Ο Επίκτητος (50 μ.Χ.-138 μ.Χ.) ήταν ένας από τους πιο διάσημους στωικούς φιλοσόφους που εμφανίστηκε κατά τη ρωμαϊκή περίοδο. Ανέπτυξε ένα φιλοσοφικό σύστημα, που μοιάζει πολύ με τον Χριστιανισμό και δίνει μεγάλη έμφαση στην εκπαιδευτική αγωγή του ανθρώπου. Πιστεύει ότι η εκπαίδευση είναι το μέσο για να κατακτήσει ο άνθρωπος την ελευθερία του. Ο Επίκτητος δεν άφησε κανένα γραπτό έργο και η καταγραφή της διδασκαλίας του (σε δύο διατριβές και ένα Εγχειρίδιο) έγινε από τον μαθητή του Φλάβιο Αρριανό. Η φιλοσοφία του θεωρείται σήμερα από πολλούς ότι αποτελεί μια εναλλακτική στάση ζωής.
Στη Διατριβή Α’, ο Επίκτητος απαντά στην ερώτηση: Γιατί οι άνθρωποι, ενώ μπορούν να γίνουν οι καλύτεροι στη ζωή τους και να ομοιάσουν με έναν Σωκράτη για παράδειγμα, δεν τα καταφέρνουν; Η απάντηση που δίνει ο φιλόσοφος είναι: «Μήπως γίνονται όλα τα άλογα γρήγορα ή όλα τα σκυλιά ανιχνευτές; Τι νομίζεις λοιπόν; Επειδή δεν έχω φυσικά χαρίσματα θα πάψω να προσπαθώ; Ο Επίκτητος δεν θα γίνει καλύτερος από τον Σωκράτη. Μου φτάνει να μη γίνω χειρότερος. Ούτε Μίλωνας θα γίνω βέβαια, αλλά δεν θα παραμελώ το σώμα μου. Ούτε Κροίσος και όμως δεν θα παραμελώ την περιουσία μου. Ποτέ δεν σταματάμε να προσπαθούμε, απογοητευμένοι που δεν θα γίνουμε οι καλύτεροι».
Σε κάποιο άλλο σημείο ο Επίκτητος αναφέρεται στην Πρόοδο που πρέπει να έχει ως στόχο κάθε άνθρωπος. «Πρόοδος υπάρχει αν, κάποιος από εσάς, απομακρύνθηκε από εξωτερικά πράγματα και έχει στρέψει την προσοχή και τη βούλησή του, στην καλλιέργεια και στην τελειοποίησή της, ώστε να την καταστήσει αρμονική με τη φύση, δηλαδή υψηλή, ελεύθερη, ακώλυτη, ανεμπόδιστη, αξιόπιστη, κόσμια». Κατά τον φιλόσοφο, δεν μπορεί να υπάρξει καμία προσωπική πρόοδος, ακόμη και αν κάποιος διαβάσει και κατανοήσει χιλιάδες βιβλία φιλοσοφίας ή αυτοβοήθειας. Πραγματική πρόοδος υπάρχει μόνο όταν κάνει κτήμα του τις γνώσεις και βελτιώνει τη ζωή του, απελευθερώνει τη σκέψη του και ζει σε αρμονία με τη φύση. Όταν δηλαδή περνά στην έμπρακτη αξιοποίηση των γνώσεων προς όφελος τόσο του εαυτού του όσο και του κοινωνικού συνόλου. Γενικότερα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι κανένας λαός δεν μπορεί να προοδεύσει, επειδή απλά ντύνεται, μιλά, συμπεριφέρεται και αντιγράφει τι κάνουν άλλοι λαοί. Πρόοδος υπάρχει μόνο όταν ο λαός αφομοιώνει δημιουργικά στοιχεία άλλων πολιτισμών, δεν αλλοιώνει τη φυσιογνωμία του και την παράδοσή του και δημιουργεί τη δική του ξεχωριστή ταυτότητα.
Στη συνέχεια ο Επίκτητος μας συμβουλεύει να κατανοήσουμε και να στηριχτούμε στις δικές μας ικανότητες. Λέει: ...Δεν έχετε πάρει ικανότητες με τις οποίες θα αντέξετε οτιδήποτε συμβαίνει; Μεγαλοψυχία δεν έχετε πάρει; Γενναιότητα δεν έχετε πάρει; Υπομονή δεν έχετε πάρει; ...Στρέψε την προσοχή σου και κατανόησε τις ικανότητές σου ...και όταν τις δεις πες: Φέρε μου Δία όποια δυσκολία θέλεις, γιατί έχω τα εφόδια δοσμένα από σένα και ευκαιρίες, με όλα αυτά που συμβαίνουν, για να διακριθώ... Δεν το λέτε όμως, αλλά κάθεστε και κλαίτε και θρηνείτε και κατηγορείτε τους θεούς ...και όμως ο Θεός όχι μόνο μας έδωσε όλες τις ικανότητες, ...μας τις έδωσε και ανεμπόδιστες, απαλλαγμένες από καταναγκασμούς, απεριόριστες και έκανε όλες να εξαρτώνται από εμάς...».
Οι παραπάνω απόψεις του Επίκτητου αποτελούν μόνο ένα μικρό μέρος του πλούτου της στωικής φιλοσοφίας. Αντιλαμβάνεται εύκολα κανείς, διαβάζοντάς τες, γιατί ακόμη και σήμερα υπάρχουν τόσοι πολλοί οπαδοί αυτού του φιλοσοφικού ρεύματος και γιατί θεωρείται μια διαφορετική - εναλλακτική πρόταση ζωής στη σημερινή τεχνολογικά ανεπτυγμένη εποχή μας.
Από τον Νίκο Τάχατο
