Πολύς λόγος γίνεται τελευταία για τη γλώσσα στην οποία πρέπει να διαβάζονται τα αναγνώσματα της Κ. Διαθήκης κατά τη θεία λειτουργία, δηλαδή στην κοινή ελληνική των Ευαγγελίων ή σε μετάφραση. Για το θέμα αυτό θέλουμε να σημειώσουμε απροκάλυπτα τα εξής:
α) Ότι δεν είναι δόγμα πίστεως το αν διαβάζονται στην κοινή ελληνική ή σε μετάφραση
Η θεοπνευστία των κειμένων της Αγίας Γραφής δηλαδή, δεν αναφέρεται στις λέξεις που μεταχειρίζονται οι ιεροί συγγραφείς της Καινής Διαθήκης, αλλά στα θεία νοήματα. Για το λόγο αυτό διέπραξαν μεγάλο σφάλμα οι παπικοί, περιπίπτοντας σε αίρεση, όταν ανήγαγαν σε δόγμα πίστεως τη θεωρία για δήθεν τρεις ιερές γλώσσες (εβραϊκή, ελληνική και ρωμαϊκή), στις οποίες ήταν γραμμένο το Ι.Ν.Β.Ι. Την αίρεση δε αυτή καταδίκασαν για τούτο οι ιεραπόστολοι των Σλάβων Κύριλλος και Μεθόδιος, λέγοντας ότι, όπως ο ήλιος και η βροχή στέλλονται προς όλους τους ανθρώπους αδιάκριτα, κατά παρόμοιο τρόπο και ο λόγος του Θεού πρέπει να προσφέρεται με όλες τις γλώσσες του ανθρώπου, εφόσον βεβαιώνεται από τον Απ. Παύλο ότι «πάσα γλώσσα εξομολογήσεται ότι Κύριος Ιησούς Χριστός» (Φιλ. 2, 11). Ταυτόχρονα δε ο άγιος Κύριλλος παρακάλεσε το Θεό πριν από την κοίμησή του, να καταστρέψει την αίρεση των τριών γλωσσών (Π. Χρήστου, οι Θεσσαλονικείς άγιοι Κύριλλος και Μεθόδιος διδάσκαλοι των Σλάβων, Θεσσαλονίκη 1967, 47).
2) Στην κοινή ελληνική γλώσσα έγραψαν οι άγιοι Απόστολοι κατά νεύσιν Θεού
Όταν οι άγιοι Απόστολοι έγραψαν τα βιβλία της Καινής Διαθήκης, δεν προτίμησαν τυχαία την κοινή ελληνική γλώσσα, αλλά κατά νεύσιν του Κυρίου, που όταν συναντήθηκε με τους Έλληνες είπε: «Ελήλυθε η ώρα ίνα δοξασθή ο Υιός του ανθρώπου» (Ιω. 12, 23). Έφθασε δηλαδή η ώρα για να δοθασθεί ο Υιός του ανθρώπου με τον σταυρικό θάνατο και την Ανάστασή Του, που θα ακολουθούσαν και θα διακηρύσσονταν από τους αγίους Αποστόλους με την ελληνική κυρίως γλώσσα, που θα χρησιμοποιούσαν στον προφορικό και στο γραπτό του λόγο. Για το λόγο άλλωστε αυτό και ο ευαγγελιστής Ματθαίος, που έγραψε αρχικά το Ευαγγέλιό του στην αραμαϊκή γλώσσα, το μετέφρασε νωρίς ο ίδιος στην ελληνική, την παγκόσμια γλώσσα της εποχής εκείνης.
Σημ. Από το ότι έκανε όμως μετάφραση του αρχικού Ευαγγελίου γίνεται φανερό ότι και οι μεταφράσεις των ιερών κειμένων δεν αποκλείονται, αλλά ενδείκνυνται όταν το απαιτούν οι ανάγκες του πληρώματος της Εκκλησίας, δηλαδή η πληρέστερη κατανόηση και ωφέλεια των πιστών.
