Στη Λιβύη - λέει - γίνεται εμπόριο δούλων με 400 € το κεφάλι… Και τι ειρωνεία. Το περασμένο Σάββατο, 2 Δεκεμβρίου, ήταν η Παγκόσμια Ημέρα για την εξάλειψη της Δουλείας. Πόσο πίσω μας τραβάει η σύγχρονη, …πολιτισμένη, κοινωνική-οικονομική-πολιτική πραγματικότητα…
Η δουλεία, ως κοινωνικό φαινόμενο, έχει την ηλικία που έχει και η ατομική ή η κρατική ιδιοκτησία, οι δε πόλεμοι μεταξύ φυλών, πόλεων-κρατών, ομάδων-πάντα κατακτητικοί- τροφοδοτούσαν τους εκάστοτε νικητές με αιχμαλώτους-δούλους, που τους χρησιμοποιούσαν ως εργάτες στα κτήματά τους. Οι Σουμέριοι, από το 4.000 π.Χ., αναφέρουν στη νομοθεσία τους τη φράση, «Άρρενες ξένων χωρών», υποδηλώνοντας με αυτό, πως η πηγή της δουλείας, ήταν οι αιχμάλωτοι πολέμου. Ύστερα από 2.000 χρόνια, οι Βαβυλώνιοι, στον κώδικα του Χαμουραμπί, διευρύνουν την πηγή προέλευσης των δούλων και σ’ εκείνους που χρωστούν και δεν εξοφλούν τα χρέη τους. Στην Αρχαία Ελλάδα, ο Αθήναιος, στους «Δειπνοσοφιστές», λέει: «Οι Λακεδαιμόνιοι και οι Θεσσαλοί δημιούργησαν την τάξη των δούλων από τους Έλληνες που κατοικούσαν πριν, οι πρώτοι από τους Αχαιούς και οι δεύτεροι από τους Περραιβούς και τους Μάγνητες και τους ονόμασαν, οι μεν Είλωτες, οι δε Πενέστες», ενώ ο Ηρόδοτος, λέει, πως οι Πελασγοί, οι πρώτοι κάτοικοι της Ελλάδας, εισήγαγαν την έννοια της δουλείας. Αυτό λέει και ο Αριστοφάνης, στον «Πλούτο» του: «Παραδόπιστοι θα φτάνουν έμποροι από τη Θεσσαλία/ να πουλάνε τους ανθρώπους, που άλλοι δολερά τους πιάνουν (Κερδαίνειν βουλόμενος τις έμπορος ήκων εκ Θεσσαλίας). Ο Όμηρος, στην Ιλιάδα, βάζει τον Αχιλλέα, να μονολογεί: «Άλλες φορές, παλιά, του Πάτροκλου πριν φτάσει η μέρα,/κι εγώ το λόγιαζα καλύτερα, τους Τρώες να μη σκοτώνω·/κι αλήθεια είναι πολλοί που σκλάβωσα και πούλησα στα ξένα (φ.100-102), ενώ στην Οδύσσεια, λέει πως η Ευρύκλεια, η δούλα του Οδυσσέα και τροφός του Τηλέμαχου, αγοράστηκε από τον Λαέρτη για είκοσι βόδια. Και, μιας και μιλάμε για τη γυναίκα-δούλη των Ομηρικών χρόνων, δεν θα παραλείψουμε να αναφερθούμε στην πολύ μειονεκτική θέση της, έναντι των ανδρών, αφού μπορούσαν να την αγοράσουν για τις δουλειές του σπιτιού, αλλά και για το …κρεβάτι τους. Έμειναν στην ιστορία οι περιπτώσεις των επώνυμων γυναικών-δούλων,, όπως η Χρυσηΐδα, η Βρισηΐδα, η Ίφις, η Εκαμήδη, τις οποίες αιχμαλώτισε ο Αχιλλέας, και τις δυο, τις …χάρισε στον Αγαμέμνονα και τον Πάτροκλο. Ακόμα και ο Ησίοδος, στο «Έργα και Ημέρες», συμβουλεύει τον αδελφό του, Πέρση, να βρει μια τέτοια γυναίκα: «Ένα σπίτι, μια γυναίκα αγορασμένη, όχι με στεφάνι». Την πρώτη μέρα της αιχμαλωσίας ή της πώλησης των δούλων, ο Όμηρος, την αναφέρει ως «Δούλειονήμαρ», η οποία σημαίνει τον αιφνίδιο κοινωνικό θάνατο. Ενώ στην κλασική Αθήνα του Σόλωνα, απαγορευόταν η υποδούλωση Αθηναίων πολιτών για ανεξόφλητα χρέη, στις διάσημες αγορές της Χίου, της Δήλου, - και ειδικότερα μετά την ίδρυση των αποικών στις ακτές της Μεσογείου - γινόταν…, πανικός.
