ΤΟΥ ΝΙΚ. ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
Στα μέσα του 19ου αιώνα ο γάλλος Hippolyte Lapeyre, γραμματέας της Α. Ε. του Σαμί Πασά, με παρέα λιγοστών φίλων του, πραγματοποίησε ένα μακρινό και πολυήμερο ταξίδι. Περιηγήθηκε την Αίγυπτο, την Τουρκία και την Ελλάδα, η οποία είχε απελευθερωθεί μέχρι τον Δομοκό μόλις λίγα χρόνια πριν, ενώ η Θεσσαλία βρισκόταν ακόμη υπό τουρκική κατοχή. Ολοκληρώνοντας το ταξίδι τους ο Lapeyre κατέγραψε τις εντυπώσεις του σε ένα λεπτομερές οδοιπορικό με τίτλο: Journal d‘ un voyageur en Egypt, en Grece et en Turquie [Το ημερολόγιο ενός ταξιδιώτη στην Αίγυπτο, την Ελλάδα και την Τουρκία].
Στην εβδομαδιαία εφημερίδα των Παρισίων L’ Illustration Journal Universel, τεύχος 459, της 13ης Δεκεμβρίου 1851, δημοσιεύθηκε στις σελίδες 375-379 ένα μέρος των εντυπώσεών του με τίτλο: «Larisse, le mont Olymp, le mont Ossa. Aly Tchucca, Histoire d’ un chef de Brigands» [Λάρισα, Όλυμπος, Όσσα. Ο Αλή Τσούκα, η ιστορία ενός λήσταρχου]. Το κείμενο διανθιζόταν με τέσσερα χαρακτικά, εκ των οποίων τα τρία αφορούν απόψεις της Λάρισας, ενώ το τέταρτο είναι μια απεικόνιση του λήσταρχου Αλή Τσούκα.
Από το Ημερολόγιο αυτό απομονώσαμε τις εντυπώσεις του Lapeyre από την επίσκεψή του μόνον στον τεκέ του Μπαμπά στα Τέμπη, τις οποίες και δημοσιεύουμε σε μετάφραση της Χριστίνας Polese. Στη συνεχεία ο περιηγητής περιγράφει τη Λάρισα και καταγράφει τα έργα και τις ημέρες του λήσταρχου Αλή Τσούκα, για τα οποία αναφερθήκαμε σε προηγούμενα κείμενά μας. Στο κείμενο του Lapeyre παρεμβάλλουμε όπου χρειάζεται ορισμένες διορθώσεις και διασαφηνίσεις. Γράφει ο Lapeyre:
«... Ύστερα από δύο ώρες πορεία μέσα στην κοιλάδα των Τεμπών, φθάσαμε στον Μπαμπά(1) ένα μικρό τουρκικό χωριό, του οποίου τα όμορφα και γραφικά τοποθετημένα σπίτια ξεχωρίζουν μέσα σε ένα σύνολο χαμηλής βλάστησης και πλατάνων.
Καθώς μπήκαμε στην αυλή ενός πανδοχείου, ένας γερο-τούρκος καθόταν έξω. Είχε τυλιγμένο στο κεφάλι του ένα τεράστιο σαρίκι και τραγουδούσε με τη συνοδεία λαούτου, ενός οργάνου το οποίο μοιάζει πολύ με την αρχαία λύρα. Τα μάτια του έλαμπαν από τη φλόγα του αυτοσχεδιασμού και η μακριά άσπρη γενειάδα του η οποία κάλυπτε το στέρνο, τού προσέδιδε μια μορφή εξαιρετικά σεβάσμια. Στα πόδια του κάθονταν κάτω στο έδαφος παιδιά, των οποίων τα αποσβολωμένα και περίεργα πρόσωπα έρχονταν σε αντίθεση με την αυστηρότητα του γέροντα. Πολλοί Αλβανοί καπνίζοντας το τσιμπούκι (ναργιλέ), άκουγαν με μισάνοιχτο το στόμα και το κεφάλι σκυφτό. Είχαμε την εντύπωση πως βλέπαμε τον Όμηρο σε μια στάση της περιπλανώμενης ζωής του, καθώς τραγουδούσε κάποια από εκείνες τις ραψωδίες του, όπου οι αντίλαλοι αυτής της γης, που καθαγιάσθηκε από το πνεύμα του, δεν θα μπορέσουν να τις λησμονήσουν ποτέ. Ο θόρυβος από τα πέταλα των αλόγων μας, ανάγκασε την ομάδα να διαλυθεί. Τα παιδιά έφυγαν τρέχοντας, βρίζοντας τους χριστιανούς, ενώ ο γέροντας αφού άφησε τη λύρα του, ήλθε με πολύ αυστηρό τρόπο να μας προϋπαντήσει. Ήταν ο ιδιοκτήτης του πανδοχείου.
