Με τα πιο πάνω λόγια η Εκκλησία μάς καλεί να προετοιμασθούμε για τη γιορτή του Πάσχα, χρησιμοποιώντας, σαν προπόνηση πνευματική, και την αρετή της νηστείας.
Ευθύς αμέσως όμως γεννιέται το ερώτημα: «Ποια είναι η σωστή και ευλογημένη νηστεία για κάθε Χριστιανό;» Για το θέμα ακριβώς αυτό κάνει λόγο η σημερινή περικοπή του Ευαγγελίου, στην οποία τονίζονται ιδιαίτερα οι εξής προϋποθέσεις της νηστείας:
α) Η συγχώρεση των συνανθρώπων μας.
«Εάν άφητε τοις ανθρώποις τα παραπτώματα αυτών, έλεγε ο Κύριος, αφήσει και υμίν ο Πατήρ υμών ο ουράνιος». Εάν νηστεύει κανείς μονάχα από ορισμένες υλικές τροφές και κρατεί στην καρδιά του μίσος άσβεστο εναντίον των αδελφών του, τότε μοιάζει με τους υποκριτές Φαρισαίους, που καθάριζαν «το έξωθεν του ποτηριού», ενώ άφηναν ακάθαρτο το έσωθεν. Για τον λόγο αυτό, έλεγε γι’ αυτούς ο Κύριος το «καθάρισον πρώτον το εντός του ποτηριού και της παροψίδος, ίνα γένηται και το εκτός αυτής καθαρόν». Τη διδασκαλία αυτή του Κυρίου ακολούθησαν, όπως ήταν επόμενο, αργότερα, και οι Άγιοι της Εκκλησίας μας. Για τον λόγο αυτό έλεγε και ο Ιερός Αυγουστίνος ότι «Νηστεία καθαρά είναι να συγχωρήσης από καρδίας τον πταίσαντα», ενώ ο Μέγας Βασίλειος έλεγε γενικότερα ότι «αληθής νηστεία είναι η των κακών αλλοτρίωσις». Την ίδια άποψη με τους πιο πάνω Πατέρες εκφράζει με περισσότερα λόγια και ο Ιερός Χρυσόστομος, «Τιμή νηστείας, λέγει, ουχί σιτίων αποχή, αλλά αμαρτημάτων αναχώρησις. Τι γαρ όφελος, όταν ορνίθων και ιχθύων απεχώμεθα, τους δε αδελφούς δάκνωμεν;» Για τον λόγο άλλωστε αυτό στο Βυζάντιο κυριαρχούσε, σαν σύνθημα, το
«Συγχώρησον,
ίνα συγχωρηθής»
β) Η καθαρότητα από τον εγωισμό.
«Όταν δε νηστεύετε, έλεγε στη συνέχεια ο Κύριος, μη γίνεσθε, ώσπερ οι υποκριταί, σκυθρωποί- αφανίζουσι γαρ τα πρόσωπα αυτών, όπως φανώσι τοις ανθρώποις νηστεύοντες. Αμήν λέγω υμίν, ότι απέχουσι τον μισθόν αυτών». Από τα πιο πάνω λόγια του Κυρίου φαίνεται καθαρά ότι δεν έχει καμία αξία η αποχή μονάχα από τις τροφές κατά τον καιρό της νηστείας, εάν δεν καθαριστεί ταυτόχρονα και η καρδιά από τον εγωισμό και την υπερηφάνεια. Εάν όμως αντίθετα γίνει η νηστεία από κάθε σκέψη εγωιστική και κενόδοξη, τότε, κατά τους Αγίους Πατέρες, είναι δυνατόν να σωθεί ο άνθρωπος, έστω και αν δε νηστεύει υπερβολικά από τις υλικές τροφές. Αντί λοιπόν να λέμε κάθε τόσο το «εγώ, εγώ...» να λέμε αντίθετα το «ουκ εγώ αλλ’ ή χάρις του Θεού η συν εμοί», όπως ακριβώς έλεγε ο Απόστολος Παύλος. «Τω Θεώ χάρις», έλεγε χαρακτηριστικά ο μεγάλος Απόστολος «τω διδόντι ημίν το νίκος» (1. Κορ. 15,57) «Χάριν έχω τω ενδυναμούντι με Χριστώ» (1Τιμ. 1,12) κ.α.
Αν όμως οι Χριστιανοί δεν νηστεύουν στον εγωισμό, ώστε να γίνονται ταπεινότεροι, τότε η νηστεία χάνει την αξία της. Για να ενθυμούνται δε οι πιστοί της την αναγκαιότητα της καθαρότητας του εσωτερικού τους κόσμου, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός επέγραψε, όπως είναι γνωστό, στη φιάλη του ναού της του Θεού Σοφίας το
«Νίψον ανονήματα
μη μόναν όψιν».
γ) Η καθαρότητα από τη φιλαργυρία.
«Μη θησαυρίζετε υμίν θησαυρούς επί της γης» λέγει στη συνέχεια της περικοπής του σημερινού Ευαγγελίου ο Κύριος, «όπου σης και βρώσις αφανίζει και όπου κλέπται διορρύσουσι και κλέπτουσι- θησαυρίζετε δε υμίν θησαυρούς εν ουρανώ...». Από τα λόγια του Κυρίου αυτά γίνεται φανερό ότι η τρίτη προϋπόθεση της ευλογημένης νηστείας είναι η αφιλαργυρία και η ταυτόχρονη αγάπη. Εάν δηλαδή ένας χριστιανός νηστεύει από υλικές τροφές, αλλά είναι άσπλαχνος προς τους συνανθρώπους του, τότε η νηστεία του δεν έχει αξία, γιατί χάνει τον κύριο σκοπό και στόχο της. Για τον λόγο αυτό έλεγε χαρακτηριστικά ο Ιερός Χρυσόστομος τα εξής: «Νηστεύεις; Δείξον μοι εκ των έργων σου την νηστείαν σου. Εάν ίδης πένητα, ελέησον. Εάν ίδης εχθρόν, καταλλάγηθι...». Για τον ίδιο λόγο άλλωστε κυριαρχούσε σαν σύνθημα στην πρωτοχριστιανική Εκκλησία το «νηστεύσωμεν, ίνα ελεήσωμεν». Κλείνοντας το θέμα, ας δούμε τι λέγει ο Μ. Βασίλειος και ας το εφαρμόσουμε όλοι μας το «νηστεύσωμεν νηστείαν δεκτήν ευάρεστον τω Κυρίω«, γιατί αν η παράβαση της νηστείας έδιωξε τον άνθρωπο από τον Παράδεισο, η ευλογημένη νηστεία βοηθεί αποφασιστικά κάθε πιστό στο να τον ξανακερδίσει.Αυτό δε ακριβώς το έλεος, που θέλει από όλους μας ο Θεός (Ωσηέ 7,6), πρέπει μαζί με την ταπεινή νηστεία να δείχνουμε όλοι οι Χριστιανοί, εφόσον ο ίδιος ο Κύριος είπε στον πλούσιο νεανίσκο το «πορεύου και συ ποιες ομοίους» (Λουκ. 10,37)
προς τον «ποιήσαντα το έλεος μετ’ αυτού, δηλ. προς τον καλό Σαμαρείτη της πυροβολείς το Χριστό.
Και τούτο, γιατί τότε, κατά τον ποιητή,
Λευκή η ψυχή μας
θα λάμψει πάλι,
κρίνο ολόλευκο
τώρα απ’ αυτή.
