Ρόλο «κλειδί» στην αξιολόγηση του μαθητή στο Λύκειο - συνεπώς και στην εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση - θα έχει από τον ερχόμενο Σεπτέμβριο ο νέος θεσμός της «Ερευνητικής Εργασίας», γνωστής και με τον ξενόγλωσσο όρο «Project», που σχεδιάζεται να λειτουργήσει ως ένα είδος «μίνι πτυχιακής» εργασίας. Για την εκπόνηση αυτής της «μίνι πτυχιακής» στο ωρολόγιο πρόγραμμα θα διατίθεται ανά εβδομάδα ένα 3ωρο στο Γενικό Λύκειο (ΓΕΛ) και ένα 2ωρο στο Τεχνολογικό Λύκειο (TΕΛ), σε κάθε τετράμηνο.
Ως επιλογή εκπαιδευτικής πρακτικής οι Ερευνητικές Εργασίες εντάσσονται στην όλη φιλοσοφία του «Νέου Σχολείου», η οποία αντιλαμβάνεται τους μαθητές ως μικρούς «διανοούμενους», «επιστήμονες» και «ερευνητές». Το μάθημα της Ερευνητικής Εργασίας αποσκοπεί να οδηγήσει τους μαθητές σε νέα και ενδιαφέροντα μονοπάτια, αυτά της έρευνας και της παραγωγής γνώσης. Πρόκειται, για τα δεδομένα του ελληνικού Λυκείου, για σημαντική εκπαιδευτική καινοτομία που επιχειρεί να εφοδιάσει τους μαθητές με μαθησιακές δεξιότητες που θα τους φανούν αύριο χρήσιμες, είτε στο πανεπιστήμιο, είτε στην αγορά εργασίας.
ΜΕΘΟΔΟΣ «PROJECT»
H Ερευνητική Εργασία εντασσόμενη στον υποχρεωτικό κορμό του προγράμματος σπουδών και του ωρολόγιου προγράμματος στο Γενικό (ΓΕΛ) και το Τεχνολογικό Λύκειο (TEΛ) υπηρετεί τη σύγχρονη παιδαγωγική αρχή της διευρευνητικής προσέγγισης της μάθησης, με τη μέθοδο «project». Η μέθοδος project αποτελεί το είδος εκείνο της διδακτικής μεθοδολογίας που στηρίζεται στις αρχές της αυτενέργειας και της συμμετοχικής μάθησης. Η μέθοδος αυτή – που χρησιμοποιείται εδώ και πολλά χρόνια στα ευρωπαϊκά σχολεία – μειώνει στο ελάχιστο την απόσταση μεταξύ σχολείου και κοινωνικού περιγύρου, καθώς συνδέει τη σχολική εργασία με δραστηριότητες στον κοινωνικό χώρο.
Η εν λόγω παιδαγωγική αρχή παραπέμπει σε εναλλακτικές προσεγγίσεις διερευνητικής μάθησης, οι οποίες εμπλέκουν τους μαθητές σε διαδικασίες διερεύνησης του φυσικού και κοινωνικού κόσμου, προκειμένου, πριν δώσουν τεκμηριωμένες απαντήσεις σε ερωτήματα, προτείνουν λύσεις σε προβλήματα και λάβουν αποφάσεις για πολύπλοκα ζητήματα, να έχουν προηγουμένως μελετήσει τα διαθέσιμα δεδομένα.
ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΣΤΑΔΙΑ
Ο όρος project εκφράζει τη μέθοδο της έρευνας που χρησιμοποιούμε για την εκπόνηση μιας επιστημονικής εργασίας ακολουθώντας ορισμένες σταθερές, όπως επιλογή του θέματος, διαμόρφωση των ερωτημάτων, μελέτη των πηγών και των πληροφοριών, αφομοίωση, κριτική αντιμετώπιση των πηγών, παρουσίαση, σύνθεση και αξιολόγηση και αναφέρεται στην οργάνωση και ανάπτυξη σχεδίων – έργων κάθε μορφής και σε κάθε επίπεδο. Tα στάδια ενός project είναι τέσσερα:
* Διατύπωση του σκοπού του θέματος. Στο στάδιο αυτό είναι απαραίτητη η συμμετοχή των μαθητών και η διακριτική παρέμβαση του καθηγητή
* Σχεδιασμός των διαδικασιών που θα ακολουθήσουν οι μαθητές
* Εκτέλεση του προγράμματος βάσει του σχεδιασμού, με ενδεχόμενες τροποποιήσεις που υπαγορεύουν ειδικές συνθήκες κατά την εκτέλεση, και
* Αξιολόγηση του έργου: α) διαμορφωτική στη διάρκεια της οργάνωσης και εκτέλεσης, β) τελική, για την διαπίστωση της επίτευξης των στόχων του προγράμματος.
