To μεγάλο στοίχημα για την ελληνική γεωργία

Από τον Χάρη Ανδρεόπουλο*

Την περασμένη Παρασκευή ο Υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ) κ. Γεώργιος Γεωργαντάς από τη Νίκαια της Λαρίσης, όπου βρέθηκε σε ημερίδα για το “στρατηγικό σχέδιο” της νέας κοινής αγροτικής πολιτικής (Κ.Α.Π.), κάλεσε τους αγρότες «να αξιοποιήσουν κάθε δυνατότητα και κάθε χρηματοδοτικό εργαλείο των προγραμμάτων συνολικού ύψους 13,5 δισ. ευρώ που θα είναι στη διάθεσή τους στη διάρκεια της επόμενης τετραετίας 2023-2027» (βλ. «Ε», 03.12.2022, σελ. 3). Αναμφιβόλως, πολλά λεφτά! Η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.), ειδικά για τον πρωτογενή τομέα, ήταν και, όπως φαίνεται, συνεχίζει να είναι ιδιαιτέρως γαλαντόμα με την Ελλάδα έχοντας προσφέρει από το 1981 (που η χώρα μας εισήλθε επισήμως στην τότε «Ε.Ο.Κ. - Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα), μέχρι σήμερα πλήθος «πακέτων» στήριξης για ν’ “ανθίσει” η ελληνική γεωργία και να “καρπίσουν” στα χωράφια της νέες (πέρα απ’ το βαμβάκι και το στάρι) ανταγωνιστικές καλλιέργειες.
Λίγο καιρό πριν, επίσης, στο πλαίσιο της «Αgrotica 2022», η Κυβέρνηση απαντώντας στα αιτήματα των αγροτών (για τη λήψη «άμεσων και δραστικών μέτρων επιδότησης της παραγωγής, μείωσης των τιμών στην ηλεκτρική ενέργεια και τα καύσιμα») άρχισε να μοιράζει (πάνω από 650) εκατομμύρια ευρώ σε (πάνω από 500.000) αγρότες και κτηνοτρόφους, χρήματα που «ήδη πιστώθηκαν στους λογαριασμούς νωρίτερα από κάθε άλλη φορά, κτλ. κτλ., «όπως είχε δεσμευθεί η Κυβέρνηση», κτλ. κτλ. (βλ. «Ε», 24.10.2022, σελ.3) Μια απ’ τα ίδια… Πάλι μοιράζοντας λεφτά…Το αγροτικό πρόβλημα, όμως, παρά τα «πακέτα» επί «πακέτων» που δόθηκαν στη χώρα μας, διαιωνίζεται. Γιατί;
Η απάντηση είναι σύνθετη, κυρίως γιατί συναρτάται με τις πραγματικότητες και δεσμεύσεις που έχει επιβάλλει, αλλά και ευκαιρίες που προσφέρει (και) στη χώρα μας η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) και, ως εκ τούτου, απαιτεί συνδυαστικές προσεγγίσεις. Οι νέοι κανόνες της Κ.Α.Π. θέλουν τους αγρότες να αφήνουν πίσω τους τις παραδοσιακές εθνικού/κρατικοδίαιτου τύπου μορφές γεωργίας και να εξελίσσονται σε (ευρωπαίους) «επιχειρηματίες της υπαίθρου» για να κερδίσουν το στοίχημα της ανταγωνιστικότητας που ισχύει για όλους τους ελεύθερους επαγγελματίες/επιχειρηματίες στην ούτως ή άλλως φιλελεύθερων/ανταγωνιστικών κανόνων αγορά της Ε.Ε.
Φυσικά, το ζήτημα εδώ δεν είναι το εάν η αγροτική εκμετάλλευση είναι οικογενειακή (όπως συνηθίζεται σε πολλές περιπτώσεις στην Ελλάδα - και όχι μόνο) ή τύπου ανωνύμου εταιρείας ή συνεταιρισμού, ή, ή, ή…), όπως επιχειρήθηκε να παρουσιασθεί (ως αντιθετικό σχήμα) από βουλευτή της περιοχής στην εν λόγω πρόσφατη ημερίδα, αλλά (το, επί της ουσίας, ζήτημα) είναι, αυτό, το - όποιας μορφής - οργανωτικό σχήμα, να λειτουργεί επιχειρηματικά, ανταγωνιστικά, με πνεύμα αγοράς. Η (προ 20ετίας) περίπτωση της εντόπιας (γαλακτο-) βιομηχανίας που κατέρρευσε (χρεοκόπησε) σε χέρια συνεταιριστικά, αλλ’ εν συνεχεία «αναστήθηκε» και άνθισε σε χέρια οικογένειας θεσσαλών επιχειρηματιών, νομίζουμε τα λέει όλα. Φυσικά, υπήρχαν και Συνεταιρισμοί οι οποίοι λειτουργώντας επιχειρηματικά και νοικοκυρεμένα όχι μόνο επιβίωσαν, αλλά κατέκτησαν μεγάλο μερίδιο της αγοράς, όπως συνέβη με συνεταιριστική [γαλακτο-] βιομηχανία γειτονικού μας νομού η οποία όχι απλώς θάλλει, αλλά εντυπωσιάζει με τις επιδόσεις της στην εγχώρια – και ου μόνον – αγορά.
