«Ο Μίκης επέδρασε
καταλυτικά στο αισθητικό,
ηθικό και πολιτικό μας φρόνημα»
Αικ. Σακελλαροπούλου, ΠτΔ
Στις κοινωνικές, πολιτικές, αλλά και στις ευρύτερες πολιτισμικές διεργασίες, κάποιες φορές, τον ρόλο των καταλυτών παίζουν, όντως, προικισμένες προσωπικότητες που με τη δράση τους, τη στάση τους και το έργο τους αφήνουν πίσω τους ανεξίτηλο αποτύπωμα. Μια τέτοια προσωπικότητα ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης.
Άλλωστε, οι θυσίες και οι αγώνες του (και πολλών άλλων ανωνύμων και επωνύμων) για την ελευθερία, τη δημοκρατία και την κοινωνική δικαιοσύνη επιτρέπουν σε όλους εμάς να δρέπουμε, στη μακρά, πλέον, διάρκεια της Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας (Μεταπολίτευση) τους καρπούς του ελευθέρως βουλεύεσθαι, εκφράζεσθαι και πράττειν.
Αλλά, όπως όλοι γνωρίζουν, «το φυλάξαι τα αγαθά χαλεπώτερον του κτήσασθαι». Κι επειδή η Δημοκρατία είναι ένα πολύ ευαίσθητο πολίτευμα χρειάζεται διαρκή μέριμνα και επαγρύπνηση ώστε να αποφεύγονται οι υπερβολές και να μην αναπτύσσονται επικίνδυνοι εκφυλισμοί. Κυρίως, όμως, είναι απαραίτητο να υφίσταται η ουσιαστική διάκριση των εξουσιών (Νομοθετική, Εκτελεστική, Δικαστική), ενώ η λεγόμενη τέταρτη εξουσία των ΜΜΕ (εφημερίδες, τηλεόραση, ραδιόφωνο, διαδίκτυο…) πρέπει να είναι ελεύθερη να ασκεί τον ελεγκτικό της ρόλο ώστε να υπηρετείται το δημόσιο συμφέρον.
H τέταρτη εξουσία, λοιπόν, οφείλει, ως φύλακας-άγγελος της κοινωνίας, να δρα ελεγκτικά απέναντι στο κράτος και να παρακολουθεί την άσκηση των προαναφερθεισών τριών εξουσιών διασφαλίζοντας τη διαφάνεια στη λειτουργία τους. Οφείλει ακόμα να παρέχει στους πολίτες πλήρη ενημέρωση για όλα τα μεγάλα (κοινωνικά, οικονομικά, εθνικά) ζητήματα και μέσα από τον αναπτυσσόμενο δημόσιο διάλογο να αναδεικνύει τον «κοινό τόπο», τη συγκλίνουσα δηλαδή άποψη της κοινωνίας. Διότι τότε μόνο ο Τύπος γίνεται ο δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ κυβερνώντων και κοινωνίας, αλλά και μεταξύ των κοινωνικών ομάδων. Αντίθετα -και ανεξαρτήτως των προθέσεων- η φίμωση των ΜΜΕ ή ο εξαναγκασμός τους σε αυτολογοκρισία (μέσω π.χ. επιλεκτικών χρηματοδοτήσεων) για θέματα που αφορούν στην κριτική και τον έλεγχο στα πεπραγμένα των κυβερνήσεων (κυρίως), μπορεί σταδιακώς να οδηγήσουν σε έκπτωση των δημοκρατικών λειτουργιών ή και σε εκτροπή προς τον αυταρχισμό.
«Εις τα καθ’ ημάς», η σχέση εκτελεστικής εξουσίας και ΜΜΕ έχει βεβαρημένο ιστορικό. Το σκάνδαλο Κοσκωτά και η μετέπειτα δωρεάν (προσωρινή;) χορήγηση άδειας χρήσης ραδιοσυχνοτήτων σε εκδότες και επιχειρηματίες δεν είναι τα μόνα δείγματα γραφής. Αποτελούν, απλώς, την «κορυφή του παγόβουνου», ενός παγόβουνου που έγινε κάπως ορατό στους πολίτες λόγω της έντονης προσωπικής πόλωσης των τότε πρωταγωνιστών (Α. Παπανδρέου, Κων. Μητσοτάκη). Η επικρατούσα πάντως κατάσταση στην Ελλάδα αποτυπώθηκε με ενάργεια, αρκετά χρόνια αργότερα, στην περίφημη δήλωση, στου Μπαϊρακτάρη, του νέο-εκλεγέντος τότε πρωθυπουργού (2004) Κώστα Καραμανλή, ο οποίος μίλησε για τους «πέντε νταβατζήδες που κυβερνούν την Ελλάδα».
