Όλα αυτά τα παράδοξα, έπαιρναν τέλος την ημέρα των Θεοφανείων, με τη βάφτιση του Χριστού και τον αγιασμό των υδάτων.
Τα παλιά τα χρόνια, το χειμερινό ηλιοστάσιο (21 Δεκεμβρίου), «πυροδοτούσε», τις ειδολωλατρικές Αρχαιοελληνικές - Ρωμαϊκές γιορτές (Κρόνια-Σατουρνάλια(1) ), οι οποίες είχαν ως αντικειμενικό σκοπό, να κατευνάσουν και να εξευμενίσουν τα απειλητικά …δαιμονικά πνεύματα, για το όσο το δυνατόν ανώδυνο, και απρόσκοπτο πέρασμα στον καινούργιο χρόνο.
Ο Στρατής Μυριβήλης, στο μοναδικό γι` αυτή την περίσταση βιβλίο του, «Τα Παγανά(2)», βάζει τον σοφό Καθηγητή-Ακαδημαϊκό Γεράσιμο Παρασκευά να κάθεται σε μια πολυθρόνα, μπροστά στο αναμμένο τζάκι, και ν` αρχίζει να λέει: (…) Η μυρουδιά του καμένου πεύκου είναι αυτούσια η μυρουδιά του Χειμώνα. Από τη ζεστή άχνη που ξεφυσούσε το καμένο ξύλο, έβγαινε η πικρή μυρουδιά του καιρού που πάλιωσε, όπως από ένα μάτσο ξερό βασιλικό (…)
Οι προληπτικοί, που δεν έπαψαν να υπάρχουν ακόμα και σήμερα, έριχναν αλάτι με τις χούφτες στη φωτιά, γιατί πίστευαν, πως διώχνει τα φαντάσματα, τα ξωτικά, τα παγανά, τους καλικάντζαρους, που θα κατέβαιναν την νύχτα απ` την καμινάδα, τη δε στάχτη, την κρατούσαν για να την ανακατέψουν με τους σπόρους που θα φύτευαν για την καλή σοδειά. Όσο ακόμα ο νιογέννητος Χριστός είναι αβάπτιστος. (…) Ξαπολυούνται οι χιονιάδες απ` τις κορφές, τα αδάμαστα τελώνια λιχνίζουν μπροστά τους ντάπιες το χιόνι. Τα δαιμονικά του κακού χυμούν κατά πάνω στα καλύβια (…) σφυρίζουν και πετροβολούν μανιασμένα τις κλειδομανταλωμένες πόρτες (…), συνεχίζει ο Καθηγητής. Βέβαια, τα περιβόητα αυτά «δαιμόνια» με όποιο όνομα και αν τα αναφέρουμε, όπως, ξωτικά, τελώνια, παγανά, δρίμες, στοιχειά, καλικάντζαρους, μπορεί σε κάποιες απομακρυσμένες περιοχές να είναι ακόμα «ζωντανά», αλλά ο σύγχρονος πολιτισμένος άνθρωπος, έχει πάψει προ πολλού να τα πιστεύει.
Σε άλλες εποχές που το σκοτάδι σκέπαζε την αλήθεια και την πραγματικότητα, πίστευαν πως οι καλικάντζαροι, όλο το χρόνο εκτός από το 12ήμερο, εκεί, στα έγκατα της γης που βρίσκονταν, πριόνιζαν το δέντρο της ζωής (όλου του κόσμου), και έβγαιναν μόνο την παραμονή των Χριστουγέννων, τα μεσάνυχτα, από τις σπηλιές, τα ξεροπήγαδα, τις λίμνες, τα ποτάμια, μόλυναν τα νερά, απειλούσαν τους ανθρώπους, έσπαζαν τα πήλινα τσουκάλια, έτρωγαν τα γλυκά της νοικοκυράς… Τους φαντάζονταν μαύρους, άσχημους, ξερακιανούς, τραγοπόδαρους, κακούς, μαλλιαρούς, κουτσούς, που έτρωγαν βατράχους, φίδια, σκουλήκια… (Ν. Πολίτης). Την ημέρα των Θεοφανείων, απογοητευμένοι οι καλικάντζαροι και νικημένοι… κατά κράτος, συγκέντρωναν, διαμαρτύρονταν, απειλούσαν και φώναζαν ο ένας στον άλλο:
Τα νερά αγιασθήκανε
Οι χαρές χαθήκανε
Πάμε εμείς να τρέξουμε
πριν μας καταβρέξουνε
στ` αγιασμένο το νερό
και χαθούμε απ` το σταυρό.
Αλλού, διαβάζουμε παρόμοια παραίνεση του αρχηγού των Καλικάντζαρων.
Φεύγετε να φεύγουμε,
Έρχεται ο τουρλόπαπας
με την αγιαστούρα του
Και με τη βρεχτούρα του.
Ας επιστρέψουμε στον Καθηγητή - αφηγητή του Μυριβήλη, που ξέρει να στολίζει το λόγο του όμορφα και ζουμερά λόγια: «Ένα καλικαντζαράκι με κόκκινα λοξά μάτια, σήκωσε ανάερα τη μαδημένη ουρά του, ανατριχιασμένο από φρίκη. Ύστερα, πήδηξε στον τόπο σαν μικρό κατσίκι και τσίριξε με ψιλή φωνή, πόβγαινε, θαρρείς, από πίπιζα με καλαμένια σουρβάλια (σουραύλια).
Παλιό τσαρούχι ψένουνε,
Φεύγετε να φεύγουμε!
Την ίδια στιγμή, σα νάταν αυτό προσταγή ή σύνθημα, έγινε ένα «φουρρ!»και χάθηκαν με μιας όλα τα Παγανά. (…) Χάθηκαν, άνοιξε η γης και τα κατάπιε!
(1) Σατουρνάλια. Λατιν. Saturus=ρωμ. Κρόνος-Ρωμαϊκή γιορτή προς τιμήν του θεού Σατούρνου (Κρόνου) που τελούνταν κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο (μετά την λήξη της σποράς)
(2) Παγανά. Λατιν. paganus, χωρικός, αγρότης, παγανισμός paganism =ειδολωλάτρης, πολυθεϊστής.
Βοηθήματα
Στρατή Μυριβήλη. Τα Παγανά Εστία σελ. 16, 21, 26, 27, 28
Τάκη Νατσούλη. Προλήψεις και δεισιδαιμονίες σελ. 85, 86, 1974
Αγροτική παράδοση και λαϊκή τέχνη Υ.Ε.Π.Θ. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2000
Γ. Μπαμπινιώτη. Ετυμολ. λεξ. ελλην. γλ. Ιστορία των λέξεων σελ. 1248, 1015, 2009
* Επιμέλεια Τάσου Πουλτσάκη