Ο πυρήνας του προβλήματος είναι ότι ο αγροτικός τομέας στην Ελλάδα κινείται λίγο-πολύ στους ρυθμούς της κρατικοδίαιτης αντίληψης που κυριαρχούσε μέχρι το 1981, όταν ο Κων/νος Καραμανλής μας έβαλε (και πολύ καλά έκανε) στην τότε «Ε.Ο.Κ.», ένταξη η οποία, ωστόσο, απαιτούσε -ειδικά στον αγροτικό τομέα- αλλαγή νοοτροπίας, προς φιλελεύθερη κατεύθυνση, καθώς μπαίναμε σε μια μεγάλη, ενιαία αγορά, η οποία ξέραμε ότι θα είναι ανταγωνιστική. Παρότι δε ερχόταν το ένα «πακέτο» στήριξης («Ντελόρ») μετά το άλλο («Σαντέρ», 3ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης [ΚΠΣ]), κ.λπ.), η ελληνική γεωργία παρέμεινε κολλημένη στην κρατικοδίαιτή της εσωστρέφεια, ένα μείζον πρόβλημα το οποίο η κάθε κυβέρνηση, από το 1981 μέχρι σήμερα, περιορίζεται στο να το κληροδοτήσει στην επόμενη. Έτσι έχουμε κάθε χρόνια τα ίδια… Απ’ τη μια τα …καθιερωμένα, πλέον, μπλόκα (ή απειλή για μπλόκα) από πλευράς αγροτών, κι απ’ την άλλη το ...καθιερωμένο «πακέτο» της «δέσμης μέτρων» κάποιων δεκάδων εκατ. ευρώ (γι’ αυτές τις περιπτώσεις «λεφτά υπάρχουν», πάντα…), το οποίο, ασφαλώς, βοηθά πρόσκαιρα να αντιμετωπισθούν υπαρκτές οικονομικές ανάγκες του αγροτικού κόσμου -δίνει μια ανάσα-, αλλά δεν λύνει το πρόβλημα - αντίθετα το διαιωνίζει. Και ο φαύλος κύκλος συνεχίζεται…
Ασφαλώς η (κάθε) Κυβέρνηση οφείλει να στέκεται αρωγός στα προβλήματα του αγροτικού κόσμου, αλλά ας μας επιτραπεί να διατυπώσουμε ορισμένες – εύλογες, πιστεύουμε - απορίες: Για ποιους αγρότες η Κυβέρνηση θα πρέπει να μεριμνήσει; Τους αγρότες που γαλουχήθηκαν για χρόνια (και επιμένουν μέχρι σήμερα) σε μία επιδοματική γεωργία απόλυτα προστατευμένη, δρώντας με χρονικό ορίζοντα την τρέχουσα καλλιεργητική χρονιά; Τους αγρότες που υπεράντλησαν, αδαπάνως, τον υδροφόρο ορίζοντα με γεωτρήσεις βάθους, κάποιες φορές μέχρι και 400 μέτρα, κάνοντας, συγχρόνως, αλόγιστη χρήση λιπασμάτων και δημιουργώντας τεράστια περιβαλλοντικά προβλήματα; Τους αγρότες που πραγματικά αγαπούν αυτό που κάνουν και επενδύουν συνεχώς κεφάλαια στην επιχείρησή τους, κοιτώντας πάντα το μέλλον ή αυτούς που ευκαιριακά βρέθηκαν στη γεωργία λόγω καταγωγής ή του συνδρόμου των «τζαμπατζήδων» και των αυξημένων κονδυλίων από την Ε.Ε.; Τους αγρότες που διεκδικούν μια λύση ανάγκης «για να γυρίσει η χρονιά» ή τους αγρότες που ενδιαφέρονται για λύσεις με πενταετή, τουλάχιστον, ορίζοντα;
Απ’ την άλλη, οι αγρότες από ποιο κράτος διεκδικούν δικαίωση των αιτημάτων τους και λύση των προβλημάτων τους; Από ένα κράτος που ποτέ του δεν έχει σχεδιάσει μία μακροχρόνια πολιτική ανάπτυξης της ελληνικής υπαίθρου; Από ένα κράτος που απλά έχει περιοριστεί στη διαχείριση των κοινοτικών κονδυλίων και αυτό όχι απόλυτα πετυχημένα; Από ένα κράτος που προκρίνει έργα αγροτικής ανάπτυξης ανάλογα με την εντοπιότητα του εκάστοτε υπουργού ή της πελατειακής ισχύος των τοπικών παραγόντων;.. Από ένα κράτος που δεν μπορεί να σπάσει τα ανεξέλεγκτα καρτέλ των γεωργικών εφοδίων;
Τα ερωτήματα που θα μπορούσαν να τεθούν και για τις δύο πλευρές (κυβέρνηση-αγρότες) θα μπορούσαν να ήταν ακόμα περισσότερα. Ένα είναι σίγουρο. Σε αυτόν τον φαύλο κύκλο ευθύνη έχουν και οι δύο πρωταγωνιστές. Η πολυπλοκότητα του αγροτικού ζητήματος έχει δύο διαστάσεις, τη βραχυπρόθεσμη και τη μεσο-μακροπρόθεσμη. Αν όλη η πολιτική και επικοινωνιακή πίεση ασκείται μόνο για την πρώτη, το βασικό ερώτημα είναι ποιος, πότε και πώς θα ασχοληθεί σοβαρά με τη δεύτερη, η οποία θα κρίνει σε τελευταία ανάλυση και αν θα υπάρξει για την ελληνική γεωργία (και κτηνοτροφία) το μέλλον που της αξίζει. (Αμήν…)
* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι καθηγητής Β/θμιας Εκπ/σης, κλ. ΠΕ01 ([e-mail]).