3). Οι μεταφράσεις πολλές φορές αλλοιώνουν τα νοήματα των κειμένων, ενώ δεν παρουσιάζουν συνήθως την ομορφιά των πρωτοτύπων
Καμία από τις μεταφράσεις της Κ. Διαθήκης δεν ταιριάζει με τις άλλες, ενώ πολλές από αυτές που πραγματοποιούνται από τους αιρετικούς προτεστάντες κ.ά. αλλοιώνουν και διαστρέφουν σε πολλά σημεία τα θεία νοήματα. Γεννάται λοιπόν το ερώτημα: «Ποια από τις μεταφράσεις της Κ.Δ. πρέπει να διαβάζεται κατά τη θεία λειτουργία;». Εκτός αν διαβάζεται πρώτα το θεόπνευστο κείμενο και έπειτα η μετάφραση στη σύγχρονη γλώσσα, όπως γίνεται από τους Έλληνες χριστιανούς στο εξωτερικό. Η ερμηνεία όμως των κειμένων και η ανάπτυξη των θείων νοημάτων γίνεται κανονικά με την ομιλία ή το κήρυγμα, που, κατά τον μακαριστό π. Καλλίνικο είναι και οφείλει να είναι «αναπόσπαστον από την ακρόασιν του αποστολικού και ευαγγελικού αναγνώσματος. Δεν είναι δηλαδή κάτι το δευτερεύον, αλλά «μέρος ουσιώδες... προς επιτυχίαν του σκοπού της όλης λειτουργικής ορχήστρας». Αρκεί ο ομιλητής, ως υπηρέτης του Θεού να είναι «πρόσωπον ζων, λαλούν, εψυχωμένον..., δυνάμει της κλήσεως του ανωτέρω ημών ιστάμενον κατ’ εκείνην την ώραν». (Ο χριστιανικός ναός και τα τελούμενα εν αυτώ, Αθήναι 1958, 355). Αυτό άλλωστε το καθόρισε και η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος με το 19ο κανόνα της, που αναφέρει τα εξής: «Δει τους των εκκλησιών προεστώτας εν πάσαις μεν ημέραις, εξαιρέτως δε ταις Κυριακαίς, πάντα τον κλήρον και τον λαόν εκδιδάσκειν τους της ευσεβείας λόγους».
Με τον τρόπο δε αυτό γίνεται μια πνευματική μετάγγιση της πίστης από την καρδιά του ομιλητού στις καρδιές των πιστών, ενώ κάθε Θεία Λειτουργία αποκτά ζωντάνια, εξυψώνοντας τους πιστούς πνευματικά και ταυτόχρονα εξαγιάζοντας, ενώ κάθε ιερέας γίνεται και «ιερουργός του Ευαγγελίου».
4. Πολλοί ξένοι μάθαιναν ελληνικά, για να διαβάζουν την Κ.Δ. στο πρωτότυπο
Πολλοί από τους ξένους συγγραφείς ήθελαν να μάθουν ή μάθαιναν την ελληνική γλώσσα, για να μπορούν να διαβάζουν την Κ.Δ. στο πρωτότυπο. Τέτοια ήταν, για παράδειγμα, η Κινέζα ιεραπόστολος Πελαγία Yu, που, όπως αναφέρεται στο περιοδικό «Πορεία αγάπης», διακήρυξε τα εξής: «Θα ήθελα να ήμουν Ελληνίδα, ώστε να μπορώ να διαβάζω την Κ.Δ. στο πρωτότυπο» (Απρίλιος - Μάιος - Ιούνιος, Λάρισα 2011, σ. 23).
