(ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ):
(η επίδραση της Γαλλίας,
η προεπαναστατική πρόοδος και
η σημασία της πρωτεύουσας)
Αχιλλέας Ε. Κούμπος – συγγραφέας
Συνεχίζοντας τη διερεύνηση γύρω από την ύπαρξη –ή και όχι- της έννοιας «ελληνικότητα», είναι σημαντικό, πριν μπούμε στην «ελληνική ψυχή», να δούμε την πολιτική κατάσταση στη Γαλλία του 18ου αιώνα και πόσο μας επηρέασε. Θεωρώ ότι χωρίς την επίδραση της Γαλλίας σήμερα θα ήμασταν κάτι εντελώς διαφορετικό, ανεξαρτήτως προσήμου. Με τη γαλλική επανάσταση του 1789 το «Παλαιό Καθεστώς» ανατρέπεται. Ο τελευταίος βασιλιάς της Γαλλίας, ο Λουδοβίκος ο 16ος, όχι μόνο αποκαθηλώνεται αλλά καρατομείται, οι φεουδάρχες χάνουν τα εδάφη και τα προνόμιά τους, ενώ οι ευγενείς απαξιώνονται και τίθενται στο περιθώριο. Ο Πάπας χάνει σχεδόν όλες τις εξουσίες του και τη θέση του απαράβατου ιερού λόγου παίρνει ο «ορθός λόγος». Ο Διαφωτισμός είχε αποδώσει καρπούς, με την ισότητα και την ελευθερία να πρωτοστατούν ως ιδεολογικά επιχειρήματα. Ήδη το Παρίσι ήταν μια μεγάλη πόλη στην οποία η αστική τάξη έκανε δυναμικά την εμφάνισή της, όπως σε όλες τις μεγάλες πόλεις. Φυσικά να μην ξεχνάμε και ότι το 1776 οι Αμερικανοί κέρδισαν τον πόλεμο της ανεξαρτησίας από τους Άγγλους. Όλες οι παλιές δομές εξουσίας χάνονται και η δημοκρατική διακυβέρνηση παίρνει τα ηνία, αφού πρώτα χρειάστηκε να ξεθεμελιώσει την παράδοση.
Όμως τίποτα δεν χτίζεται χωρίς κάποια βάση. Ο Tocqueville στο βιβλίο του «το Παλαιό Καθεστώς και η Επανάσταση» μας δείχνει όλη την προετοιμασία που είχε γίνει δεκαετίες πριν την γαλλική επανάσταση σε πολλά επίπεδα τα οποία απέδωσαν καρπούς το 1789. Φαίνεται ότι προσπαθούμε περισσότερο όταν απέχουμε ένα μέτρο από τον στόχο παρά όταν αυτός είναι πολύ μακριά. Η άνοδος του εμπορίου, οι νέοι δρόμοι και τα λιμάνια, η πιο αντιπροσωπευτική διακυβέρνηση, η διάκριση των εξουσιών υπό την επιρροή του Μοντεσκιέ, είχαν ήδη καθιερωθεί (έστω σε μικρό βαθμό) στην προεπαναστατική Γαλλία. Η επανάσταση δεν ήταν τόσο απόρροια της φτώχειας και της ανέχειας, αντιθέτως σοβαρές μελέτες φέρνουν στο φως την εκδοχή της «προεπαναστατικής προόδου». Ένα άλλο βασικό στοιχείο καινοτομίας είναι ότι οι αιτιάσεις της γαλλικής επανάστασης για «ζητήματα αρχής και εδαφικών διεκδικήσεων» δίνουν την διάσταση μιας επανάστασης χωρίς πατρίδα. Για πρώτη φορά άνθρωποι και λαοί που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους δείχνουν δεσμούς αμοιβαίας συμπάθειας. Το «Ελλάς – Γαλλία – συμμαχία» είναι μια τέτοια (επισφαλής θα έλεγα) απόδειξη αυτής της «απάτριδος επανάστασης».
Στην Ελλάδα της ίδιας εποχής, η γαλλική επίδραση έγινε γρήγορα αντιληπτή. Οι ιδέες της ελευθερίας και της ισότητας που εισάγονται με τον Κοραή και τους άλλους εκπροσώπους του «νεοελληνικού διαφωτισμού» δίνουν νέα ώθηση στις παλιές προσπάθειες για απελευθέρωση από τους Τούρκους. Ένα κράτος στα πλαίσια που έθεσαν οι Γάλλοι δεν είναι ένα φανταστικό ενδεχόμενο αλλά αποτυπώνεται νωρίς, στα πρώτα Συντάγματα που θεσπίζουμε. Μέσα σε αυτό τον ιδεολογικό και στρατιωτικό αναβρασμό, η αρχαία Ελλάδα θα λειτουργήσει ως πρότυπο προς μίμηση, μια από τις πολλές παρανοήσεις που έγιναν από την μεριά μας. Αυτή η παρανόηση θα έχει αντίκτυπο σε πολλές διαστάσεις του μόλις διαμορφωμένου κράτους, από τη γλώσσα μέχρι τον εθνικισμό που θα πληρώσουμε ακριβά το 1897 και το 1922. Όμως ο πιο σημαντικός λόγος που οι Έλληνες της εποχής αναθάρρησαν ήταν η αποδυνάμωση των Τούρκων σε κάθε τομέα. Απαραίτητη προϋπόθεση για να ισχύσει η προεπαναστατική πρόοδος είναι η κατάρρευση του προηγούμενου καθεστώτος. Οι Έλληνες που πρωτοστάτησαν σίγουρα το είχαν διαβλέψει.
Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε τη σημασία της πρωτεύουσας, ειδικά από τη γαλλική επανάσταση και μετά. Ήδη σε όλες τις χώρες της κεντρικής Ευρώπης του 18ου αιώνα, ο πληθυσμός συνέρρεε μαζικά στις μεγάλες πόλεις. Εκτός της αστικής τάξης, συγκέντρωνε εργάτες, αγρότες, ανθρώπους του πνεύματος, καλλιτέχνες. Εκεί ανθούσε το εμπόριο και η βιομηχανία. Εκεί το κράτος δημιουργούσε τη συγκεντρωτική του διοίκηση και τις υποδομές, από εκεί «έφευγαν» οι αποφάσεις και έφταναν στην τελευταία επαρχία της χώρας.
Βλέπουμε από τον 18ο αιώνα τα προμηνύματα του σύγχρονου κράτους και της θέσης της πρωτεύουσας μέσα σε αυτό. Η δημιουργία των τεράστιων πρωτευουσών, εκτός από αναπόφευκτη κατάσταση των νέων αστικών κρατών τα οποία γιγάντωσε η βιομηχανική επανάσταση, ήταν και οριστική ήττα της υπόλοιπης χώρας. Έκτοτε η «επαρχία» θα είναι προορισμένη να παράγει αγροτικά προϊόντα,τα οποία θα πουλά στο κέντρο για να τα καταναλώνει. Από την Κυβέρνηση και τα εργοστάσια ως την τυπογραφία και τα ιδεολογικά κινήματα, τίποτα δεν διαχέεται σε όλη την επικράτεια χωρίς να περάσει από την υψικάμινο της πρωτεύουσας αλλά και όλων των μεγάλων πόλεων. Η πόλη, απόλυτα προσηλωμένη στα ιδιαίτερα συμφέροντά της, είναι «έτοιμη να θυσιάσει την ύπαιθρο και τα χωριά που την περιβάλλουν» λέει ο διαφωτιστής και οικονομολόγος Τυργκό (1727-1781).
Ενώ αυτά γίνονται ήδη από τον 18ο αιώνα στην Γαλλία, εμείς μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα αρχίσαμε να κατανοούμε την δύναμη της πρωτεύουσας. Αν προσθέσουμε στην γραφειοκρατική μηχανή της κεντρικής διοίκησης που είναι δυσκίνητη, αντιπαραγωγική, περίπλοκη καθώς και το γενικευμένο πάθος για δημόσια αξιώματα, τότε μπορούμε να κάνουμε μια αναγωγή στα δικά μας και να κατανοήσουμε την αντιπαλότητα επαρχίας-κέντρου αλλά και δημόσιου-ιδιωτικού ενώ η αγάπη και το μίσος για τους ξένους ξεκινάει πριν την επανάσταση.
Συνοψίζοντας, η Γαλλία έδωσε αρχές, όπως η ελευθερία, η ισότητα, ιδέες, όπως αυτή του εθνικού κράτους, ο διαχωρισμός των εξουσιών, δομές, όπωςη αντιπροσωπευτική διακυβέρνηση,η διοικητική συγκέντρωση των εξουσιών στην πρωτεύουσα, ο διαχωρισμός κράτους-εκκλησίας, η κατάργηση της Βασιλείας. Στα καθ΄ ημάς, η δομή του Ελληνικού Συντάγματος είναι γαλλικής έμπνευσης, ο νεοελληνικός διαφωτισμός ήταν άμεσα συναρτώμενος από τον γαλλικό. Όμως ο εχθρός δεν ήταν το παλιό καθεστώς αλλά οι Τούρκοι. Η προσπάθεια να εισαχθούν οι γαλλικές αξίες και οι δομές του γαλλικού κράτους στην Ελλάδα, με την ταυτόχρονη προσπάθεια να αποτινάξουμε τις οθωμανικές διοικητικές συνήθειες αλλά και τα παλιά ελληνικά ήθη, δημιούργησαν μια ιδέα περί Ελληνικού κράτους με αντίκτυπο ορατό ακόμα και σήμερα, ενός Ελληνικού κράτους σε σύγχυση.
