Οι Σαρακατσαναίοι αποτέλεσαν κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας τη μαγιά της Κλεφτουριάς η οποία οδήγησε στην αποτίναξη του Τουρκικού ζυγού. Σύμβολο αντίστασης και ασυμβίβαστου προς κάθε τι το δουλικό, ο Σαρακατσάνος δε θα κλίνει – συνειδητά - το γόνυ στον Κατακτητή. Από τη στιγμή κιόλας της αλώσεως της Πόλεως θα θρηνήσει για αυτήν και κατά συνέπεια για τη συρρίκνωση του Έθνους μη παραδίδοντας όμως το πνεύμα και το ήθος του στην αυθαιρεσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Θα επιδείξει αντρειοσύνη και αρετή η οποία συνηγορούμενη από τη σκληροτράχηλη ζωή θα τον καταστήσει εφιάλτη στα μάτια του Τούρκου κατακτητή ο οποίος εξ΄αφορμής αυτού θα τον χαρακτηρίσει ως «καρά κατσάν» που σημαίνει «μαύρος κλέφτης», ένα παρατσούκλι το οποίο τους κόλλησαν οι Τούρκοι βλέποντάς τους να τους πολεμούνε στα μαύρα ντυμένοι και να φεύγουν διαρκώς από την επιρροή τους.
Σκληρός μεν ο τρόπος ζωής που επέλεξαν οι Σαρακατσαναίοι αλλά επάξιος και τιμημένος. Δίλημμα το οποίο τίθεται και είναι επίκαιρο στην εποχή μας όσο ποτέ άλλοτε. Ανήφορος με κακουχίες και πόνο και ο οποίος όμως οδηγεί στην κορυφή ή κατήφορος εύκολος και προσιτός ο οποίος όμως οδηγεί στην κατάπτωση όχι μόνο των ηθικών, πνευματικών και πατριωτικών αξιών αλλά και στην καταράκωση εν΄ τέλει της ίδιας προσωπικότητας του ανθρώπου; Θέλει Αρετή και τόλμη η Ελευθερία !! Με μία όμως διαφορά η οποία πιστεύω είναι και καθοριστική. Τότε ήταν επαινετή και καθολική η ροπή προς τις αξίες και τα ιδανικά της φυλής μας ενώ τώρα συμβαίνει το αντίθετο. Χλεύη και συκοφαντία σε όποιον επιδείξει πατριωτικές ευαισθησίες.
Οι Σαρακατσαναίοι, είναι μία πανάρχαια ελληνική νομαδική φυλή (όπως θα πει και ο Καθηγητής Ανθρωπολογίας Άρης Πουλιανός στο σύγγραμμά του «Σαρακατσαναίοι, ο Αρχαιότερος Λαός της Ευρώπης, η απωθημένη ράτσα ή η σπίθα του Ελληνισμού;) η οποία επέλεξε τη σκληροτράχηλη ζωή στα βουνά με την καπνισμένη από το μπαρούτι φουστανέλα από τη συμβιβασμένη και καλή, ήρεμη ζωή στους κάμπους. Υπήρξαν οι ανώνυμοι πρωταγωνιστές της Ελληνικής Επαναστάσεως, οι προπομποί μάλιστα αυτής καθότι ποτέ δεν σταμάτησαν να επαναστατούν κατά του Τούρκικου ζυγού. Ποτέ δεν παρακάλεσαν τον Τούρκο να τους χαρίσει τη ζωή αλλά ούτε και να έχουν τα οφέλη της ευμένιάς του. Αντιθέτως προτίμησαν συνειδητά όλη τους τη ζωή να είναι ανυπότακτοι, απροσκύνητοι, στερούμενοι τις χαρές και απολαύσεις της συμβιβασμένης ζωής. Στελέχωσαν την Κλεφτουριά αναδεικνύοντας ηγετικές φυσιογνωμίες όπως ο Κατσαντώνης, ο Καραϊσκάκης, ο Βασίλης Δίπλας, ο Γρηγόρης Λιακατάς, ο Γεώργιος Χασιώτης, ο Γεώργιος Τσόγκας, ο Ανδρέας Ίσκος, ο Καραγιαννάκης, ο Γώγος Μπακόλας, ο Κώστας Γαρέφης και αναρίθμητοι άλλοι. Εν μέσω όλων αυτών πρώτος αναδείχθηκε ο Κατσαντώνης ο οποίος ανακηρύχθηκε αρχηγός όλων των Κλεφτών και των Αρματολών στη κλεφταρματολική σύναξη η οποία πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 1807 στην Αγία Μαύρα της Λευκάδας με πρωτοβουλία των Καποδίστρια, Κολοκοτρώνη, του Στρατηγού Εμμανουήλ και του Μητροπολίτου Ναυπακτίας Ιγνατίου. Εκεί εν΄ μέσω όλων των μεγάλων ονομάτων της Κλεφτουριάς ο Κατσαντώνης αναγνωρίστηκε ως «Αρχηγός όλων των Κλεφτών» (ήτοι κατόπιν όλης της Προεπαναστατικής Κλεφτουριάς)!!