Απαραίτητες προϋποθέσεις για την αποτελεσματικότητα ενός project είναι η αποδοχή ορισμένων βασικών αρχών λειτουργίας της ομάδας των μαθητών, όπως συγκεκριμένοι κανόνες συμπεριφοράς, σαφής διατύπωση των στόχων, πολυεπίπεδη επικοινωνία και συνοχή της ομάδας, στο πλαίσιο της ομοδοσυνεργατικότητας. Οσον αφορά στο ρόλο του καθηγητή στο πλαίσιο της ανάπτυξης του project, αυτός είναι πολύπλευρος, στηρίζεται στις σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις, αλλά, κυρίως, συνίσταται σε «δράση από το παρασκήνιο». Aυτό σημαίνει ότι ο καθηγητής παρεμβαίνει μόνο όταν είναι απαραίτητο και συμμετέχει χωρίς να προκαταλαμβάνει ή να κατευθύνει τις προσπάθειες των μαθητών.
ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΒΑΘΜΟΛΟΓΗΣΗΣ
Το κάθε project (= Eρευνητική Εργασία) που θα παραδίδουν δύο φορές το χρόνο οι μαθητές και των τριών τάξεων Λυκείου, θα βαθμολογείται ισότιμα με τα υπόλοιπα μαθήματα από τον επιβλέποντα καθηγητή βάσει δύο κριτηρίων: α) Τη διαδικασία που ακολουθήθηκε για την παραγωγή της (αξιολογούνται τα ποιοτικά χαρακτηριστικά, όπως η πρωτοτυπία, η διεπιστημονικότητα, η ερευνητική μεθοδολογία, η ορθή δόμηση του κειμένου, κ.λπ., και β) Το αποτέλεσμα (π.χ. το ενδιαφέρον που προκαλεί στη σχολική κοινότητα και στο ευρύτερο κοινό η εργασία) και την παρουσίαση του αποτελέσματος (εδώ αξιολογείται η σαφήνεια, η χρήση των ΤΠΕ, κ.λπ.). Κι επειδή είθισται τέτοιου είδους εργασίες να είναι ομαδικές, προβλέπονται δύο ειδών βαθμολογήσεις: Μία συνολική και μία ατομική για κάθε μαθητή - για το σκέλος της εργασίας που είχε αναλάβει να διεκπεραιώσει.
* Ειδικότερα, με βάση τον πολυσέλιδο οδηγό για τους εκπαιδευτικούς, που έχει ετοιμάζει το υπουργείο Παιδείας, προβλέπονται ενδεικτικές προτάσεις για θέματα Ερευνητικών Εργασιών, τρόποι παιδαγωγικής διαχείρισης των ομάδων μαθητών, αλλά και τα κριτήρια αξιολόγησης των Εργασιών. Αν και η πρακτική του ερευνητικού project δεν είναι ξένη για πολλά σχολεία (μάλιστα κάποια έχουν λάβει και διεθνείς διακρίσεις, ενώ μέχρι πρότινος Ερευνητικές Εργασίες - για αμιγώς τεχνολογικής φύσης θέματα - διεξάγονταν στο πλαίσιο του μαθήματος της Τεχνολογίας της Α΄ Λυκείου που τώρα καταργείται), είναι η πρώτη φορά που οι εκπαιδευτικοί θα κληθούν να βαθμολογήσουν τους μαθητές. Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να αξιολογήσουν τόσο τη διαδικασία που ακολούθησαν οι μαθητές όσο και το αποτέλεσμα και την παρουσίασή του.
ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ
Για παράδειγμα, ο επιβλέπων καθηγητής θα πρέπει να εξετάσει εάν οι μαθητές έχουν χρησιμοποιήσει ποικιλία πηγών πληροφόρησης και κατά πόσο αυτές είναι έγκυρες, εάν κατά τη διάρκεια της παραγωγής της εργασίας υπήρχε συνεργασία μεταξύ τους, πόσο καινοτόμα είναι η ιδέα της εργασίας, τη λειτουργικότητα του αποτελέσματος στην περίπτωση, βεβαίως, που πρόκειται για κάποια κατασκευή, αλλά και το κατά πόσο άρτια και κατανοητή ήταν η παρουσίαση του αποτελέσματος.
Το project μπορεί να είναι γραπτή εργασία, βίντεο, θεατρική παράσταση, κατασκευή ή συνδυασμός αυτών π.χ. ένα gallop για τις διατροφικές συνήθειες των μαθητών, ένα video για τη ζωγραφική του 19ου αιώνα, ακόμα, όμως (και ειδικά για τη περίπτωση των ΤΕΛ) και ένα... ηλιακό αυτοκίνητο. Ακόμη, σύμφωνα με τις οδηγίες του υπ. Παιδείας, θα πρέπει να επιδιώκεται η διαθεματική ανάπτυξη θεμάτων μέσω της συνεργασίας στο μάθημα καθηγητών διαφορετικών ειδικοτήτων, π.χ. για το θέμα των σύγχρονων προκλήσεων βιοηθικής (τεχνητή γονιμοποίηση, μεταμοσχεύσεις, κλωνοποίηση, κ.λπ.), ως μέλη της επιβλέπουσας - παιδαγωγικής ομάδας, θα μπορούσαν να συνεργαστούν ο θεολόγος με τον βιολόγο, κ.ο.κ.
ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ
Στην έναρξη κάθε σχολικής χρονιάς, ο Σύλλογος Διδασκόντων του Λυκείου θα καταρτίζει έναν κατάλογο με ενδεικτικά θέματα εργασιών, τα οποία θα αντλούνται μέσα από τέσσερις θεματικούς κύκλους (Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες, Τέχνη και Πολιτισμός, Μαθηματικά, Φυσικές Επιστήμες και Τεχνολογία και Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη) με θέματα επιλογής που σχετίζονται με το περιεχόμενο των διδασκομένων μαθημάτων. Οι μαθητές αφού επιλέξουν ποια από αυτά τα θέματα θα αναπτύξουν θα εντάσσονται σε αντίστοιχα «Τμήματα Ενδιαφέροντος» (20μελή, όσο περίπου μια κανονική τάξη / τμήμα), εντός των οποίων θα χωρίζονται σε επιμέρους μικρο – ομάδες των 4 έως 6 μελών. Βάσει των προβλεπόμενων, θα πρέπει να παραδίδουν μία εργασία κάθε τετράμηνο, δηλαδή συνολικά δύο το χρόνο, εκ των οποίων η μία μπορεί να είναι στα αγγλικά.
ΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ
Την ευθύνη για τη διεξαγωγή και τον γενικό συντονισμό των Ερευνητικών Εργασιών που θα ξεκινήσουν από την ερχόμενη σχολική χρονιά στη πρώτη λυκειακή τάξη θα αναλαμβάνουν οι υποδιευθυντές των ΓΕΛ και ΤΕΛ, ενώ η επιστημονική επίβλεψη - εποπτεία θα ανατίθεται σε καθηγητές των ειδικοτήτων που έχουν ανάθεση μαθήματος στην Α΄ ΓΕΛ (ή, αντιστοίχως, στην Α΄ ΤΕΛ). Μέχρι στιγμής δεν έχει αποσαφηνιστεί ποιες ειδικότητες καθηγητών θα έχουν την Α΄ και ποιες τη Β΄ ανάθεση, ωστόσο πιθανολογείται ότι (βάσει και των σχετικών κριτηρίων που τέθηκαν για την επιλογή των πρώτων επιμορφωτών και επιμορφουμένων, στα σεμινάρια που διεξήχθησαν στα τέλη Ιουνίου) θα προτάσσονται οι κάτοχοι μεταπτυχιακών τίτλων σπουδών (Ph.D και M.Sc.) και θα ακολουθούν οι έχοντες πιστοποιημένη κατάρτιση - επιμόρφωση στα προγράμματα project και, τέλος, οι διαθέτοντες εμπειρία στην εφαρμογή καινοτόμων εκπαιδευτικών δράσεων (π.χ. στη διοργάνωση προγραμμάτων περιβαλλοντικής αγωγής, αγωγής υγείας, σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού, πολιτιστικά προγράμματα, κ.λπ.). Σε κάθε Ερευνητική Εργασία θα υπάρχουν ως μέλη της επιβλέπουσας παιδαγωγικής ομάδας δύο καθηγητές: ο επιβλέπων που θα καλύπτει 2ωρο και ένας «επίκουρος» που θα καλύπτει μία (1) ώρα διδασκαλίας - εποπτείας.
EΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ
Μέχρι στιγμής για την επίβλεψη των Ερευνητικών Εργασιών έχουν επιμορφωθεί 1.000 καθηγητές, ενώ περί τα τέλη Σεπτεμβρίου (22 και 23/9/2011) θα διεξαχθεί από τον Οργανισμό Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών (ΟΕΠΕΚ) και δεύτερο επιμορφωτικό σεμινάριο (το οποίο θα υλοποιηθεί στα κατά τόπους Περιφερειακά Εκπαιδευτικά Κέντρα) καθώς είναι μεγάλο το ενδιαφέρον που εκδηλώνεται από τους εκπαιδευτικούς που επιθυμούν να αναλάβουν το νέο αυτό μάθημα. Οι υποψήφιοι θα πρέπει να υποβάλουν αίτηση μέσω διαδικτύου (Internet), από 19 Αυγούστου έως και 3 Σεπτεμβρίου 2011, μέσω του πληροφοριακού συστήματος, στην ηλεκτρονική διεύθυνση του ΟΕΠΕΚ (www.oepek.gr).
* O Xάρης Ανδρεόπουλος είναι ιστορικός θεολόγος, M.Sc., υπ. Δρ. ΑΠΘ, καθηγητής (ΠΕ01) B/θμιας εκπαίδευσης (http://religiousnet.blogspot.com)
Ανάρτηση στο Διαδίκτυο
Από μερίδα εκπαιδευτικών εκφράζονται φόβοι ότι εξ αφορμής της εφαρμογής του project στο Λύκειο θα δημιουργηθεί «βιομηχανία» παραγωγής εργασιών από διδάκτορες, μεταπτυχιακούς φοιτητές ακόμα και εκπαιδευτικούς που θα τις πωλούν έναντι αμοιβής στους μαθητές ή πως στην... καλύτερη περίπτωση η εργασία θα γίνεται από τους γονείς (όπως πολλές φορές συμβαίνει με τις εργασίες της Τεχνολογίας στο Γυμνάσιο...). «Δεν είναι δυνατόν να ζούμε σε μία κοινωνία όπου η έλλειψη εμπιστοσύνης απαγορεύει την οποιαδήποτε καινοτομία που βελτιώνει την εκπαίδευση. Τώρα τάχα δεν υπάρχουν αυτά τα φαινόμενα, π.χ. με τα λεγόμενα «ιδιαίτερα»;...», είναι το σχόλιο στελεχών του υπ. Παιδείας που επισημαίνουν ότι για να αποφευχθούν φαινόμενα τυποποίησης, λογοκλοπής ακόμη και αγοράς Ερευνητικών Εργασιών, το μεγαλύτερο μέρος τους θα εκπονείται μέσα στο σχολικό χρόνο υπό την επίβλεψη καθηγητών, ενώ όλες οι εργασίες θα αναρτώνται στο διαδίκτυο (στην ιστοσελίδα ή το ιστολόγιο του σχολείου) και θα κοινοποιούνται στην τοπική κοινωνία μέσα από εκδηλώσεις που θα διοργανώνονται από το σχολείο.