Η ζέστη ήταν αποπνικτική. Το τρεχαλητό που μόλις είχαμε κάνει με τα άλογά μας και οι συγκινήσεις που μας κατέκλυσαν από την θέα του τοπίου, μας επέβαλλαν να κάνουμε μια στάση για λίγη ξεκούραση και κάποια δροσερά αναψυκτικά. Όμως εδώ που ήμασταν δεν έπρεπε να περιμένουμε τίποτε άλλα παρά μόνο το «αιώνιο» ρακί. Εξαντλημένοι από τη δίψα το παραγγείλαμε σε μεγάλες ποσότητες, όμως ο Αχμέτ Αγάς, ο λυριτζής, χωρίς να υπολογίσει ούτε στο ελάχιστο την ανυπομονησία μας και χωρίς να διαφοροποιήσει ούτε έστω και λίγο τη βραδύτητα της περπατησιάς του, μας κοίταξε καλά-καλά από την κορυφή ως τα νύχια και μας είπε ότι, από τότε που συστάθηκε το χωριό, κανείς ποτέ δεν ήπιε ποτά απαγορευμένα από τον Προφήτη χωρίς να τιμωρηθεί[2]. Συγχρόνως μας πήρε από το χέρι και μας οδήγησε έξω στο δρόμο.
— Κοιτάξτε, μας είπε, υπάρχουν 39 σπίτια. Ο Χασάν Μπαμπά, ο άγιος αυτός άνθρωπος, απαγόρευσε δια παντός να κατασκευασθεί ένα σπίτι παραπάνω. Πέρυσι θέλησαν να παραβούν τις εντολές του (γιατί οι άνθρωποι αυτής της γενιάς γίνονται κακοί και δεν ακούν τους προφήτες) και κατασκεύασαν τρία σπίτια. Τα δύο απ’ αυτά κάηκαν και το τρίτο κατέρρευσε καταπλακώνοντας τους κατοίκους του. Εδώ και ένα μήνα κάποιος ταξιδιώτης σταμάτησε στο χάνι μας. Ήταν χριστιανός. Τη νύχτα ήπιε τσίπουρο και μέθυσε. Την επομένη ο όμορφος μιναρές από το τζαμί μας(3) έγειρε και τώρα κρέμεται πάνω από τα κεφάλια μας σαν να θέλει να μας προειδοποιήσει ότι είναι έτοιμος να καταπέσει πάνω μας, αν επιτρέψουμε να παραβούν τις εντολές του Χασάν και πάλι. Στρέψαμε το βλέμμα μας προς την κατεύθυνση που μας υποδείκνυε ο Αχμέτ Αγάς. Έλεγε την αλήθεια. Ο μιναρές είχε γείρει και ήταν έτοιμος να μετατραπεί σε ερείπια.
— Ποιος ήταν λοιπόν, ρωτώ τον χατζή μας(4) αυτός ο ευσεβής και αγαπητός άνθρωπος του Κυρίου, για τον οποίο μας μιλάτε τόση ώρα;
— Τα λόγια σας είναι ευγενικά σαν λόγια δίκαιου ανθρώπου και τα πρόσωπά σας αποπνέουν ειλικρίνεια και καλοσύνη. Ελάτε μαζί μου. Ας αναπαυθούμε στις ψάθες αυτού του καφενείου για να ακούσετε την ιστορία του Χασάν Μπαμπά. Σας θεωρώ άξιους να την ακούσετε.
Ο Αχμέτ Αγάς συνόδευε τα λόγια του με κινήσεις γεμάτες επισημότητα και σοβαρότητα. Παρά το αυστηρό του ύφος μας άρεσε, καθώς ήμασταν αρκετά περίεργοι να ακούσουμε την ιστορία του. Μας έβαλε να καθίσουμε στους καναπέδες του αγροτικού καφενείου, ζήτησε πίπες, ναργιλέδες και στρώθηκε και ο ίδιος, με όλη τη φροντίδα ενός ανθρώπου που θέλει να συγκεντρώσει, τόσο με τη στάση του όσο και με την αφήγησή του, την προσοχή των ακροατών του.
