέσεις στις Δελφικές Αμφικτιονίες είχαν δοθεί από μία στην Αθήνα και στους Ίωνες της Εύβοιας [εναλλάξ Ερέτρια ή Χαλκίδα]. Στη διάρκεια του πολέμου, τα δύο κράτη υπέστησαν μεγάλες καταστροφές με αποτέλεσμα να παρακμάσουν. Πιο σημαντική ήταν η καταστροφή της πόλης Λευκαντί, μητρικής πόλης της Ερέτριας, η οποία ερημώθηκε. Ο πόλεμος υπήρξε πεδίο συγκρούσεων ανάμεσα σε δύο εξέχουσες τάξεις της εποχής, τους Ιπποβότες (εκπαιδευτές αλόγων της Χαλκίδας) και τους Ιππείς (Ερετριείς αναβάτες).
ΑΓΧΕΜΑΧΑ ΟΠΛΑ: Πρέπει να τονισθεί ότι εκείνη την εποχή απαγορευόταν η χρήση όπλων που έπλητταν τον εχθρό από απόσταση, δηλαδή βέλη, σφενδόνες ή ακόντια, επειδή θεωρείτο τακτική μάχης για δειλούς. Έτσι, “το να χτυπάς από απόσταση δεν ήταν τρόπος μάχης ανδρών που μεγάλωσαν διαβάζοντας την «Ιλιάδα» του Ομήρου”2. Συνεπώς, η μάχη δινόταν σώμα με σώμα και με τα λεγόμενα αγχέμαχα όπλα. Οι περισσότερες μάχες ήσαν απλές ή πολλαπλές μονομαχίες, και ως εκ τούτου όχι σε αντιπαραθέσεις σχηματισμών φάλαγγας.
ΤΟΠΟΣ – ΧΡΟΝΟΣ: Οι δύο πόλεις ήταν τότε τα σημαντικότερα λιμάνια της ανατολικής Ελλάδος. Διέπρεπαν στη ναυτιλία, η δε Χαλκίδα αποτελούσε μόνιμο σταθμό των Φοινίκων εμπόρων. Ο πόλεμος έλαβε χώρα στην στεριά, παρόλο που τα κράτη ήσαν ισχυρά στην θάλασσα, διότι εκείνη την περίοδο δεν είχε καθιερωθεί η ναυτική μάχη. Η ακριβής ημερομηνία διεξαγωγής του πολέμου δεν είναι γνωστή. Ο Θουκυδίδης υπολογίζει το 705 π.Χ, ως έτος έναρξης του πολέμου. Ο Θέογνις ο Μεγαρεύς (λυρικός ποιητής), αναφέρει στα έργα του μια σύγκρουση μεταξύ Χαλκίδας και Ερέτριας το 550 π.Χ περίπου, αλλά ίσως αναφέρεται σε μεταγενέστερη σύγκρουση. Η πιθανότερη ημερομηνία εκτιμάται περί το 710 π.Χ κι αυτό γιατί γύρω τα μέσα του 8ου αι. οι δύο πόλεις ήσαν σύμμαχοι. Μάλιστα οι δύο πόλεις ιδρύσαν τότε από κοινού την αποικία των Ισκίων στην Ιταλία. Η ανακάλυψη αρχαιολογικών ευρημάτων, όπως τάφων και όπλων, καταδεικνύουν ότι ο πόλεμος διήρκεσε έως και 60 έτη.
ΑΙΤΙΑ – ΑΦΟΡΜΕΣ: Αιτία του πολέμου θεωρείται ο έλεγχος της πεδιάδας που διαρρέεται από τον Λήλαντα ποταμό, ενώ τυπική αφορμή στάθηκε μια παρατεταμένη περίοδος ανομβρίας στο τέλος του 8 αι. π.Χ, εξαιτίας της οποίας η Άνδρος, που ήταν αποικία της Ερέτριας, εγκαταλείφθηκε. Όμως το πραγματικό διακύβευμα της σύγκρουσης, δεν ήταν η «κατοχή» της πεδιάδας, αλλά ο έλεγχος του εμπορίου μεταξύ Κυκλάδων και ηπειρωτικής χώρας. Η Χαλκίδα ήλεγχε το «στενό του Ευρίπου», το στενότερο σημείο μεταξύ της Εύβοιας και της ηπειρωτικής χώρας, ενώ η Ερέτρια αντίστοιχα ήλεγχε τα νησιά Τήνο, Άνδρο και Κέας.
ΣΗΜΑΣΙΑ: Η σημασία της μάχης ενισχύεται από την προθυμία των Ιωνικών πόλεων, να βοηθήσουν την νικήτρια πόλη, γεγονός που θα τους επέτρεπε την απρόσκοπτη πρόσβαση στα νησιά και τη συνέχιση των εμπορικών σχέσεων ανάμεσα στις δύο ”όχθες” του Αιγαίου. Η σπουδαιότητα του εμπορίου με την Ανατολή, ειδικά με τη Μικρά Ασία φαίνεται από τον αριθμό των νέων αποικιών, όλες με πρόσβαση στη θάλασσα, που είχαν ιδρυθεί το προηγούμενο χρονικό διάστημα. Στη διάρκεια της Ιωνικής επανάστασης, που απετέλεσε αφορμή της μακρόχρονης σύγκρουσης Ελλήνων και Περσών, όταν η Ερέτρια και η Αθήνα συμμάχησαν για την απελευθέρωση των πόλεων της Ιωνίας, η Ερέτρια προσχώρησε στην εκστρατεία λόγω της βοήθειας που είχε λάβει από τη Μίλητο στο Ληλάντιο Πόλεμο, δύο ολόκληρους αιώνες πριν. Μάλιστα, αυτή η συμμετοχή της Ερέτρειας στην Ιωνική επανάσταση θα οδηγούσε αργότερα το Δαρείο να απαιτήσει την καταστροφή της στη διάρκεια των Περσικών Πολέμων, όπως και τελικά έγινε πριν την μάχη του Μαραθώνα, όταν η Ερέτρια καταστράφηκε από τους Δάτη και Αρταφέρνη. Πάντως, η Αρχαιολογία βεβαιώνει ότι η ευβοϊκή κεραμοποιία (κυρίως στην Ερέτρια), η οποία είχε εξαπλωθεί σχεδόν σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου, κατά το δεύτερο ήμισυ του 8ου αιώνα, είχε σταματήσει τις εξαγωγές.