Οι εργάτες-δούλοι που συμμετείχαν στην κατασκευή του Ερέχθειου, στην Ακρόπολη, ήταν μειοψηφία, αφού οι Αθηναίοι πολίτες ήταν 20 και οι ξένοι ελεύθεροι 35. Στη μάχη του Μαραθώνα οι 35.000 δούλοι -οπλισμένοι για πρώτη φορά- που σκοτώθηκαν, δεν θάφτηκαν μαζί με τους Αθηναίους στον Τύμβο, αλλά δίπλα απ’ αυτόν, ενώ στη μάχη των Πλαταιών, 35.000 Είλωτες προστάτευαν με τα στήθη τους τους 5.000 Σπαρτιάτες οπλίτες…
Ο εμπορικός νόμος της προσφοράς και της ζήτησης, βρήκε την εφαρμογή του στην Κλασική Αθήνα και ο Αριστοτέλης, στα «Πολιτικά» του λέει: (…) Μια οικογένεια αποτελείται από δούλους κι από ελεύθερους» και τους αποκαλεί «έμψυχα εργαλεία», αφού και ο ίδιος είχε στο σπίτι του εννιά δούλους…
Με την πτώση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, δημιουργείται η τάξη των δουλοπάροικων, που θα αποτελέσει αργότερα, το βασικό εργαλείο της φεουδαρχίας στον αγροτικό τομέα.
Κάνοντας ένα μεγάλο άλμα στο χρόνο, για να τα προλάβουμε όλα, φτάνουμε στη Βενετία του Μάρκο Πόλο, η οποία ξανοίγεται σε νέους στεριανούς εμπορικούς δρόμους, κι ύστερα, στην Πορτογαλία του 15ου αιώνα, που στέλνει τον τολμηρό θαλασσοπόρο Βαρθολομαίο Ντίας στα δυτικά παράλια της Αφρικής. Αυτοί θα είναι οι πρώτοι Ευρωπαίοι, που θα ιδρύσουν στη Γκάνα, τον πρώτο σταθμό συγκέντρωσης Αφρικανών σκλάβων. Αργότερα με την ανακάλυψη και την αποίκιση της Αμερικής, θα στηθεί ολόκληρη επιχείρηση εμπορίας ανθρώπων. Το τρίγωνο Αφρική-Ευρώπη-Αμερική-Ευρώπη, θα λειτουργήσει «άψογα», αφού θα φέρει στον Ν. Κόσμο εκατομμύρια δυστυχισμένων, οι οποίοι με τα χέρια τους και τον ιδρώτα τους, θ’ αλλάξουν το πρόσωπο της αμερικανικής γης, για να πλουτίσουν οι Άγγλοι, οι Ιρλανδοί, οι Ολλανδοί τυχοδιώκτες που πήγαν εκεί. Από τον 16ο-18ο αιώνα, φτάνουν στην αμερικανική ήπειρο 20 εκατομμύρια σκλάβοι και κατ’ άλλους, 60 χιλιάδες κάθε χρόνο, χωρίς να υπολογίζονται οι χαμένοι στα νερά του Ατλαντικού και οι ιθαγενείς που μετατρέπονται σε δούλους με τον βούρδουλα…
Από το τέλος του 18ου αιώνα, σταδιακά, η δουλεία επισήμως καταργείται στην Ευρώπη με το συνέδριο της Βιέννης, το 1815, στην Αμερική το 1865, ενώ στην Τσαρική Ρωσία, απελευθερώνονται 50 εκατομμύρια δουλοπάροικοι.
Ωστόσο, εκτός από περιπτώσεις που ακούμε σήμερα, όπως είναι η εκμετάλλευση γυναικών, ο ΟΗΕ, εκτιμά πως σήμερα ζουν, υπό συνθήκες δουλείας 27 εκατομμύρια γυναίκες (κυρίως) και παιδιά στην Αφρική, Ασία…
Βοηθήματα
Αριστοτέλους. Πολιτικά Δ’ σελ. 34, 164 Ελλην. εκδ. οργανισμός
Μωρίς Κροναζέ. Ο πολιτισμός της Αρχ. Ελλάδος 299 Γκοβόστης
LEWIS HENRY MORGAN. Η Αρχαία κοινωνία 276 Αναγνωστίδης
Βασίλης Κρεμμυδάς-Σοφ.Μαρκιανός. Ο Αρχαίος κόσμος 49 Γνώση
Ανέστης Κωνσταντινίδης-Λεξ. κυρίων ονομάτων ΤΑ ΝΕΑ 1999
Charles Picard. Η ζωή στην κλασική Ελλάδα 65. Ζαχαρόπουλος
Εγκυκλ. ΔΟΜΗ 5ος τόμος
* Του Τάσου Πουλτσάκη
