Ο Βρετανός ΥΠΕΞ αναφέρει επιπλέον, ότι οι Τούρκοι, με βάση την τριμερή εγγυητική συνθήκη Ελλάδος-Τουρκίας-Βρετανίας, εκτιμά πως μπορούν να δράσουν μονομερώς και πως και άλλες ευρωπαϊκές χώρες προτιμούν την επάνοδο του Μακαρίου παρά την παραμονή του Ν. Σαμψών. Σε συνομιλία του Αμερικανού ΥΠΕΞ με τον πρόεδρο Ρ. Νίξον λίγη ώρα μετά, ο δεύτερος δηλώνει πως είναι «…κρίμα που πρέπει να επιστρέψει» ο Μακάριος. Είχε προηγηθεί η ανάλυση της κατάστασης από τον Χ. Κίσινγκερ, ο οποίος ανέφερε πως: «Αν οι Έλληνες καταρρεύσουν, τότε η αριστερά θα μπορούσε να αναλάβει ή κάποιοι Έλληνες συνταγματάρχες που θα μπορούσαν να ξαναμπούν στο παιχνίδι με τον Καντάφι», τονίζοντας ιδιαίτερα πως «αν ο Μακάριος επιστρέψει με αυτόν τον τρόπο, θα πρέπει να διώξει τους Έλληνες αξιωματικούς από το νησί και τότε οι κομμουνιστές θα είναι η κυρίαρχη δύναμη και για να ισορροπήσει τους Τούρκους θα πρέπει να στηριχθεί στο ανατολικό μπλοκ. Άρα το πραξικόπημα θα έχει μετατοπίσει την ισορροπία προς τα αριστερά». Αυτό προκύπτει από τις επίσημες , καταγεγραμμένες συνομιλίες των υπουργών Εξωτερικών της Βρετανίας και ΗΠΑ κ. Κάλαχαν και Κίσινγκερ το μεσημέρι της 17ης Ιουλίου 1974, καθώς αντίστοιχη συνομιλία του Αμερικανού ΥΠΕΞ με τον Αμερικανό πρόεδρο Ρ. Νίξον λίγη ώρα αργότερα της ίδιας ημέρας, όπως καταγράφονται στο βιβλίο του στρατηγικού αναλυτή Νίκου Λυγερού -σε μετάφραση του γραφείου της κ. Φανής Καράτζου-, σειρά αποσπασμάτων του οποίου δημοσιεύει η «ΕτΔ».
Πιο συγκεκριμένα:
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΚΑΙ ΕΚΛΟΓΕΣ
Απομαγνητοφώνηση της τηλεφωνικής συνομιλίας μεταξύ του υπουργού Εξωτερικών Kissinger και του υπουργού Εξωτερικών της Βρετανίας Callaghan (17 Ιουλίου 1974, 2:50 μ.μ.).
Κ: Με ακούς;
Γ: Νομίζω ναι. Νομίζω ότι αν περίπου δεκαεπτά άτομα βγουν από τη γραμμή θα μπορούσα να σε ακούσω καλύτερα.
Κ: {...}
C: {...} Ο Μακάριος φεύγει στις 11:00 δική μας ώρα και θα είναι μαζί σας στη 1:35. Στη συνέχεια θα ζητήσει συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας την Παρασκευή.
{...}
Κ: Θα προσπαθήσω να πάρω κάποιον αύριο το πρωί και μετά να τον πάω στην Αθήνα και στην Άγκυρα.
C: {...} Θα σας πω τη θέση μας και αυτή είναι βασικά η ευρωπαϊκή θέση — όλες οι χώρες των Εννέα και του ΝΑΤΟ. Πιστεύουμε ότι η ιδανική λύση θα ήταν η επιστροφή του Μακαρίου. {...} Ο Μακάριος ζήτησε τη συνέχιση της διπλωματικής δραστηριότητας και την ανάγκη μη αναγνώρισης του νέου καθεστώτος στην Κύπρο. {...}
Κ: Μερικοί από τους ανθρώπους μας αναρωτιούνται μήπως δεν είναι συμβιβασμός ο Κληρίδης.
C: Δεν μπορούσε να το κρατήσει. Αλλά ο συμβιβασμός μπορεί να είναι εκλογές σε 3 μήνες με τον Μακάριο να επιστρέψει στο νησί.
Κ: {...}
C: {...} Λοιπόν, ελπίζουμε ότι θα ασκούσατε την επιρροή σας στην ελληνική κυβέρνηση σχετικά με τους αξιωματικούς της εθνοφρουράς. Οι Τούρκοι υπό την Εγγυητική Συνθήκη μας, μπορεί να μας πουν τι πρόκειται να κάνετε και εάν η δράση δεν φαίνεται δυνατή - οποιαδήποτε από τις τρεις δυνάμεις έχει το δικαίωμα να αναλάβει δράση. {...} Μπορούμε να μιλήσουμε για μονομερή δράση {...}
Κ: {...}
C: {...} Αλλά, αν σκεφτείς έξι μήνες μπροστά, η άποψή μου είναι ότι είναι καλύτερο να υπάρχει ο Μακάριος παρά ο Σαμψών.