Και η δική του, όμως, προσπάθεια, για αποτροπή δημιουργίας ισχυρών πόλων στον χώρο των ΜΜΕ υπήρξε αποτυχημένη παρότι προανήγγειλε εκτελεστικό νόμο που εναρμονιζόταν με το πνεύμα του άρθρου 14 (παρ. 9) του Συντάγματος. Tο άρθρο 14 επιβάλλει τη διαφάνεια στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ και καθιερώνει ασυμβίβαστο μεταξύ ιδιοκτήτη ή βασικού μετόχου επιχείρησης ΜΜΕ και ιδιοκτήτη που αναλαμβάνει έργα ή προμήθειες του Δημοσίου. Η ήττα της Κυβέρνησης Καραμανλή τότε αποτυπώθηκε σε μετέπειτα διατάξεις (Ν. 3414/2005 και Ν. 3592/2007), με τις οποίες η ιδιοκτησία π.χ. τηλεοπτικού σταθμού σε ποσοστό 100% με την παράλληλη απόκτηση ποσοστού σε άλλους σταθμούς πανελλαδικής εμβέλειας έγιναν, πλέον, απλές επιτρεπτές επιχειρηματικές πράξεις.
Ο Νόμος Παππά επί ΣΥΡΙΖΑ ήταν μία ακόμα απόπειρα διευθέτησης και ελέγχου του τοπίου των ΜΜΕ που παράλληλα στόχευε σε δραστικό περιορισμό της φοροδιαφυγής, στο σκέλος των διαφημιστικών δαπανών, μέσω ενός περίπλοκου αλγορίθμου. Το αποτέλεσμα, ως γνωστόν, αυτού του όχι καλά σχεδιασμένου project -παρά τις θετικές πλευρές του (ρυθμίσεις για τους εργαζόμενους στα ΜΜΕ ή η καταβολή αντιτίμου για τη χρήση των συχνοτήτων)- ήταν να χαρίσει, αφενός, τον πλήρη, σχεδόν, έλεγχο του «μιντιακού» συστήματος στην επόμενη κυβέρνηση και αφετέρου να ταλαιπωρήσει, μετεκλογικώς, τον ίδιο τον τέως Υπουργό.
Ο Νόμος Πέτσα κατόπιν ξήλωσε, απλώς, τον προηγούμενο κατά το σκέλος, κυρίως, που αφορούσε τις εργασιακές συνθήκες των απασχολουμένων στα μίντια. Φυσικά, κι όπως η διαμορφωθείσα σήμερα κατάσταση μαρτυρεί, δεν μεταβλήθηκε το καθεστώς ιδιοκτησίας παραμένοντας σταθερά σε αντίθεση με τη συνταγματική πρόβλεψη. Οι ιδιαίτερες δε συνθήκες της περιόδου αυτής (πανδημία) επέδρασαν στην περαιτέρω αλληλεξάρτηση και σύσφιγξη σχέσεων ποικιλώνυμων επιχειρηματιών του Τύπου κ.λπ. με την πολιτική εξουσία.
Κι όλα αυτά συμβαίνουν εδώ κατά τη στιγμή που η Ε.Ε. καταβάλλει προσπάθειες για να ενισχυθεί ο πλουραλισμός και η διαφάνεια στον χώρο των ΜΜΕ. Ήδη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κάλεσε με ψήφισμά του την Κομισιόν και τα κράτη-μέλη να διασφαλίσουν την πολυφωνία στον Τύπο, τον οποίο αποκαλεί θεμέλιο του δημοκρατικού ευρωπαϊκού μοντέλου. Κι όπως τονίζεται με έμφαση: «Η συγκέντρωση της ιδιοκτησίας των ΜΜΕ δημιουργεί ευνοϊκό περιβάλλον για τη μονοπώληση της διαφημιστικής αγοράς, θέτει εμπόδια στην είσοδο νέων φορέων και οδηγεί σε ομοιομορφία του περιεχομένου τους». Για τον σκοπό αυτόν ζητείται η θέσπιση αυστηρών κανόνων και εφαρμογή του -περί ανταγωνισμού- δικαίου για αποφυγή φαινομένων διαπλοκής μεταξύ πολιτικο-οικονομικής εξουσίας και ιδιοκτησίας ΜΜΕ.
Είναι περισσότερο από βέβαιο, πως, η όποια πρωτοβουλία αναληφθεί, τώρα ή στο προσεχές μέλλον, από οποιονδήποτε σοβαρό φορέα, ώστε να βελτιωθεί η κατάσταση στο καθεστώς ιδιοκτησίας και λειτουργίας των ΜΜΕ στη χώρα μας, ώστε να εναρμονίζεται με το άρθρο 14 του Συντάγματος, θα τύχει της υποστήριξης της σημερινής Προέδρου της Δημοκρατίας. Η εμπειρία της, λόγω της μακράς θητείας της στο συνταγματικό δικαστήριο, το κύρος της, λόγω του αξιώματος που κατέχει σήμερα, και, κυρίως, η ευαισθησία της, λόγω της έμπνευσης που αντλεί από το παράδειγμα ζωής του Μίκη είναι ακαταμάχητα κίνητρα για μια τέτοια στάση.
Έτσι ώστε, κάποια στιγμή, και για το κρίσιμο ζήτημα της ανεξαρτησίας της τέταρτης εξουσίας, που, όπως αναλύσαμε ήδη, συνδέεται ευθέως με την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, το «σάλπισμα του Μίκη Θεοδωράκη» να γίνει, όντως, «πράξη και Πολιτεία».
