Διάθεση και γονίδια

Είμαι απαισιόδοξος λόγω ευφυΐας
και αισιόδοξος λόγω θέλησης
             Antonio Gramsci

Από τον Ζιώγα Απόστολο, βιολόγο

Η αισιοδοξία προσφέρει οφέλη για την υγεία και αυξάνει την ευεξία και την αίσθηση της ικανοποίησης για τη ζωή. Δηλαδή, η αισιοδοξία έχει τον χαρακτήρα αυτοεκπληρούμενης προφητείας: οι αισιόδοξοι άνθρωποι φαντάζονται ότι θα πετύχουν αυτό που θέλουν, επιμένουν και οι άλλοι ανταποκρίνονται καλά στον ενθουσιασμό τους. Αυτή η στάση τούς δίνει ένα πλεονέκτημα στον τομέα της υγείας, της αγάπης, της εργασίας και του παιχνιδιού, κάτι που επιβεβαιώνει την αισιόδοξη πρόβλεψή τους. Από την άλλη πλευρά, οι απαισιόδοξοι άνθρωποι αποθαρρύνονται και τα παρατάνε πιο γρήγορα: είναι πολύ πιο δύσκολο για αυτούς να ξεπεράσουν τις αντιξοότητες και να συνέλθουν από τα χτυπήματα της ζωής. Επομένως, για αυτούς τους ανθρώπους, το μέλλον συχνά θολώνει από έλλειψη ελπίδας.

Ποια είναι η σημαντικότερη διαφορά μεταξύ αισιόδοξων και απαισιόδοξων ανθρώπων; O τρόπος εξήγησης της πραγματικότητας στην καθημερινότητα. Οι αισιόδοξοι, όταν πλήττονται από κάποια αντιξοότητα, τείνουν να το θεωρούν ως ένα παροδικό πρόβλημα. Οι απαισιόδοξοι τείνουν να αισθάνονται ότι τα αποτελέσματα των χτυπημάτων είναι μόνιμα. Οι πρώτοι περιορίζουν τις συνέπειες των αστοχιών, ενώ οι τελευταίοι νιώθουν επηρεασμένοι στο σύνολο του ατόμου τους. Αυτό επηρεάζει επίσης τον τρόπο που προχωράνε μπροστά. Η αισιοδοξία βοηθά στο να βρίσκουν λύσεις για τα λάθη και να τις αποδέχονται ως μέρος της μάθησης. Για τους απαισιόδοξους ανθρώπους, οι ενοχές τούς κυριεύουν συχνά και τους εμποδίζουν να δουν τη διέξοδο.
Οπότε προκύπτει ένα σημαντικό ερώτημα: γεννιέσαι αισιόδοξος; Ή μήπως όλα εξαρτώνται από τη μάθηση; Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι και οι δύο μεταβλητές ασκούν την επιρροή τους. Πολυάριθμες μελέτες τα τελευταία χρόνια δείχνουν ότι ο ρόλος που παίζουν τα γονίδια σε αυτό το θέμα είναι ουσιαστικός. Η θετική σκέψη είναι προγραμματισμένη στις γενετικές μας αποσκευές και αποτελεί μέρος του ανθρώπινου ενστίκτου για διατήρηση. Η δύναμη των γονιδίων στην προσωπικότητά μας φαίνεται ξεκάθαρα στα δίδυμα. Τα μονοζυγωτικά δίδυμα, που διαθέτουν ακριβώς τα ίδια γονίδια επειδή προέρχονται από το ίδιο γονικό κύτταρο, μοιάζουν στατιστικά στην αισιόδοξη ή απαισιόδοξη διάθεσή τους.
Μια μελέτη έδειξε ότι ένα από τα κλειδιά βρίσκεται σε ένα γονίδιο που ονομάζεται 5-HTTLPR, πιο γνωστό ως «μεταφορέας σεροτονίνης». Αυτό είναι ένα γονίδιο που παίζει βασικό ρόλο στη συσσώρευση της σεροτονίνης, του νευροδιαβιβαστή που ρυθμίζει τη διάθεση και συχνά ονομάζεται «ορμόνη της ευτυχίας». Ένα άλλο γονίδιο που εμπλέκεται σε αυτό το ζήτημα είναι το λεγόμενο SNP rs53576, γνωστότερο ως «υποδοχέας ωκυτοκίνης». Η ωκυτοκίνη είναι η λεγόμενη «ορμόνη της αγάπης», την οποία το σώμα παράγει σε καταστάσεις όπως σεξουαλική επαφή, χάδια ή εκδήλωση στοργής μεταξύ πατέρων ή μητέρων και παιδιών. Επιστήμονες στις Ηνωμένες Πολιτείες βρήκαν μια σχέση μεταξύ μιας παραλλαγής του εν λόγω γονιδίου -γνωστού ως αλληλόμορφου A- και χαμηλότερων επιπέδων αισιοδοξίας, αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης. Κατά συνέπεια, μια τέτοια γενετική παραλλαγή συνδέθηκε με καταθλιπτική συμπτωματολογία.
Σύμφωνα με Νορβηγούς ερευνητές πάντως, έως και το 40% της διακύμανσης σε αυτό που λέμε «γενική ευτυχία» (δηλαδή υποκειμενική ευεξία και ικανοποίηση από τη ζωή) εξηγείται από γενετικές επιρροές. Φυσικά, η γενετική είναι μόνο ένα μέρος της εξίσωσης, μια και εξηγεί μια συγκεκριμένη τάση ή προδιάθεση να δούμε τον κόσμο και τις περιστάσεις του με συγκεκριμένο τρόπο. Αλλά η μάθηση και οι ίδιες οι δραστηριότητες έχουν εξίσου μεγάλη επιρροή. Ωστόσο, φαίνεται πως οι γενετικές αποσκευές παίζουν πιο καθοριστικό ρόλο στην απαισιοδοξία ενός ατόμου παρά στην αισιοδοξία. Από αυτό μπορεί να συναχθεί ότι το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουμε, οι εμπειρίες που ζούμε και η μάθησή μας έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο στο επίπεδο αισιοδοξίας μας παρά στο επίπεδο απαισιοδοξίας μας. Γι’ αυτό είναι πιο αποτελεσματικό να επενδύουμε σε στρατηγικές που στοχεύουν στην αύξηση της θετικής μας οπτικής για τα πράγματα παρά σε μέτρα που αποσκοπούν να αλλάξουν τις απαισιόδοξες πεποιθήσεις μας. Ποιες στρατηγικές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να αυξηθεί αυτή η θετική οπτική; Μερικά είναι απλά και δεν προκαλούν έκπληξη: αποφύγετε το άγχος και το υπερβολικό στρες, ξεκουραστείτε και κοιμηθείτε καλά, σεβαστείτε μια υγιεινή διατροφή, να είστε σωματικά δραστήριοι. Πέρα από τις γενετικές τάσεις, αυτοί οι παράγοντες βοηθούν να έχουμε μια πιο αισιόδοξη ματιά προς τον κόσμο, αναμφίβολα!