Για το λόγο αυτό, άλλωστε, ο Όσιος Νείλος του Σόρτσκι (1433-1508) είχε μεταβεί και στο Άγιο Όρος για να μάθει τα ελληνικά και να διαβάζει την Κ.Δ. και τα συγγράμματα των Πατέρων στο πρωτότυπο. Κάτι παρόμοιο έκανε και ο Άγιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος (+5 Ιανουαρίου), που το 1847 μετέβη στους Αγίους Τόπους για να μελετήσει τις πηγές της Ορθοδοξίας στις πηγές της, δηλαδή στην ελληνική γλώσσα.
γ) Υπάρχουν και περιπτώσεις που είναι απαραίτητη και η μετάφραση περικοπών της Κ.Δ.
Όπως ήδη σημειώσαμε, οι μεταφράσεις ενδείκνυνται ύστερα από την ανάγνωση των αποστολικών περικοπών, όχι μονάχα εξαιτίας του βάθους των νοημάτων τους, αλλά και εξαιτίας του τρόπου της ανάγνωσής τους από πολλούς ψάλτες, που επιδιώκουν την ώρα εκείνη την επίδειξη των φωνητικών προσόντων τους και δεν στοχεύουν στην οικοδομή προπάντων των πιστών. Όπως διαβάζονται δηλ. οι περικοπές αυτές κατά παράδοση, δεν κατανοούνται από τους πιστούς, έστω και αν είναι πολλές φορές μορφωμένοι και έτσι δεν επιτυγχάνεται ο σκοπός της οικοδομής των πιστών. Για το λόγο αυτό πιστεύουμε ότι, ύστερα από την ανάγνωση των περικοπών αυτών, που πρέπει να γίνεται όσο το δυνατόν πιο απλά και κατανυκτικά, σύμφωνα με τον 75ο κανόνα της Πανθέκτης Οικουμενικής Συνόδου, καλό θα ήταν να διαβαζόταν και κάποια μετάφρασή τους, ώστε να εμπεδώνονται καλύτερα στις καρδιές των πιστών τα θεία νοήματα. Με τον τρόπο δε αυτό κάθε κληρικός θα γίνεται «ταις πάσι τα πάντα», όπως γινόταν πάντοτε ο θεοκίνητος Παύλος.
(Σημ.: Στο σημείο αυτό πρέπει να παρατηρηθεί ότι έχει χρέος και η Πολιτεία για την εξύψωση της μόρφωσης των πολιτών, ώστε να μπορούν να μελετούν από τα πρωτότυπα όχι μονάχα τα κείμενα της Κ.Δ., αλλά και των Πατέρων της Εκκλησίας και της κλασικής αρχαιότητας).
Ύστερα από τα πιο πάνω, θα έλεγα τελικά ότι, σαν χριστιανοί, πρέπει να θυμόμαστε πάντοτε τα του Απ. Παύλου, ότι «Πάντα προς οικοδομήν γινέσθω» (1 Κορ. 14, 26). Για το λόγο αυτό δεν πρέπει να χάνεται η ιεροπρέπεια από τη Θεία Λειτουργία. Ταυτόχρονα, όμως, δεν πρέπει οι καθιερωμένοι τύποι να συμπνίγουν την ουσία, αλλά οι ευσεβείς ιερείς να μεταχειρίζονται κάθε λόγο αγαθό «εις οικοδομήν της χρείας, ίνα δου χάριν τοις ακούουσιν» (Εφεσ. 4, 29). Όπως δηλαδή ο Απ. Παύλος γινόταν «τοις πάσι τα πάντα» (1 Κορ. 9, 22) και οι Άγιοι Πατέρες πρόσθεταν ευχές και ύμνους «όση δυνάμει εκάστω», έτσι και οι ιερείς «ιερουργούν» και το λόγο του Θεού, μεταχειριζόμενοι και τις μεταφράσεις και τα πάντα, μέσα στο κλίμα πάντοτε της παράδοσης, «ίνα πάντως τινάς σώσουν» (βλ. 1 Κορ. 9, 22).