ΑΠΟΨΗ
Μια πρό(σ)κληση και για μας,
τους εκπαιδευτικούς
Όταν ανακοινώθηκε ότι θα εφαρμοστεί στο Νέο Λύκειο η Ερευνητική Εργασία (project), χάρηκα διπλά... Καταρχήν για την ωφέλεια που θα έχουν οι μαθητές μας, αποκτώντας τη γνώση, όχι μέσα από την παραδοσιακή για το ελληνικό σχολείο από «καθέδρας» διδασκαλία, αλλά μέσα από μια άλλη πιο συναρπαστική διαδικασία, αυτή της έρευνας, μέσα από την ομαδοσυνεργατική δράση αλλά και την αυτενέργεια. Χάρηκα για το γεγονός ότι μέσα από την Ερευνητική Εργασία θα παρέχονται στους μαθητές μας οι δυνατότητες να φέρνουν στο προσκήνιο και να πραγματεύονται ζητήματα που τους απασχολούν ή τους προβληματίζουν, να μετασχηματίσουν τις αγωνίες και τα όνειρά τους, τις αμφιβoλίες και την αμφισβήτησή τους σε κριτικό και αυτοκριτικό λόγο, να αυτενεργούν και να δίνουν δημιουργικές διεξόδους στα ενδιαφέροντα και τις δεξιότητές τους, μέσα από τη συνεργασία με το συμμαθητή τους, με την ευρύτερη επιστημονική κοινότητα, τη κοινωνία, καθώς για τις ανάγκες της εκπόνησης της Εργασίας τους θα βγουν από τα στενά όρια του σχολείου, και θ΄ ανταμώσουν με τους θεσμούς της ανοικτής κοινωνίας, στην Εκκλησία, στο Πανεπιστήμιο, στο Μουσείο, στη Βιβλιοθήκη, στους επιστημονικούς και πολιτιστικούς φορείς. Χάρηκα για το γεγονός ότι οι μαθητές μας μαθαίνοντας από εμάς στο Λύκειο να ερευνούν θα είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι για τα φοιτητικά τους, κατά βάσιν ερευνητικά, καθήκοντα και θα καταργηθεί, επιτέλους, στα ελληνικά πανεπιστήμια το (απαραίτητο μέχρι σήμερα...) μάθημα της «Εκπόνησης ερευνητικής και πτυχιακής εργασίας».
* Κατά δεύτερον, χάρηκα και για μας, θεωρώντας ότι η εφαρμογή αυτού του νέου για το ελληνικό σχολείο θεσμού (στα ευρωπαϊκά σχολεία εφαρμόζεται εδώ και δεκαετίες. Ας πούμε για εμάς – τι άλλο; - «κάλλιo αργά, παρά ποτέ»...), αποτελεί μια μεγάλη πρό(σ)κληση και για μας, τους εκπαιδευτικούς. Πείτε το «στοίχημα», αν θέλετε. Eμείς, οι καθηγητές, καλούμαστε να στηρίξουμε το εγχείρημα των Ερευνητικών Εργασιών για να στεριώσει στο ωρολόγιο πρόγραμμα και να αποτελέσει αγαπημένο (προσωπικά θεωρώ ότι μπορεί να εξελιχθεί, όχι απλά σε αγαπημένο, αλλά σε συναρπαστικό!) αντικείμενο ενασχόλησης για τους μαθητές μας. Παράλληλα θα πρέπει να σκεφτούμε και τις δυνατότητες που το νέο πεδίο προσφέρει και σε μας, δυνατότητες να αναχθούμε σε «αυτοδιαχειριζόμενους δασκάλους» και νά αποκτήσουμε το δικαίωμα της «επιλογής» θεμάτων και δραστηριοτήτων, να αξιοποιήσουμε τις επιστημονικές μας γνώσεις, την επαγγελματική και ερευνητική μας εμπειρία, τα βιώματα, την εξειδίκευσή μας, να υπερκεράσουμε τη «μοναξιά» του διδάσκοντος και να «απεγκλωβιστούμε» από τα στενά όρια της επιστήμης μας εγκαινιάζοντας o καθένας μας έναν δημιουργικό διάλογο με συναδέλφους διαφορετικών ειδικοτήτων. Συντελώντας έτσι κι εμείς από τη πλευρά μας θετικά στη δημιουργία της νέας πτυχής που ανοίγει από φέτος στη σχολική ζωή, μιας πτυχής που επιδιώκει ν΄ ανοίξει τα παράθυρα της σκέψης των παιδιών σε νέα μονοπάτια, σε ορίζοντες που ξεπερνούν τα στενά όρια του σχολείου και το συνδέουν με τη κοινωνία της γνώσης, της τέχνης και του πολιτισμού.
XA. AN.