Οι νομάδες Σαρακατσαναίοι στάθηκαν μπροστάρηδες στον αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδος από τον Τούρκο κατακτητή. Από τη στιγμή κιόλας της Αλώσεως της «Πόλης» δε θέλησαν να συμβιβαστούν με αυτήν την ιδέα. Θρήνησαν για τον χαμό της Βασιλεύουσας, ντύθηκαν στα μαύρα, βούλωσαν τα κουδούνια των προβάτων τους και διατηρούσαν έκτοτε μόνο μαύρα ή αλλιώς «λάϊα» πρόβατα στα κοπάδια τους ως ελάχιστη ένδειξη διαμαρτυρίας. Στις μεγάλες ώρες του Έθνους, στις ώρες της τόλμης και της αποφασιστικότητας έδειξαν λεβεντιά και ανιδιοτέλεια αποδεικνύοντας έτσι ότι είναι άξιοι συνεχιστές των Αρχαίων Ελλήνων και δη των Δωριέων. Οι Σαρακατσαναίοι δεν φρόντισαν να επενδύσουν και δεν έχουν να επιδείξουν υλικά δημιουργήματα τα οποία καθίστανται ορατά με γυμνό οφθαλμό όπως μεγαλοπρεπή κτίρια, επιβλητικές εγκαταστάσεις κλπ. Αντιθέτως, μέλημά τους υπήρξε η καλλιέργεια των ιδανικών και των αξιών εκείνων τα οποία οδήγησαν στην απελευθέρωση του γένους και την αποτίναξη του Τουρκικού ζυγού. Και έχει μεγαλύτερη αξία διότι τι νόημα έχει για τον Έλληνα μια πλούσια και μέσα στην καλοπέραση ζωή με σκυμμένο όμως το κεφάλι και κυρίως το φρόνημα. Δε νοείται οι Έλληνες, οι απόγονοι του Λεωνίδα και των Σπαρτιατών και του Μεγάλου Αλεξάνδρου να επιδείκνυαν διαφορετική συμπεριφορά από αυτήν του 1821. Με την καθολική ανώνυμη συμμετοχή τους έδειξαν πως πρώτιστο μέλημά τους υπήρξε η απελευθέρωση της Πατρίδος και όχι η εξυπηρέτηση των δικών τους συμφερόντων κάνοντας συμφωνίες με τους Τούρκους. Αυτοί οι ορεσίβιοι, ανεξάρτητοι στο πνεύμα και αδούλωτοι στην ψυχή, με το αδάμαστο πνεύμα και την αγωνιστικότητα τους ενσάρκωναν- δίχως όμως να αντιλαμβάνονται το μέγεθος της προσφοράς τους- τα όνειρα και τις προσδοκίες ενός πολυβασανισμένου και δη σκλαβωμένου λαού ο οποίος διψούσε για ελευθερία. Με ορμητήριο τα Άγραφα δώσανε στον κατακτητή να αντιληφθεί τη διαφορετικότητα-στην ψυχή- του Ελληνικού λαού έναντι των λοιπών υποταγμένων Βαλκανικών λαών. Δε σταμάτησαν στιγμή να αποτελούν την ελπίδα ότι κάποτε αυτός ο τόπος θα απελευθερωθεί. Ελπίδα όχι μόνο προς τους υπόλοιπους Έλληνες αλλά και προς όλους τους υποταγμένους λαούς της τότε κυρίαρχης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ελπίδα η οποία κρίνεται αναγκαία, ιδιαίτερα σήμερα που οι προσπάθειες να καμφθεί το φρόνημα του Έλληνα είναι πασιφανείς και σε συνάφεια με εσωτερικούς Εφιάλτες οι οποίοι λειτουργώντας ως Δούρειοι ίπποι υπονομεύουν την αδάμαστη και ανυπότακτη ψυχή του Έλληνα.
Κατά τον Patrick Leigh Fermol (Ρούμελη, οδοιπορικό στη Βόρεια Ελλάδα) «οι Σαρακατσαναίοι είχαν ένα αδάμαστο ήθος για την ελευθερία» ενώ σε άλλο σημείο ο Γιάννης Βλαχογιάννης (Ν. Κασομούλη, Στρατιωτικά Ενθυμήματα θα πει: « Οι Σαρακατσιαναίοι είναι αυτοί που συστηματικά βγάλαν από μέσα τους και θρέψαν και θέριεψαν την Ελληνική Κλεφτουριά». Ο ίδιος σε άλλο σημείο αναφέρει πως: «Από την αδάμαστη και άγρια ζωή των Σαρακατσαναίων αλλά και των άλλων λαών της Ρούμελης, μάλιστα των λαών του Βάλτου ξεπήδησαν οι φοβερότεροι κλέφτες οι παλιοί και ληστές έπειτα, οι διάδοχοι των πρώτων»!! Το μήνυμα το οποίο έρχεται στη σημερινή εποχή από τις κορυφές των Αγράφων και από την Αγία Λαύρα είναι επίκαιρο και σηματοδοτεί την ανάγκη για αφύπνιση και αντίσταση προς κάθε προσπάθεια χειραγωγήσεως της ελληνικής ψυχής!
* Ο Στυλιανός Σούρλας είναι Δικηγόρος, πτυχιούχος Θεολογικής Σχολής και πρόεδρος του Συνδέσμου Σαρακατσαναίων Λάρισας