ΟΙ ΣΥΜΜΑΧΙΕΣ: Ο Ληλάντιος ήταν ο πρώτος πόλεμος στον οποίον συμμετείχαν τα περισσότερα Ελληνικά κράτη συμμαχώντας εκατέρωθεν με τους αντιπάλους. Εκτιμάται, ότι με την πλευρά της Ερέτριας τάχθηκαν Μίλητος, Αίγινα, Χίος, Μέγαρα, Μεσσηνία και Άργος, ενώ με την Χαλκίδα συμμάχησαν η Σάμος, η Θεσσαλία, οι Ερυθρές, η Κόρινθος και η Σπάρτη3. Ο ακριβής αριθμός των στρατευμάτων δεν είναι δυνατόν να υπολογισθεί. Εκτιμάται ότι η Ερέτρια μπορούσε να αναπτύξει περίπου 6000 οπλίτες, 600 ιππείς και 60 άρματα. Όσον αφορά στην Χαλκίδα δεν υπάρχουν αναφορές.
Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ: Οι ιστορικές πηγές παρέχουν ουσιαστικά στοιχεία μόνο για μια μάχη του πολέμου, αναμφίβολα την τελευταία, με σημείο αναφοράς τον θάνατο του Θεσσαλού στρατηγού ή ταγού Αμφιδάμαντα, ο οποίος και υμνήθηκε από τον Ησίοδο. Σε αυτή τη μάχη η για πολλούς ακατανίκητη ισχύς του Θεσσαλικού ιππικού είχε ως αποτέλεσμα την νίκη για τη Χαλκίδα. Αξίζει να σημειωθεί πως στη διάρκεια αυτής της σύγκρουσης καταστράφηκε η Ομηρική πόλη της Εύβοιας Κήρινθος4. Η νίκη των Χαλκιδέων συνετέλεσε στο να αποκτήσουν οι Σπαρτιάτες τον έλεγχο της νότιας Πελοποννήσου, αφού οι αντιπαλοί τους Μεσσήνιοι ήταν μεταξύ των ηττημένων, και οι αποικιακές δραστηριότητες της Χαλκίδας και της Κορίνθου στη Δύση να ενισχυθούν, επαληθεύοντας παλαιότερη πρόβλεψη του δελφικού Μαντείου. Τα παραπάνω οδήγησαν στην ενίσχυση κύρους του Μαντείου, το οποίο μέσω των χρησμών του του ασκούσε επιρροή σχετικά με την επιλογή τοποθεσίας νέων αποικιών. Η Ερέτρια φαίνεται ότι είχε ηττηθεί από τους Χαλκιδείς και τους συμμάχους τους και είχε αναγκασθεί να αποχωρήσει από το προσκήνιο. Μάλιστα, η πόλη καταστράφηκε και εγκαταλείφθηκε προσωρινά στις αρχές του 7ου αιώνα. Όμως αρχαιολογικά ευρήματα και ιστορικές πηγές δείχνουν ότι η Ερέτρια συνέχισε να αναπτύσσεται, καθ’ όλη την Αρχαϊκή Περίοδο. Το τελικό αποτέλεσμα κρίνεται αβέβαιο, καθότι η Ερέτρια μάλλον ηττήθηκε, ενώ η Χαλκίδα, σίγουρα δεν ηττήθηκε. Πάντως και οι δύο παρήκμασαν. Έτσι, τη θέση τους ως εμπορικές δυνάμεις της Αρχαιότητας πήραν η Κόρινθος, τα Μέγαρα, οι Ιωνικές πόλεις και η Αθήνα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Ηροδότου, Ιστορίες, 5.99.1, Θουκυδίδου, 1.15.3. Στράβων, Γεωγραφία, 10.1.11 – 12.448. Πλουτάρχου «Ηθική» 760c – 761b. D.W. Bradeen’s, Ο Ληλάντιος πόλεμος και ο Φείδων του Άργους.
Konstantinosa.oikonomou@gmail.com www.scribd.com/oikonomoukon
1. Ο πόλεμος ονομάστηκε έτσι από το Ληλάντιο Πεδίο, την πεδιάδα μεταξύ των δύο μεγάλων πόλεων της Εύβοιας, Χλκίδας και Εράτριας, που διασχίζεται από τον ποταμό Λήλαντα.
2. Στράβων «Γεωγραφία», 10.1.12.
3. “οἱ γὰρ δὴ Μιλήσιοι πρότερον τοῖσι Ἐρετριεῦσι τὸν πρὸς Χαλκιδέας πόλεμον συνδιήνεικαν, ὅτε περ καὶ Χαλκιδεῦσι ἀντία Ἐρετριέων καὶ Μιλησίων Σάμιοι ἐβοήθεον”. Ηρόδοτος, Ιστορία, βιβλίο Ε΄.
4. “Οἴ μοι ἀναλκίης• ἀπὸ μὲν Κήρινθος ὄλωλεν, Ληλάντου δ' ἀγαθὸν κείρεται οἰνόπεδον”, Θέογνις, Ελεγείαι.