Κ: Αυτό είναι σχεδόν σίγουρα αλήθεια, συμφωνώ.
C: {...}
Κ: Λοιπόν, θέλουμε να αποφύγουμε να δώσουμε στους Σοβιετικούς μια δικαιολογία για να καταστήσουν νόμιμο αυτό που συμβαίνει.
C: Ναι. Και πάλι, κοιτάζοντας έξι μήνες μπροστά με τον Σαμψών - εάν ο Σαμψών παραμείνει, θα κατηγορηθεί ότι διοικεί ένα φασιστικό καθεστώς και οι Ρώσοι θα εντείνουν τη δραστηριότητά τους, οπότε επανέρχομαι στο - μπορεί να μην τα καταφέρουμε, αλλά μπορεί να σπάσουμε το καθεστώς και να πείσουμε τον Σαμψών να αποσυρθεί.
{...}
C: {...} Αν προκύψει κάτι από τη συνάντηση με τους Τούρκους, θα σας πάρω τηλέφωνο. {...} Μπορεί να ενεργήσουν μονομερώς.
Κ: Μπορείτε να τους πείτε ότι είμαστε διατεθειμένοι να καταβάλουμε προσπάθειες με την ελληνική κυβέρνηση, αλλά θέλω να κάνω πιο σαφή τη στρατηγική μας και επίσης ότι δεν υποστηρίζουμε τον Σαμψών.
{...}
ΘΑ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΘΕΙ Η ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΠΡΟΣ ΤΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ
Απομαγνητοφώνηση της τηλεφωνικής συνομιλίας μεταξύ του προέδρου Νίξον και του υπουργού Εξωτερικών Κίσινγκερ
(17 Ιουλίου 1974, 4:30 μ.μ.)
Κ: Κύριε Πρόεδρε.
Ν: Γεια σου, Henry. Πώς τα πάμε με τους Έλληνες φίλους μας;
Κ: Το πρόβλημα στην Κύπρο είναι ότι οι Ευρωπαίοι έχουν λάβει ενιαία θέση ότι ο Μακάριος πρέπει να επιστρέψει και θέλουν να ασκήσουμε πίεση στους Έλληνες. Η ανησυχία μου είναι ότι ο Μακάριος πρέπει τώρα να στηριχθεί στους κομμουνιστές και στο ανατολικό μπλοκ. {...} Θέλουν να μαζέψουμε τους Έλληνες, αλλά αν ανατραπούν, τότε αυτό θα θέσει σε κίνδυνο ολόκληρη τη θέση σας.
Ν: {...}
Κ: Όχι, αλλά ξέρουν ότι αποτραβιόμαστε, αλλά δεν ξέρουν ακριβώς τι θέλουμε.
{...}
Ν: Ό,τι κι αν αποφασίσεις, είμαι σύμφωνος.
{...}
Κ: Ο κίνδυνος είναι, αν όλοι τρέξουν στον Μακάριο αγκαλιάζοντάς τον ως τον νόμιμο ηγέτη …και αν οι Σοβιετικοί είναι οι μόνοι που θα προσφερθούν να βοηθήσουν στην αποκατάστασή του, δεν έχουμε καμία βάση να του αντιταχθούμε.
Ν: {...}
Κ: Δεν μπορούμε να αντιταχθούμε ανοιχτά στον Μακάριο, αλλά μπορούμε να προσπαθήσουμε να το επιβραδύνουμε αρκετά, ώστε ίσως μπορέσουμε να αποκρυσταλλώσουμε αρκετή υποστήριξη για μια εσωτερική λύση. Οι Ευρωπαίοι μιλούν για ένα δύσκολο παιχνίδι, αλλά πρέπει να υπερασπιστούμε τη θέση τους.
{...}
Κ: Αν οι Έλληνες καταρρεύσουν, τότε η αριστερά θα μπορούσε να αναλάβει ή κάποιοι Έλληνες συνταγματάρχες που θα μπορούσαν να ξαναμπούν στο παιχνίδι με τον Καντάφι.
{...}
Κ: Η ανάλυσή μου είναι ότι αν ο Μακάριος επιστρέψει με αυτόν τον τρόπο, θα πρέπει να διώξει τους Έλληνες αξιωματικούς από το νησί και τότε οι κομμουνιστές θα είναι η κυρίαρχη δύναμη και για να ισορροπήσει τους Τούρκους θα πρέπει να στηριχθεί στο ανατολικό μπλοκ. Άρα το πραξικόπημα θα έχει μετατοπίσει την ισορροπία προς τα αριστερά.
Ν: Κατάλαβα. Κρίμα που πρέπει να επιστρέψει.
K: [μία γραμμή δεν αποχαρακτηρίστηκε]
{...}
Ν: Ο Ingersoll είναι καλός ήρεμος άνθρωπος, αν ξέρει τη θέση μας.
{...}
(Σημ: Ανάλυση από τον δρ. Ν. Λυγερό και στο podcast: https://lygeros.org/podcast-us-19/).