Ένα ανεπαίσθητο χαμόγελο χαράχθηκε πολλές φορές στα χείλη μας κατά τη διάρκεια της διήγησής του, κάτι που ο Αχμέτ Αγάς το αντιλήφθηκε και τελειώνοντας μας είπε.
— Φίλοι μου, είστε νέοι και η δυσπιστία είναι συχνά ένα από τα ελαττώματα της ηλικίας σας, όπως και η επιείκεια είναι μία από τις υποχρεώσεις και τις χάρες των γηρατειών. Δεν πιστεύετε ούτε στους προφήτες ούτε στα θαύματα, άλλωστε πόσοι μουσουλμάνοι κάνουν σαν και σας! Επίσης πέρασε και η εποχή της δόξας μας και της ισχύος μας. Από τότε που θελήσαμε να μιμηθούμε τους ανθρώπους των χωρών σας, η δική μας χώρα έχασε όλη τη δύναμή της και την αρετή της. Οι Οσμανλήδες[5] δεν υπάρχουν πια. Κάποτε, όταν ένας χριστιανός σταματούσε στα χωριά μας, δεν ήταν υποχρεωμένος να αναζητήσει καταφύγιο στο πανδοχείο, γιατί τα σπίτια ήταν ανοιχτά και τα παιδιά δεν τον έβριζαν στο πέρασμά του. Τώρα σας μισούν γιατί σπείρατε ανάμεσά μας τη δυσπιστία, η οποία στάθηκε αιτία να δημιουργηθούν αυτά τα ελαττώματά μας. Η θρησκεία μας είναι αναμφίβολα η καλύτερη, όμως δεν μας διατάζει να σας μισούμε. Μας μαθαίνει ότι αυτή η ζωή είναι ένα πέρασμα και πως οι πιο ευτυχείς είναι εκείνοι που κοιτάζουν πολύ ψηλά. Ο Αχμέτ Αγάς μας ανέπτυξε μια μακρά σειρά από επιχειρήματα και θεωρίες, με σκοπό να μας δώσει να καταλάβουμε τις αιτίες στις οποίες απέδιδε την πτώση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Τον ακούσαμε με προσοχή, διότι τα επιχειρήματά του χωρίς να έχουν μεγάλη ανάλυση και βάθος, χαρακτηρίζονταν από καλή πρόθεση και σπάνια αμεροληψία.
Τέλος σηκώθηκε – ήδη η βραδιά είχε αρχίσει να δροσίζει – και μας οδήγησε στα δωμάτιά μας. Μια φωτιά από δεμάτια ξύλων σπινθήριζε στο τζάκι και ο καπνός σε παχιά σύννεφα, εύρισκε διέξοδο μέσα από κάποιο άνοιγμα στην οροφή του δωματίου. Σύντομα κοιμηθήκαμε με τον ήχο του λαούτου του σπιτονοικοκύρη μας, ο οποίος είχε επιστρέψει στην αγαπημένη του διασκέδαση.
(Συνεχίζεται)
[1] Πρόκειται για τον σημερινό οικισμό Τέμπη στην είσοδο της Κοιλάδας των Τεμπών, στο ύψος της στροφής προς τα Αμπελάκια. Την περίοδο εκείνη ο Μπαμπάς ήταν ένα αμιγές τουρκικό χωριό.
[2]. Είναι γνωστό ότι η μουσουλμανική θρησκεία απαγορεύει ακόμα και σήμερα τη χρήση οινοπνευματωδών ποτών.
[3] Πρόκειται για τον μιναρέ του τεκέ του Χασάν Μπαμπά. Ο τεκές αυτός στα Τέμπη χρονολογείται από τον 15ο αιώνα και οικοδομήθηκε από τον Δερβίση Χασάν Μπαμπά ο οποίος ανήκε στο μοναστικό τάγμα των Μπεκτασήδων, των στροβιλιζόμενων Δερβίσηδων. Ο μιναρές δεν έχει διασωθεί.
[4]. Ο τίτλος χατζής απονέμεται στους πιστούς οι οποίοι πραγματοποιούν προσκύνημα στους ιερούς τόπους της θρησκείας τους. Οι μεν χριστιανοί στους Αγίους Τόπους, οι δε μουσουλμάνοι στην ιερή πόλη του Ισλάμ, τη Μέκκα. Στην περίπτωσή μας ο αναφερόμενος χατζής ήταν ο λυριτζής Αχμέτ αγάς, ο ιδιοκτήτης του πανδοχείου στον Μπαμπά.
[5]. Οσμάν σημαίνει Οθωμανός και Οσμανλήδες χαρακτηρίζονται εδώ οι παλιοί Οθωμανοί.
