Τις προσωπογραφίες Φαγιούμ προετοίμαζαν οι εικονιζόμενοι όταν ήταν εν ζωή νέοι. Τα ακριβά ρούχα και τα πολυτελή κοσμήματα δείχνουν ότι ήταν γόνοι πλουσίων οικογενειών. Σκοπός τους ήταν οι προσωπογραφίες αυτές να τοποθετηθούν στους τάφους τους και εκεί βρέθηκαν από τους ερευνητές. Φαίνεται δε ότι ο τελικός προορισμός τους έδινε στο ζωηρό της νιότης βλέμμα μία έκφραση θλίψης. Οι ζωγράφοι χρησιμοποίησαν ειδική τεχνική (ξυλογλυπτική), η οποία επέτρεψε την άριστη διατήρησή τους ύστερα από δύο χιλιάδες χρόνια.
Σχετικό βιβλίο έχει γραφεί από τη ζωγράφο Ευφροσύνη Δοξιάδη με τίτλο: “Τα πορτραίτα Φαγιούμ”. Κυκλοφόρησε το 1995 από τον εκδοτικό οίκο ΑΔΑΜ και είχε μεγάλη εκδοτική επιτυχία. Τον ίδιο χρόνο παρουσιάστηκε έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη με εξήντα άριστα διατηρημένα πορτραίτα. Πρόσωπα όμορφα, ρεαλιστικά και ταυτόχρονα μυστηριώδη. Το έντονο και συγχρόνως θλιμμένο βλέμμα δείχνει να συνδέει το εδώ με το επέκεινα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, κατά τους ειδικούς, τα πορτραίτα Φαγιούμ αποτέλεσαν τον πρόδρομο της Βυζαντινής Αγιογραφίας με χαρακτηριστικό δείγμα τον «Χριστό Παντοκράτορα» στη Μονή της Αγίας Αικατερίνης του Σινά. Αξιόλογες συλλογές πορτραίτων Φαγιούμ βρίσκονται στα Μουσεία του Καΐρου, του Λονδίνου και του Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης.
Ο καταξιωμένος και πολυβραβευμένος ποιητής Βαγγέλης Χρόνης μελέτησε σε βάθος αυτά τα πορτραίτα και έγραψε τους ακόλουθους εκφραστικούς και υπέροχους στη λιτότητά τους στίχους:
Ο χρόνος δεν έσβησε
το θλιμμένο βλέμμα
το φοβισμένο χαμόγελο.
Μένει αποτυπωμένο
πραγματικό και αινιγματικό
ανασυρμένο από το φως του σκοταδιού.
Εικόνα αρχαία
Μα και σύγχρονη συνάμα
Στο μονοπάτι της αιωνιότητας.
Στίχοι που εκφράζουν τέλεια τις φυσιογνωμίες αυτών των πορτραίτων.
